Frsm. meiri hluta allshn. (Bjarni Benediktsson):
Virðulegi forseti. Ég tel að hér hafi í dag farið fram gagnleg umræða um þetta mál. Það var svo sem við því að búast að stjórnarandstaðan mundi leggja kapp á að hrósa sjálfri sér fyrir að hafa staðið sig vel í því og fagna því að fjölmiðlalögin verði felld brott. Hvoru tveggja er ég innilega ósammála. Í fyrsta lagi er ég þeirrar skoðunar að stjórnarandstaðan hafi frá upphafi umræðunnar um fjölmiðlalög drepið málinu á dreif, haldið uppi málþófi í stuttu máli og forðast efnislega umræðu um málið í því augnamiði einu að koma höggi á ríkisstjórnina.
Í annan stað hlýt ég að harma að sá mikli tími sem farið hefur í málið skuli ekki ekki hafa borið meiri ávöxt en raun ber vitni. Í því samhengi verður ekki horft fram hjá þeirri staðreynd að stjórnarandstaðan hefur aldrei, ekki á einu einasta stigi málsins, léð máls á stuðningi við það að gefnum ákveðnum breytingum. Þetta vekur sérstaka athygli í ljósi þess að allir flokkar á þingi eru sammála þörfinni fyrir lagasetningu á þessu sviði.
Í umræðu um málið í dag hefur verið gerð athugasemd við nokkur atriði sem meiri hluti allshn. leggur áherslu á í áliti sínu. Ég ætla að víkja máli mínu nánar að þessum atriðum og freista þess að skýra málið enn frekar fyrir þeim sem eftir hafa kallað.
Í fyrsta lagi hefur hv. þm. Össur Skarphéðinsson gert sérstaka athugasemd við orðalag í nefndaráliti meiri hlutans þar sem fjallað er um þörfina á endurskoðun stjórnarskrár. Fyrst verð ég að segja að ég undrast að hv. þingmaður skuli halda því fram að úr orðalagi nefndarálitsins megi lesa þá hugsun að meiri hlutinn telji sérstaka þörf á því að afnema synjunarrétt forseta Íslands í tilefni af þeim stjórnskipulegu álitaefnum sem við höfum staðið frammi fyrir undanfarnar vikur og risu í kjölfar synjunar forseta á fjölmiðlalögunum.
Ég vek aftur athygli á því sem ég hef gert í andsvari í dag að í nefndaráliti meiri hluta allshn. er vísað sérstaklega til þeirra atriða sem forsrh. vék að við umræðu á þinginu sl. vetur. Eru tilteknir þar I. og II. kafli stjórnarskrárinnar sérstaklega. Ég get hins vegar tekið fram að ég tel fulla ástæðu til að synjunarvald forseta verði meðal þess sem skoðað verði við endurskoðun stjórnarskrár. 26. gr. þarf að skoða, til að mynda í samhengi við mögulegar breytingar í þá veru að eitthvert tiltekið hlutfall kosningarbærra manna gæti farið fram á þjóðaratkvæðagreiðslu um tiltekin mál. Hv. þm. Pétur Blöndal gat þessa möguleika í máli sínu rétt áðan og fleiri hafa reifað hann. Við hljótum að taka 26. gr. til skoðunar í þessu samhengi ef á reynir. Þetta þarf allt að skoða og það er sjálfsagt að koma að því borði með óbundnar hendur. Það eru heldur engin skilyrði í nefndaráliti meiri hluta allshn. varðandi þetta atriði sérstaklega. Meiri hluti allshn. heldur því alls ekki fram að í tilefni af því máli sem við erum hér að fjalla um þurfi sérstaklega að fella brott synjunarvald 26. gr. Það er einfaldlega rangt. Þeirri niðurstöðu finnur hv. þm. engan stað í nefndaráliti meiri hlutans.
Ég ætla ekki að lengja mál mitt með því að fara efnislega yfir öll þau atriði sem forsrh. ræddi á sínum tíma í umræðu í þinginu í vetur í kjölfar fyrirspurnar frá hv. þm. Steingrími J. Sigfússyni þar sem hann fjallaði um þau atriði sem einkum kæmi til álita að taka til endurskoðunar. Það eru atriði af því tagi sem forsrh. vék að í máli sínu sem meiri hluti allshn. vísar sérstaklega til. Upphlaupið í tilefni af orðalagi meiri hluta allshn. í nefndarálitinu kemur að öllu þessu sögðu mér verulega á óvart í umræðunni í dag.
Vil ég þá víkja máli mínu að öðru álitaefni sem haft hefur verið á orði í umræðunni í dag. Kallað hefur verið eftir því með hvaða rökum meiri hluti nefndarinnar telji það standast stjórnarskrá að afnema fjölmiðlalögin, lög nr. 48/2004, í ljósi þess að 26. gr. stjórnarskrár orðar það svo að í kjölfar synjunar forseta Íslands skuli fara fram þjóðaratkvæðagreiðsla. Í fyrsta lagi er það skoðun mín að meginrökin fyrir þessari niðurstöðu komi fram í nefndaráliti meiri hlutans. Þau eru sem sagt þau að valdheimildir Alþingis takmarkist ekki af öðru en ákvæðum stjórnarskrárinnar sjálfrar. Það er sjálfsagt að bæta við þennan rökstuðning og vil ég í því tilliti m.a. vísa til fskj. VI við þskj. 1898 sem er nefndarálit minni hluta allshn. í málinu. Þar er að finna minnisblað Páls Hreinssonar lagaprófessors um þetta atriði sérstaklega.
Páll Hreinsson komst að þeirri niðurstöðu í minnisblaði sínu að nærtækasta skýring 26. gr. væri sú að ákvæðið takmarkaði ekki vald Alþingis til að fella lögin úr gildi enda virtist meginmarkmið ákvæðisins að orða það ófrávíkjanlega skilyrði fyrir frambúðargildi laganna að þjóðaratkvæðagreiðsla færi fram. Þannig bendir Páll Hreinsson á að þar sem færa megi fyrir því rök að meginmarkmið ákvæðisins sé að orða þetta ófrávíkjanlega skilyrði geti það ekki talist fela í sér takmörkun á valdi Alþingis til að fella slík lög úr gildi áður en til þjóðaratkvæðagreiðslu kemur. Styður Páll Hreinsson þetta lögskýringarviðhorf sitt með ummælum og túlkun dr. jur. Björns Þórðarsonar, þáverandi forsrh., á ákvæðinu við umræður um stjórnarfrv. hans til lýðveldisstjórnarskrárinnar á Alþingi hinn 28. febrúar 1944. Ég les hreinlega upp úr minnisblaðinu sem geymir þá beinu tilvitnun, með leyfi forseta:
,,Alþingi fer með löggjafarvaldið, því að forseta er ekkert vald veitt í lagasetningu. Þess vegna er sama, hvort hann undirskrifar lögin eða ekki. Ef hann undirskrifar lögin, öðlast þau gildi, geri hann það ekki, öðlast þau samt gildi, en til frambúðar þó því aðeins, að þjóðin hafi samþykkt þau að viðhafðri atkvæðagreiðslu. --- Það er ekki um synjunarvald forseta að ræða hér, heldur er það þjóðin, sem segir til um það, hvort lögin eigi að hafa framtíðargildi eða ekki.``
Hér er ég að taka til ummæli í þessu lögskýringartilliti sem Páll Hreinsson sérstaklega vísar til. Hann leggur áherslu á það í minnisblaði sínu að 26. gr. fjalli fyrst og síðast um það með hvaða hætti skorið verði úr um það þegar forseti synjar lögum staðfestingar hvort lög frá Alþingi eigi að öðlast framtíðargildi. Með því að leggja þessa megináherslu á skýringu 26. gr. kemst Páll að sömu niðurstöðu og Sigurður Líndal, þ.e. að Alþingi hljóti að vera heimilt að stjórnskipunarrétti að fella lög niður þannig að ekki reyni á afstöðu þjóðarinnar til þess hvort hin sömu lög hljóti gildi til frambúðar. Sigurður Líndal orðaði það þannig í grein sinni í Fréttablaðinu miðvikudaginn 2. júní 2004 að þessi leið, þ.e. sú leið að fallast á heimild þingsins til að fella lög brott við þessar aðstæður, sparaði fé, eyddi óvissu, slægi á deilur og allir héldu sæmd sinni. (ÖS: Hvað kallaði dómsmálaráðherra?) Það er ekki einungis Páll Hreinsson sem hefur komist að þessari niðurstöðu heldur líka Sigurður Líndal sem og líka hv. þm. Ögmundur Jónasson, samflokksmaður hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar. Ögmundur hafði þau ummæli um þessa leið að hann fagnaði því sérstaklega að lögin yrðu felld brott af þinginu, samkvæmt útprentaðri frétt Bylgjunnar frá 30. júní.
Ekki ætla ég að vísa til þess að Ögmundur Jónasson fagni þessu sérstaklega sem einhverra ákveðinna raka fyrir því að þessi leið standist stjórnarskrá. Ég tel það frekar með vísun til þeirra lögskýringarviðhorfa sem birtast í fylgiskjölum með áliti minni hluta allshn., annars vegar í því sem fram kemur í minnisblaði Páls Hreinssonar og hins vegar í öðrum þeim fylgiskjölum sem þar koma fram eins og t.d. umsögn prófessors Eiríks Tómassonar. Hann bendir á að það er Alþingi sem hefur frumkvæði að því að setja lög, Alþingi hefur víðtækan rétt til að setja lög, breyta þeim og fella þau úr gildi og hann bendir jafnframt á að lög öðlist aðeins lagagildi til bráðabirgða við þær aðstæður að forseti synjar. Þar er hann að hreyfa sömu sjónarmiðum og Páll Hreinsson leggur áherslu á í minnisblaði sínu. Allt eru þetta rök sem meiri hluti allshn. byggir skoðun sína á. Með þessum viðbótarrökstuðningi tel ég að enginn vafi leiki lengur á um það hvernig meiri hluti nefndarinnar hefur komist að þeirri niðurstöðu að hægt sé að nema fjölmiðlalögin úr gildi án þess að þjóðaratkvæðagreiðsla fari fram.
Ég hef velt því fyrir mér undanfarna daga að það megi sannarlega skoða hina skilyrðislausu kröfu um að þjóðaratkvæðagreiðsla fari fram í öðru ljósi en einkum hefur verið gert í umræðum á þinginu. Hv. þm. Pétur Blöndal hefur m.a. vikið að því. Það er vissulega rétt sem hann hefur bent á, að þingmenn hafa í umræðum á þing einkum skoðað 26. gr. stjórnarskrárinnar í því ljósi sem þetta mál hefur varpað á hana.
Við skulum velta þeim möguleika fyrir okkur að þingið geri augljós mistök við lagasetningu og þau mistök uppgötvast áður en forseti staðfestir viðkomandi lög. Hvað ef orðalag eða efni laga væri andstætt því markmiði sem að var stefnt með lagasetningunni? Hvað ef það uppgötvaðist eftir að Alþingi hefði afgreitt lög til forseta til staðfestingar að þau væru andstæð alþjóðlegum skuldbindingum sem við höfum tekist á herðar? Hvað ef Hæstiréttur kæmist að þeirri niðurstöðu að lög sem væru í öllum aðalefnisatriðum samhljóða því frv. sem þingið væri nýbúið að afgreiða frá sér stæðust ekki ákvæði stjórnarskrár? Í hvaða stöðu er forseti sem fær slík lög til staðfestingar? Er hann í þeirri stöðu að verða að staðfesta þau lög til að forðast þjóðaratkvæðagreiðslu? Er hann í þeirri stöðu að hann geti ekki synjað lögunum, eins og maður hlýtur að gefa sér að hann mundi vilja gera við slíkar aðstæður, aðstæður sem gætu með þessu móti komið upp frá því að þingið afgreiddi þau þar til hann tæki ákvörðun um það hvort hann hygðist staðfesta lögin eða synja þeim. Ég held að það sé með engu móti hægt að komast að þeirri niðurstöðu að forseti sé í þeirri stöðu. Ég tel að þetta einfalda dæmi, sem væntanlega og vonandi er ekki mjög raunhæft, sé til þess fallið að draga fram, sem hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon er mér reyndar sammála um, að það er engin skynsemi í að komast að annarri niðurstöðu en þeirri að þinginu sé heimilt að fella brott lög við þessar aðstæður. Við hv. þm. erum hins vegar ósammála um hitt, að ég tel að auk þess að vera skynsamlegt þá standist þetta úrræði ótvírætt stjórnarskrána.
Að lokum vil ég víkja að því sem mikið hefur verið gert úr í umræðunni í dag, þ.e. hver höfuðástæða þess er að mælt er með því að ekki verði á þessu þingi sett ný lög um fjölmiðla. Ég vek sérstaka athygli hv. þm. Össurar Skarphéðinssonar á því að meiri hluti allshn. telur heimilt að setja ný lög samhliða því að fella niður lögin frá liðnu vori. Þetta er skýrlega stafað í nefndarálitinu. Hinu er ekki að leyna að um málið og alla umgjörð þess hefur í fárviðri undanfarinna vikna skapast ákveðinn vafi um stjórnskipulegar heimildir handhafa ríkisvaldsins. En þrátt fyrir að ágreiningur hafi verið um túlkun og skýringu stjórnarskrárinnar hefur meiri hlutinn komist að ákveðinni niðurstöðu um þetta efni. Hana er að finna í nefndarálitinu. Ég tel að þar sé þetta atriði afar skýrt. Fyrir þessu eru færð rök í áliti meiri hluta nefndarinnar en ástæða þess að ekki er farið dýpra í þann rökstuðning er sú að þrátt fyrir þessa niðurstöðu er mælst til þess að ekki verði að svo stöddu sett ný fjölmiðlalög heldur verði málið tekið til nánari skoðunar.
Ég tel mikilvægt að því sé haldið til haga að höfuðástæðan fyrir þeirri niðurstöðu sem náðist er að engin samstaða hefur tekist á þinginu um þá leið sem lagt var til að farin yrði, sem var eitt meginmarkmið þess frv. sem ríkisstjórnin lagði fram. Það hefur margoft komið fram í umræðu um málið, m.a. strax í kjölfar þess að frv. var kynnt. Með þessu má jafnvel segja að stjórnarflokkarnir hafi fallist á það sjónarmið að meiri sátt þurfi að ríkja um ný fjölmiðlalög en verið hefur um gildandi lög. Því verður á hinn bóginn ekki haldið fram að ástæðan fyrir því að ekki séu sett ný fjölmiðlalög sé að meiri hluti allshn. mæli ekki með því. Ástæðan er ekki sú að nefndin hafi talið það stangast á við stjórnarskrá að samþykkja slíkt frv.
Með þessum orðum, virðulegi forseti, tel ég að ég hafi vikið að öllum helstu athugasemdum sem fram hafa komið í kjölfar framsögu minnar um nefndarálit meiri hluta allshn.