Björgvin G. Sigurðsson:
Virðulegi forseti. Hér hefur átt sér stað athyglisverð umræða um Háskóla Íslands í kjölfar umræðna um nýframkomið frv. hæstv. menntmrh. um ráðningarmál í skólanum. Hæstv. ráðherra kippti inn í umræðuna nokkuð óvænt þeirri miklu umræðu sem farið hefur fram um skólagjöld og fjármögnun opinbera háskólastigsins. Það er því ástæða til að dvelja við þann punkt sem hv. þm. Össur Skarphéðinsson var kominn að þegar ræðutími hans rann út.
Staðreyndin er sú að Háskólinn er í tilvistarkreppu og þess vegna er ekki hægt að fara yfir málefni hans með neinum vitrænum hætti án þess að dvelja sérstaklega við þann mikla vanda sem skólinn á í og kemst ekki út úr án þess að gripið sé til einhverra aðgerða. Staðreyndin er sú að hann þarf að óbreyttu að vísa frá hátt í 1.000 nýnemum næsta haust eða taka upp harkalegar fjöldatakmarkanir fái hann ekki aukin fjárframlög.
Til að varpa ljósi á það mál er ég með undir höndum athyglisvert minnisblað sem skrifað var vegna fundar Háskóla Íslands með fjárln. Alþingis, 20. nóvember 2003, í fjárlagagerðinni miðri síðasta haust. Þar komu fulltrúar Háskólans til fundar við fjárln. og lögðu minnisblaðið fram sem dregur mjög skýrt fram þá stöðu sem Háskólinn er í. Með leyfi forseta ætla ég að renna yfir helstu atriði þessa athyglisverða minnisblaðs sem kemur beint að kjarna málsins og þeirri stöðu sem íslensk stjórnvöld hafa rekið Háskóla Íslands í með því að sinna ekki og fylgja ekki eftir þeirri ánægjulegu þróun sem átt hefur sér stað á undanförnum árum og áratugum, sem er sívaxandi sókn Íslendinga í háskóla- og framhaldsnám.
Hér segir, með leyfi forseta:
,,1. Háskóli Íslands og menntamálaráðuneytið vinna að endurnýjun kennslusamnings og rannsóknarsamnings. Drög að texta kennslusamnings liggja fyrir en fjárhagslegir þættir samningsins eru ekki útræddir.
2. Að óbreyttu mun Háskóli Íslands þurfa að vísa frá 900 nýnemum haustið 2004 (950 skráðir nemar samsvara 550 virkum nemum). Háskóli Íslands verður þá ekki lengur þjóðskóli.``
Ég endurtek, með leyfi forseta: ,,Háskóli Íslands verður þá ekki lengur þjóðskóli,`` segir í minnisblaði frá Háskóla Íslands til fjárln. sl. haust.
,,3. Á árunum 2001 og 2002 hefur Háskóli Íslands ekki fengið greitt fyrir 300 virka nemendur sem er meginástæða 300 millj. kr. skuldar Háskólans við ríkissjóð.``
Þetta er kjarni málsins, virðulegi forseti.
Í fjórða lið segir, með leyfi forseta:
,,4. Í samningi um kennslu sem rennur út 31. desember 2003 segir: ,,Fjárhæðir sem leiða af samningi þessum og grundvallast á verðútreikningi í fyrrgreindum reglum um fjárveitingar til háskóla breytast í samræmi við launa- og verðlagsforsendur fjárlaga fyrir sambærilegar ríkisstofnanir. Kveði kjaranefnd upp úrskurð sem eykur launakostnað skólans skal breyta launaforsendum reglnanna, til samræmis við mat á þeirri hækkun. Sama gildir hækki laun annarra háskólakennara samkvæmt kjarasamningi við fjármálaráðherra. Hið aukna framlag skal greiða í samræmi við greiðsluáætlun. Menntamálaráðherra skipaði vinnuhóp til þess að meta þróun einingarverða í samræmi við ákvæði samningsins. Sá hópur átti að skila áliti fyrir 11. apríl 2003 en hefur ekki gert það.`` --- Segir í nóvember. --- ,,Á árunum 1999--2003 hafa raunlaun í Háskóla Íslands hækkað um 40% en nemendaframlög hafa hins vegar hækkað um 23%.````
Þarna er mikið bil sem Háskóli Íslands náði að sjálfsögðu ekki að brúa því framlög fylgdu ekki aukningunni.
Áfram, með leyfi forseta:
,,Í brautskráningarræðu 25. október sl. haust óskaði Páll Skúlason rektor eftir því að rætt yrði hvort taka ætti upp skólagjöld í háskólum í eigu ríkisins. Nauðsynlegt er að sú umræða eigi sér stað þar sem samkeppnisstaða þeirra deilda Háskóla Íslands sem eiga í samkeppni er óviðunandi.``
Svo er vísað í töflu þar sem staða skólans er rakin.
Að lokum segir, með leyfi forseta:
,,Í fjárlögum ársins 2004 er fjárveiting til rannsókna lækkuð um 105 millj. kr. að raungildi. Fjárveitingin stendur undir grunnkostnaði sem ekki er unnt að sækja til sjóða. Nauðsynlegt er að þetta verði leiðrétt.``
Það hefur ekki verið gert, virðulegi forseti, og því er Háskóli Íslands í þeirri háskalegu stöðu sem hann er í núna og ágætt að hæstv. ráðherra tók inn í umræðuna um málefni Háskólans, þó það hafi verið af öðrum toga við upphaf umræðunnar þá tengist þetta allt og ekki hægt að ræða málefni Háskóla Íslands án þess að koma inn á þann nánast einstaka vanda sem stjórnvöld hafa hrakið skólann í með sinnuleysi sínu og undarlegu framferði á síðustu árum í staðinn fyrir að efla skólann og styrkja í takt við þá þróun sem hefur átt sér stað. Stjórnvöld hafa ekki sinnt ítrekunum Háskólans um auknar greiðslur í takt við fjölgun nemenda og breytir kennslusamningurinn fyrir árið 2004 sem var lokið þegar minnisblaðið var ritað engu þar um. Hann hafði hvorki áhrif á fjárveitingu þessa árs né hámark virkra nemenda sem eru nú 5.200. Háskólinn spáir að fjöldi virkra nemenda verði að óbreyttu 5.750 haustið 2004, aukningin svari til u.þ.b. 900 skráðra nemenda. Einmitt þeirri aukningu hefur Háskólinn ekki bolmagn til að mæta og því leggur hann til í minnisblaðinu að t.d. geti ein af leiðunum til að mæta fjárhagsvandanum verið að taka ekki inn þessa aukningu. Þar liggur því vandinn, virðulegi forseti.
Háskóli Íslands hefur mjög mikilvægu hlutverki að gegna og þess vegna förum við í gegnum stöðu hans í dag. Sérstaða hans felst í því að hann er og hefur verið rannsóknarháskóli á heimsmælikvarða. Í því felst líka sérstaða Háskóla Íslands á íslenskum háskólamarkaði, ef svo má að orði komast, því háskólinn er fjölþættur rannsóknarháskóli sem tekur yfir allar eða flestar greinar fræða og rannsókna. Á honum hvílir ekki aðeins sú skylda að halda úti kennslu í hinum ólíkustu fögum, heldur líka umfangsmiklum rannsóknum.
Á nokkrum árum hefur hrein bylting átt sér stað bæði í meistara- og doktorsnámi við skólann en nemendafjöldi í framhaldsnámi hefur tólffaldast, úr 100 í 1.204 á þessum vetri. Þessari glæsilegu þróun verður að mæta með auknum fjárframlögum til skólans, það gefur augaleið, en menntamálayfirvöld hafa því miður ekki gert það, virðulegi forseti.
Norrænir rannsóknarháskólar sem eru samanburðarhæfir við Háskóla Íslands hvíla almennt á þremur jafngildum stoðum, framlögum til kennslu, framlögum til rannsókna og sértekjum til rannsókna frá fyrirtækjum, sjóðum og stofnunum í samfélaginu. Í norrænu skólunum kemur ein króna frá ríkinu til rannsókna á móti hverri krónu til kennslu. Hér koma einungis 47 aurar á móti hverri krónu og munurinn er hróplegur. Þróunin hér er öfug við það sem hún ætti að vera þar sem framlög til rannsókna hafa staðið í stað á meðan nemendum fjölgar gríðarlega.
Eins og ég sagði áðan, virðulegi forseti, hefur fjölgunin verið tólfföld á mjög fáum árum sem er stórmerkilegt og ástæða til að vekja sérstaka athygli á því í allri umræðu um stöðu Háskóla Íslands. Meðan stjórnvöld hafa verið að kreista hann út í horn fjárhagslega hefur átt sér stað mikil uppbygging, framsókn og framsækni innan skólans þar sem fyrsta flokks fræðimenn eru að byggja upp rannsóknarnám og framhaldsnám á heimsmælikvarða í skugga þess fjársveltis sem stjórnvöld hafa hrakið skólann í og ætla núna að mæta með sinnuleysi og neyða skólann með einhverjum hætti til að hafa forustu í því að mæta fjársveltinu með því að fjármagna námið að verulegu leyti með skólagjöldum á grunnnámi í háskólanum.
Við vanda háskólans verður að bregðast hratt og undanbragðalaust. Fjárhagsvandinn og vanhugsuð viðbrögð við honum mega aldrei verða til þess að skerða jafnrétti til náms og þyngja byrðar námsmanna, nóg er nú samt. Ástæða er til að nefna það sérstaklega, af því að inn í þetta allt saman blandast staða Lánasjóðs íslenskra námsmanna, að það kom almennt fram vilji hjá stjórnmálaflokkunum öllum, eða flestum, fyrir síðustu alþingiskosningar að létta með einhverjum hætti endurgreiðslubyrði námslána, sem er mjög há og íþyngjandi fyrir mjög marga þar sem hún nemur upp undir einum mánaðarlaunum á ári hjá fólki sem er á sama tíma að basla í húsbyggingum og barnsburðum. Ef á að láta fólk taka milljónir kr. í aukin námslán er engin leið að sjá hvernig það á að haldast í hendur við markmið um lækkun á endurgreiðslubyrði. Þess vegna er ástæða til að ítreka þessar spurningar við ráðherra fyrst hún er stödd hérna. Hvernig ætlar hún að bregðast við fjárhagsvanda Háskóla Íslands? Er möguleiki í augum ráðherrans að fjöldatakmarkanir verði teknar upp við deildir háskólans til að mæta fjárhagsvanda skólans eða er það stefna nýs hæstv. menntmrh. að Háskóli Íslands fái heimild til innheimtu skólagjalda líkt og sjálfseignarskólarnir hafa?