Félagsmálaráðherra (Árni Magnússon):
Hæstv. forseti. Ég þakka hv. málshefjanda, Ágústi Ólafi Ágústssyni, fyrir að hefja umræður um málefni þetta.
Vangaveltur hans lúta að því hvaða augum beri að líta kröfur vinnuveitenda um að starfsmenn samþykki við ráðningarsamning að framkvæma megi læknisskoðun og sýnatöku á launafólki hvenær sem er á vinnutíma.
Hér er um afar viðkvæm og vandmeðfarin mál að ræða. Umræðan er hins vegar þörf og nauðsynleg í ljósi þróunar og aðgerða í þessum efnum. Mál þetta er hægt að skoða út frá nokkrum sjónarhornum, í fyrsta lagi út frá sjónarmiðum er lúta að persónuvernd er reyndar fellur undir verksvið annars ráðuneytis en þess sem ég er í fyrirsvari fyrir. Mikilvægt er að hafa í heiðri rétt starfsmanna þegar óskað er eftir að hægt sé að taka sýni vegna starfsins eða tilvika á vinnustað og ekki sé gengið lengra í þeim efnum en þörf er á þó að málefnaleg sjónarmið séu fyrir hendi. Vinnuveitendur og starfsmenn verða að vera sér meðvitaðir um að við hvers konar öflun persónugagna starfsmanna er mikilvægt að litið sé til laga nr. 77/2000, um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga. Samkvæmt c-lið 8. tölul. 2. gr. laganna fjalla upplýsingar um lyfja-, áfengis- og vímuefnanotkun undir viðkvæmar persónuupplýsingar. Öll vinnsla persónuupplýsinga þarf að uppfylla eitthvert þeirra skilyrða sem talin eru upp í 8. gr. laganna en auk þess þarf vinnsla viðkvæmra persónuupplýsinga að fullnægja einhverju skilyrði 9. gr. laganna.
Ætíð verður að tryggja, hæstv. forseti, að ekki sé gengið lengra en þörf krefur í þessum efnum og að málefnaleg sjónarmið ráði ferðinni. Í 7. gr. laga um persónuvernd eru taldir upp þeir þættir sem gæta skal að við meðferð persónuupplýsinga. Þar á meðal er sett skilyrði um að þær upplýsingar sem aflað er séu fengnar í yfirlýstum, skýrum og málefnalegum tilgangi og ekki unnar frekar í öðrum og ósamrýmanlegum tilgangi. Enn fremur kemur fram að upplýsingar skuli vera nægilegar, viðeigandi og ekki umfram það sem nauðsynlegt er miðað við tilgang vinnslunnar.
Eins skiptir miklu máli hvernig að slíku er staðið og aðferðin þarf að liggja fyrir við undirritun ráðningarsamnings. Í mínum huga er eðlilegt að þriðji aðili framkvæmi slík próf eða annist sýnatöku, t.d. trúnaðarlæknir eða heilsugæslustöð. Þá tel ég afar þýðingarmikið að sérstök skilyrði sem þessi séu starfsmanni ljós þegar hann sækir um viðkomandi starf. Eins tel ég brýnt að þegar hann undirritar ráðningarsamninginn sé honum gerð sérstaklega grein fyrir þeim skilyrðum sem hann undirgengst í þessum efnum sem og réttur hans með vísan til laga um persónuvernd.
Hæstv. forseti. Það er ekki unnt að ganga fram hjá þeirri staðreynd að framkvæmd sumra starfa telst mjög hættuleg þar sem afleiðingar slysa geta orðið mjög alvarlegar. Aðgæsluleysi starfsmanna í slíkum störfum getur ekki einungis leitt til slysa á hlutaðeigandi starfsmanni heldur einnig samstarfsmönnum hans. Þá eru einnig til dæmi um störf þar sem gáleysi starfsmanns getur stofnað lífi og heilsu annarra starfsmanna í meiri hættu en eigin lífi og heilsu. Það kunna því að vera miklir hagsmunir í húfi sem réttlæta það að vinnuveitandi setji það skilyrði fyrir ráðningu að hægt sé að sannreyna það, jafnvel með skjótum hætti, að ástand og heilsa starfsmanns sé með þeim hætti að ekki stafi hætta af. Málið kann þó að varða líf og heilsu starfsmannsins sjálfs, samstarfsmanna hans og almennings. Þegar framangreind sjónarmið eru virt saman má e.t.v. leiða að því líkum að læknisrannsókn starfsmanna til að kanna ástand þeirra með tilliti til fíkniefnaneyslu geti verið réttlætanleg í einhverjum tilvikum. Á þetta sérstaklega við um störf þar sem áhætta er mjög mikil og aðgæsluleysi getur valdið alvarlegum vinnuslysum þar sem lífi og heilsu hlutaðeigandi starfsmanns er ekki einungis stefnt í hættu, heldur einnig lífi og heilsu samstarfsmanna hans.
Ég teldi hins vegar fulllangt gengið ef læknisrannsóknir þær sem hér eru til umræðu yrðu að einhvers konar meginreglu hjá íslenskum fyrirtækjum eða þá að allir starfsmenn fyrirtækis sættu slíku eftirliti óháð þeirri áhættu sem fylgir störfum þeirra. Þar sem lítil eða engin áhætta fylgir framkvæmd starfa fólks hlýtur að teljast eðlilegt að vægari úrræða sé leitað til að upplýsa hvort starfsmenn neyti ólöglegra lyfja. Í því sambandi er vísað til þess að það hljóti að teljast meginregla að gagnkvæmt traust ríki milli vinnuveitanda og starfsfólks í þessu efni.
Hæstv. forseti. Í ljósi þess að þetta mál er mjög umfangsmikið í eðli sínu og varðar viðkvæmar persónuupplýsingar er ekki talin ástæða til að taka afstöðu til þess hér og nú hvort setja eigi sérstök lög um slíkar rannsóknir eða aðrar reglur að svo stöddu máli. Hins vegar hlýtur þetta efni að eiga heima á borði stjórnar Vinnueftirlits ríkisins þar sem fulltrúar aðila vinnumarkaðarins eiga sæti. Það er ákjósanlegt að mínu mati, hæstv. forseti, að þeir ræði málin sín í milli á þeim vettvangi enda varðar það fyrst og fremst samskipti vinnuveitenda og starfsmanna ásamt því að tengjast sjónarmiðum er lúta að vinnuvernd og persónuvernd. Mun ég beita mér fyrir því, hæstv. forseti, að stjórn Vinnueftirlitsins fjalli um þetta mál á næstu mánuðum.