[prenta uppsett í dálka] 101. fundur, 130. lþ.
Frsm. minni hluta heilbr.- og trn. (Þuríður Backman):
Herra forseti. Ég mæli fyrir nál. um frv. til laga um breytingu á lögum um málefni aldraðra, með síðari breytingum, frá minni hluta heilbr.- og trn. á þskj. 1378, 570. mál.
Ég tel að þær breytingar sem gerðar hafa verið á frv. um málefni aldraðra séu til bóta og hafi verið vel unnar í heilbr.- og trn. þó að ég hafi ástæðu til að leggja fram sérstakt nál. þar sem nokkrir þættir standa út af og ég get ekki tekið undir.
Frumvarpið byggist m.a. á tillögum samráðshóps um málefni eldri borgara frá nóvember 2002 og tillögum vinnuhóps heilbr.- og trmrh. frá maí 2003. Ánægjulegt er að tekið sé mið af vinnu þessara hópa við vinnslu frv. og komið til móts við brýna þörf fyrir vistunarþjónustu aldraðra, sérstaklega hjúkrunarrými.
Eins og kunnugt er þá er ákvæði um hjúkrunarheimili að finna í tvennum lögum, annars vegar lögum um heilbrigðisþjónustu og hins vegar lögum um málefni aldraðra. Samkvæmt lögum um heilbrigðisþjónustu byggir ríkið sjúkrahús, þar með talin hjúkrunarheimili, sem byggð eru í samræmi við fjárveitingar í fjárlögum til ákveðinna heilbrigðisstofnana. Þá er sveitarfélögum skylt að láta slíkum byggingum í té byggingarlóð og greiða 15% af stofnkostnaði þeirra.
Í lögum um málefni aldraðra er að finna mjög ólík ákvæði en þau kveða á um að aðilar sem hafi áhuga á að byggja hjúkrunarheimili fyrir aldraða geti fengið til þess ákveðna styrki úr Framkvæmdasjóði aldraðra. Til byggingar hjúkrunarheimila samkvæmt þessu ákvæði hafa verið veittir styrkir sem nema 40% af stofnkostnaði en framkvæmdaaðilar hafa fjármagnað 60% kostnaðarins.
Í því frv. sem hér um ræðir á að opna fyrir fjölbreyttari rekstrarform en tíðkast hefur og er með því að mati minni hlutans verið að taka stórt skref til frekari einkareksturs öldrunarþjónustunnar en verið hefur. Að undangengnu útboði verður Framkvæmdasjóði aldraðra heimilt að greiða þann hluta húsaleigu sem telst stofnkostnaður vegna leigu á hjúkrunarheimili fyrir aldraða sem samþykkt verður að byggja eftir 1. janúar 2005 á kostnað annarra aðila en ríkisins. Þessi tilhögun opnar fyrir enn frekari einkarekstur í öldrunarþjónustunni en í fylgiskjali II með frv. er í raun enginn greinarmunur gerður á rekstri einkaaðila, félaga eða sveitarfélaga við fjármögnun húsnæðis.
Minni hlutinn telur að öldrunarþjónustuna eigi ekki að reka í hagnaðarskyni og á markaðslegum forsendum og því væri réttast að hafa ákvæði um hámarksarð í öldrunarþjónustu einkaaðila eða félaga. Krafa markaðsafla um arð og gróða eiga ekki við í öldrunarþjónustu frekar en á öðrum sviðum heilbrigðismála.
Gagnrýni forsvarsmanna Sambands íslenskra sveitarfélaga á frv. ber að taka alvarlega en þeir hafa m.a. gagnrýnt að það skuli hafa verið unnið án samráðs við þá. Gagnrýnin er enn alvarlegri í ljósi þess að í umboði ríkisstjórnarinnar er nú að störfum verkefnisstjórn á vegum félmrh. í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga um eflingu sveitarstjórnarstigsins auk tekjustofnanefndar og sameiningarnefndar sveitarfélaga. Er þessari verkefnisstjórn m.a. ætlað að koma með tillögur um breytta verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga og breytingar á tekjustofnum sveitarfélaga. Einnig er að störfum á vegum heilbrrh. starfshópur með fulltrúum ríkisins og Sambands íslenskra sveitarfélaga sem hefur það hlutverk að skoða breytta verkaskiptingu milli ríkis og sveitarfélaga í heilbrigðisþjónustu, þ.e. heilsugæslu, rekstri sjúkrahúsa, öldrunarþjónustu o.fl. Slík endurskoðun er nauðsynleg og minni hlutinn telur rétt að samræma og skýra verklagsreglur um kostnaðarskiptingu. Þessari endurskoðun er hins vegar ekki lokið og rétt að bíða þess að niðurstöður hennar liggi fyrir. Með hliðsjón af því telur minni hlutinn að halda eigi ákvæðum um kostnaðarþátttöku ríkis og sveitarfélaga í byggingu og rekstri hjúkrunarheimila þessara aðila óbreyttum í lögum um heilbrigðisþjónustu, þ.e. að kostnaðarhlutdeild sveitarfélaga sé áfram 15% á móti 85% hlutdeild ríkisins, en taka það ákvæði ekki einnig upp í lögin um málefni aldraðra á þessu stigi málsins. Þrátt fyrir þann ásetning sem fram kemur í breytingartillögum meiri hlutans um að ekki sé um lögboðið framlag sveitarfélaga að ræða til byggingar einka- og sjálfseignarstofnana má telja líklegt að mjög mikill þrýstingur verði á sveitarfélögin að greiða a.m.k. 15% byggingarkostnaðar, leigu og rekstrarkostnað allra hjúkrunarheimila í viðkomandi sveitarfélagi ef ákvæði laga um heilbrigðisþjónustu verða sett inn í lög um málefni aldraðra. Þrýstingur væntanlegra rekstraraðila gæti gert valkost sveitarfélaga að engu. Í samræmi við fyrrgreint leggur minni hlutinn til að 3. efnismgr. 2. gr. frv. falli brott.
Loks er þess að geta að rekstur hjúkrunarheimila er ýmist greiddur af fjárlögum eða samkvæmt daggjaldagreiðslum. Ágreiningur hefur verið milli stofnana og heilbrrn. um ákvarðanir ráðherra um fjárhæð daggjalda og eðlilegt má því teljast að komið verði á samráðsvettvangi heilbrrh., Sambands íslenskra sveitarfélaga og Samtaka fyrirtækja í heilbrigðisþjónustu um fjárhæð daggjalda. Þá leggur minni hlutinn áherslu á að mikilvægt er að tryggja fagþekkingu um málefni aldraðra og því rétt að halda inni ákvæði um að annar fulltrúi ráðherra hafi slíka þekkingu. Þess vegna styður minni hlutinn ekki brtt. meiri hlutans þar sem þessu ákvæði gildandi laga er breytt.
Herra forseti. Eins og kemur fram í nál og ég nefndi áðan er með brtt. meiri hluta heilbr.- og trn. verið að gera það skýrt að sveitarfélögin séu ekki skyldug til þess að greiða 15% þátttöku í uppbyggingu hjúkrunarheimila á vegum einkaaðila eða annarra, en á móti ríkinu. Ég tel, eins og fram kom í framsögu minni, að þrátt fyrir að þetta komi fram hjá meiri hluta heilbr.- og trn. verði mjög erfitt fyrir sveitarfélögin að koma sér undan beinni þátttöku ef þetta stendur svona inni. Þrýstingurinn mun verða mikill og það er erfitt að standa gegn slíkum þrýstingi þegar einkaaðilar eða félagasamtök telja sig geta bent á að viðkomandi sveitarfélag standi gegn uppbyggingu ákveðins hjúkrunarheimilis.
Það er alveg ljóst, herra forseti, að það á ekki að fara í byggingu nýrra hjúkrunarheimila nema að undangenginni könnun á þarfagreiningu á nýjum byggingum og frekari þjónustu. Eftir sem áður þekkjum við öll að það er jafnerfitt fyrir sveitarfélögin og ríkið að standa gegn ákveðnum þrýstingi frá félagasamtökum sama hver þau eru.
Ég tel að á þessu stigi eigi bara að sleppa þessu og taka ekki slíkt ákvæði inn í lögin og hafa þetta eins og það er í dag. Ákvæðið á skilyrðislaust við þegar ríki og sveitarfélög byggja saman. Fram til þessa, það á aðallega við um höfuðborgarsvæðið, hafa verið byggð hjúkrunarheimili, bæði einkarekin og á vegum félagasamtaka, þar sem rekstraraðilar hafa fundið sér samstarfsvettvang eða samstarfsaðila. Stundum hafa það verið sveitarfélögin, stundum ekki. Þetta hefur verið alveg frjálst og í raun og veru ekki beinn þrýstingur á sveitarfélögin að vera þátttakendur. Ég tel að þannig eigi það að vera áfram, a.m.k. þar til búið er að ljúka þeirri vinnu sem nú stendur yfir milli Sambands íslenskra sveitarfélaga og ríkisstjórnarinnar um verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga.
Hvað varðar önnur atriði í frumvarpinu þá er reynt að skýra betur hvað útboð er, í hverju það felst. Ég tel að ef maður skoðar málið betur megi í raun deila um hvort það er nógu skýrt í frumvarpinu eins og það liggur fyrir núna. Hins vegar er ljóst að ef t.d. einkaaðili eða félagasamtök hafa áhuga á að byggja hjúkrunarheimili og viðkomandi aðilar hafa hugmyndir um með hvaða fyrirkomulagi eigi að reka það þá verður ekki gefin heimild fyrir byggingu frekari hjúkrunarheimila nema þarfagreining liggi fyrir, eins og ég sagði áður. Eins þarf heimild hjá heilbrrh. fyrir því að fara í slíka vinnu, þ.e. byggingu hjúkrunarheimilis. En verður það útboð byggt á teikningum og hugmyndafræði viðkomandi aðila eða geta útboð þýtt að stór verktakafyrirtæki komi með alútboð, teikningar sínar og hugmyndir að grunni hins nýja hjúkrunarheimilis? Ég held að þetta sé ekki alveg ljóst þegar maður les textann yfir og útboð gæti hugsanlega þurft að skýra betur en gert er í frumvarpinu eins og það liggur fyrir.
Ég tel að að mörgu leyti sé frv. til bóta þótt, eins og ég sagði í upphafi, en það opni fyrir frekari einkarekstur öldrunarþjónustunnar. Ég er mótfallin þeirri þróun. Eins tel ég að á hið nýja fyrirkomulag með leigukjör sé komin fremur lítil reynsla þótt vissulega geti það, a.m.k. tímabundið, aukið framboð á húsnæði og þjónustu, í þessu tilfelli öldrunarþjónustu en það getur líka gilt um háskóla og rannsóknarstofnanir eins og við þekkjum. Það á eftir að fá reynslu af þessu fyrirkomulagi og leigukjörin eru með misjöfnum hætti. Ég tel af og frá að það verði nokkrum til hagsbóta, þá allra síst ríkissjóði, verði gengið þannig frá samningum að viðkomandi rekstraraðili, að sá sem leigir út húsnæði, sé eigandi viðkomandi húsnæðis eftir umsaminn leigutíma þar sem leigukjörin eiga að taka til ákveðins árafjölda og inn í þann árafjölda á að vera reiknaður byggingarkostnaður byggingarinnar. Ég tel að í öllum tilfellum eigi sá sem leigir eignina á kjörum sem reiknast sem stofnkostnaður að vera eignaraðili að leigutíma loknum.
Herra forseti. Ég hef mælt fyrir nefndarálitinu og fyrir breytingartillögunni sem ég nefndi áðan. Hún er á þskj. 1379, 570. mál. Ég legg þar til að 3. efnismgr. 2. gr. falli brott, þ.e. ákvæði um 15% þátttöku sveitarfélaganna.
