Steingrímur J. Sigfússon:
Frú forseti. Ég ætla ekki að lengja þessa umræðu mikið en það voru nokkur atriði sem mér vannst ekki tími til að gera þau skil sem ég gjarnan vildi í minni fyrri ræðu.
Ég vil fyrst segja um þessa umræðu að hún hefur um margt verið áhugaverð og farið víða, sem er gott. Hún hefur ekki lent ofan í þeim farvegi, sem stundum hefur brunnið við, að menn hafi setið fastir í einu málefni, t.d. í skylduumræðunni um Evrópumálin, sem stundum hefur lagt undir sig hér hálfa og heila daga. Það vottaði helst fyrir því undir lokin í orðaskiptum manna að komin væri upp þessi hefðbundna staglkennda umræða sem oft hefur fátt nýtt verið í um Evrópumálin. Auðvitað væri tilefni til þess að fara yfir það í sjálfu sér sem þar hefur borið til á síðustu mánuðum og er að gerast þessa mánuðina og þessi missiri, eins og stækkunin og þróun mála hvað varðar Myntbandalagið og evruna. Þar ber auðvitað hæst þau tíðindi að Svíar kolfelldu það í atkvæðagreiðslu að taka þátt í evrunni. Þar endurtók leikurinn sig frá Danmörku. Það er umhugsunarefni fyrir þá sem eru að velta fyrir sér lýðræðinu að þessar tvær þjóðir sem hafa fengið að kjósa um evruna og Myntbandalagið, hafa báðar fellt það, (Gripið fram í.) en í öðrum ríkjum hefur ekki verið kosið eins og kunnugt er, herra forseti. Efast þó enginn um að Þjóðverjar t.d. hefðu kolfellt það að taka upp evruna á sínum tíma ef þeir hefðu fengið að kjósa um það, og ekki mundu þeir nú frekar samþykkja það í dag miðað við þær hörmulegu afleiðingar fyrir þýskan efnahag sem flestir eru sammála um að þetta hefur haft.
Stjórnarskrárdrögin hjá Evrópusambandinu eru auðvitað stórt mál og tilefni til að ræða hér við vel valið tækifæri. Talandi um þá sem hafa trú á því að það verði aðgengilegt fyrir Ísland að ganga í þetta bandalag á næstunni þá hvet ég menn til þess að kynna sér það sem þar er í drögum um stjórnarskrá Evrópusambandsins um sameiginlegt forræði yfir auðlindum. Þar á að geirnegla inn í sjálfa stjórnarskrá Evrópusambandsins ákvæði sem menn hafa talið að í framkvæmdinni stæði mönnum mest fyrir þrifum varðandi íslenskan sjávarútveg, þ.e. sameiginlegt forræði lögsögunnar utan tólf mílna. Ef fram heldur sem horfir er það á leiðinni inn í sjálfa stjórnarskrá Evrópusambandsins og verður varla auðveldara viðfangs að semja Ísland undan því eftir það.
Um stækkun Evrópusambandsins hef ég lengi lýst eftir umræðum um það, bæði hér á Alþingi, á heimavelli og eins á norrænum vettvangi, hvernig Norðurlandaþjóðirnar hugsa sér að mæta þeim breytingum sem þetta hefur á norræna vinnumarkaðinn. Frá og með 1. maí 2004 stækkar íslenski vinnumarkaðurinn um 80 millj. eða svo, það munar um minna. Vegna aðildar okkar að EES gerist það. Þar eiga í hlut lönd sem horfa sérstaklega norður á bóginn til Norðurlandanna og jafnvel sérstaklega til Íslands. Í Póllandi og Eystrasaltríkjunum upplifa menn það þannig að þar séu jafnvel mestu fyrirmyndarríki á byggðu bóli. Það liggur fyrir að býsna hátt hlutfall ungs fólks í þessum löndum hugsar sér að freista gæfunnar í löndum þar sem lífskjör eru til muna betri en það býr við heima fyrir, sem er skiljanlegt. Ég hef ekki heyrt af því enn þá að íslensk stjórnvöld hugsi sér að taka neinn aðlögunartíma að þessum breytingum og það er furðulega lítil umræða sem farið hefur fram um þetta hér, hvaða áhrif þetta hefur á hinn norræna vinnumarkað. Þá er ég ekki bara að tala um að einhverjar holskeflur fólks komi hér til að leita að vinnu, eins og menn hafa rétt til samkvæmt þjóðfrelsinu og staðfesturéttarákvæðunum þar. Ég er að hugsa um hvaða áhrif það hefur á vinnumarkaðinn þegar fólk kemur frá löndum þar sem kaupgjaldið er allt annað og miklu lægra, þar sem engin skipulögð verkalýðshreyfing er til staðar, þar sem nánast enginn vinnumarkaðsstrúktúr, eins og við þekkjum hann, fyrirfinnst, og menn eru algjörlega óvanir og ókunnugir félagslegum kjarasamningum og öðrum slíkum hlutum. Þetta getur haft mikil áhrif í báðar áttir, bæði á hinn norræna vinnumarkað, vegna þeirra áhrifa sem hann verður fyrir gegnum innkomu fólks og fyrirtækja og starfsmannaleigu og annað í þeim dúr en líka í hina áttina, að norræn fyrirtæki fari í vaxandi mæli til þessara landa til að reyna að gera þar út á lægra kaupgjald.
Langvænlegustu viðbrögðin eru að styrkja uppbyggingu vinnumakaðsskipulags í þessum löndum. Þar hefðu Norðurlönd mátt taka miklu fyrr og rösklegar við sér. Verkalýðshreyfingin norræna, sérstaklega danska og sænska, hefur talsvert gert af því að bjóða upp á stuðning við að þróa og skipuleggja vinnumarkaðinn í Eystrasaltsríkjunum en hins vegar hefur gætt furðulegrar tregðu hjá stjórnmálamönnum við að leggja þessu lið. Til dæmis hefur ekki byrjað vel fyrir tillögur á vettvangi Norðurlandaráðs um að Norðurlöndin beiti sér sameiginlega í þessum efnum. Þar hafa hægri menn, fulltrúar hægri flokkanna verið þversum gegn öllum tillögum um að Norðurlöndin leggi eitthvað af mörkum á þeim forsendum, að sjálfsögðu, sem Eystrasaltsríkin eða Pólland telja henta.
Í öðru lagi, herra forseti, ætla ég að nefna aðskilnaðarmúrinn sem rís nú í Palestínu. Mér finnst með endemum að sagan endurtaki sig eins og þar má segja að sé að hluta til að gerast með þeim hörmungum sem sá múr vitnar um á allan hátt, að reisa víggirðingu milli fólks með þeim hætti og gegnum samfélög, byggja múr sem skilur jafnvel að heimili og vinnustaði fólks. Það verður hlutskipti mörg hundruð þúsunda Palestínumanna ef múrinn rís að búa öðrum megin við hann en eiga akurlönd sín eða vinnustaði hinum megin. Þessi múr rís að langmestu leyti á herteknu palentínsku landi. Aðeins 11% hans eru í reynd á græna svæðinu sjálfu. Þarna er enn eitt ólögmætt landnám og hertaka Ísraelsmanna á ferðinni. Þeir hafa reist ólöglegar landnemabyggðir og komist upp með það í skjóli stuðnings Bandaríkjanna, og auðvitað fleiri ríkja stundum, að þverbrjóta ályktanir og samþykktir Sameinuðu þjóðanna um þessa hluti, sem eru mönnum hins vegar mjög heilagar þegar mörg önnur ríki eiga í hlut eins og kunnugt er. Það virðist ekki gilda um Ísrael og út af fyrir sig ekki heldur um Tyrki, Líbíumenn, Indónesa og marga fleiri sem hafa á ýmsum tímum verið í náðinni hjá Vesturlöndum og komist upp með að þverbrjóta samþykktir sem öðrum er refsað grimmilega fyrir.
Ég held, herra forseti, að mikilvægt sé að allir þeir sem einhverja aðstöðu hafa til beiti sér af hörku við ísraelsk stjórnvöld og reyni að stöðva uppbyggingu þessa múrs. Hann gerir ekkert annað en gera deiluna óleysanlegri en ella, eins og hver aðgerðin á fætur annarri af hálfu Ísraela síðustu áratugina hefur miðað að. Aðgerðir þeirra hafa miðað að því að festa í sessi hernámið, landtökuna og landnemabyggðirnar sem þarna hefur verið í gangi. Útþenslustefna síonismans í Ísrael hefur fengið að hafa sinn gang meira og minna óáreitt.
Ég vil í þriðja lagi að minnast á Írak sem hefur borið mikið á góma. Ég ætla ekki að lengja umræðuna um pólitíska ákvörðun um að Ísland væri á listanum yfir 30 ríkin og allt það. Menn þekkja mína afstöðu til þess. Ég er reyndar þeirrar skoðunar að þegar öll sú saga verður skrifuð allt aftur til endaloka Flóabardaga --- reyndar dagana fyrir árás Bandaríkjamanna á Írak í hinum fyrri Flóabardaga þegar augljóst var að enginn vilji var til að leysa þau deilumál með friðsamlegum hætti en þar var búið að undirbúa stríð mánuðum saman --- muni það þykja, ekki síst að viðskiptabanninu meðtöldu, einhver allra ljótasti áratugur, eða einn og hálfur, í sögu af þessu tagi.
Eigum við ekki að horfast í augu við það, af því að hæstv. utanrrh. nefndi að sagan hefði tilhneigingu til að leggjast í farveg eftir á og skrifast í ljósi þess sem síðar gerist eða kemur fram --- þá verður að vísu að hafa í huga að það þýðir voðalega lítið að ræða söguna í þáskildagatíð --- að við vitum ekkert hvernig ástandið hefði þróast ef ekki hefði verið farið út í tiltekna hluti. Það er ekki þar með sagt að það sannist að menn hafi rétt fyrir sér þó að heimurinn farist ekki í framhaldi af aðgerðum eins og þeim að ráðast á Afganistan og Írak. En hvernig er ástandið þar í dag? Hvernig er ástandið í þessum tveimur löndum þar sem Bandaríkjamenn hafa tekið til hendinni í anda hinnar nýju stefnu Bush um fyrirbyggjandi aðgerðir gegn hryðjuverkum? Hvernig er ástandið í Afganistan? Hefur tekist vel til þar? Er það ekki sönnun þess að Bandaríkjamenn geta með hátæknivopnum sínum unnið stríð, sérstaklega að ráðast á vanþróuðustu og fátækustu ríki heims eins og Afganistan? En þeir eru ekki mjög góðir að koma hlutunum í lag á eftir.
Í Afganistan er ástandið þannig að Bandaríkjamenn ráða Kabúl og nokkrum herstöðvum. Að öðru leyti ríkir algert stjórnleysi og vargöld í landinu. Staða kvenna í Afganistan er ekki hótinu betri en hún var og reyndar verri. Ópíumframleiðslan er komin í fyrri hæðir. Lögleysa og vargöld, þar sem héraðshöfðingjar og ættbálkahöfðingjar ráða tilteknum svæðum úr lögum við landið í heild, er verri en var á verstu tímum, jafnvel á dögum innrásar Sovétmanna. Það er eins og menn geti aldrei lært neitt. Hvernig gafst það hjá Rússum að fara þarna inn? Þeir gerðu ekki mikla lukku með því. Ætli það hafi ekki verið ein stærsta orsök þess að Sovétríkin sálugu liðuðust í sundur, hinar hrikalegu ófarir Sovétmanna í Afganistan? Bandaríkjamenn og þeirra fylgjendur virðast ekki hafa lært mikið af því. Ég sé ekki að það sé því landi nein sérstök blessun sem þar var gert.
Hvernig er með al Qaeda? Tókst að útrýma þeim? Hvar eru Osama bin Laden og Mullah Omar? Hefur þetta gengið mjög vel? Menn tala eins og þetta hafi allt verið ein heljarsigurför en það er öðru nær. Ástandið er skelfilegt þarna. Ég veit ekki til þess að konur í Kúveit séu komnar með kosningarrétt, en það var eitt sem átti að kippa í liðinn með því að ráðast á Írak á sínum tíma í hinum fyrri Flóabardaga.
Um ástandið í Írak þarf ekki að fara mörgum orðum. Þar er ástandið hörmulegt og var þó ekki á bætandi þær þjáningar og þau ósköp sem þetta ríki, fyrrum þróaðsta ríki í Arabaheiminum, var búið að ganga í gegnum. Landið var komið aftur á steinaldarstig enda búið að eyðileggja innviði samfélagsins og halda landinu í greipum algers viðskiptabanns í á annan áratug. Þó að Saddam Hussein hafi verið og sé hinn mesti mannhundur og við vildum gjarnan losna við hann og aðra slíka þá þýðir það ekki að hvað sem er sé réttlætanlegt, að hægt sé að fara á svig við alþjóðalög og gera eiginlega hvað sem er. Það er bara ekki þannig.
Varðandi Keflavík og ástand mála þar þá væri líka ástæða til að ræða það. Ég tel að íslensk stjórnvöld séu þar á miklum villigötum, að berja höfðinu við steininn og neita að horfast í augu við veruleikann, gerbreytta stöðu af hálfu gagnaðilans. Bandaríkjamenn hafa engan áhuga á að halda lengur úti hernaðarumsvifum í Keflavík og vilja fara þaðan að mestu leyti með vígtól sín og hafurtask. Það verður að gera það hægt og hljótt án þess að mikið beri á. Hvað eru margar Orion-flugvélar eftir núna að staðaldri í Keflavík? Hvað eru margir hermenn í landhernum? Er ekki störfum þar að fækka um mörg hundruð á nokkrum mánuðum þrátt fyrir sigrana miklu í sumar er menn sneru Bush niður með einu snöfurmannlegu bréfi? Eins og kunnugt er var það stríðsfyrirsögn á forsíðu Morgunblaðsins að mikill sigur hefði unnist og Bush verið snúinn niður. Menn sendu honum harðort bréf. Ég er ekki viss um að þetta sé svona.
Gæti ekki verið skynsamlegra af íslenskum stjórnvöldum að ganga til viðræðna með því hugarfari að hætta að lemja höfðinu við steininn og segja: Auðvitað hafa orðið breytingar sem menn þurfa að takast á við en menn þurfa að ræða hvernig þær eiga að gerast og í hvaða farveg þau mál fara. Mér er sérstaklega annt um að séð verði til þess í slíkum samningum að herinn verði látinn taka til eftir sig, hreinsa upp menguð svæði og látinn skilja sómasamlega við. Eitt mesta hneyksli í samskiptum íslenskra stjórnvalda og Bandaríkjahers í landinu þessi 50 ár er að íslensk stjórnvöld hafa ævinlega gert samninga sem hvítþvo herinn af því að bera ábyrgð á dvöl sinni hér og afleiðingum veru sinnar í tilteknum landsvæðum. Þannig á það að heita á pappírunum, samanber erfiðleika landeigenda t.d. á Heiðarfjalli við að knýja herinn til að taka til eftir sig. Þá skrifa íslensk stjórnvöld undir eitthvert blað um að herinn sé laus allra mála um leið og hann er farinn. Þetta er einsdæmi á byggðu bóli. Alls staðar þar sem Bandaríkjamenn og fleiri þjóðir hafa verið með herstöðvar erlendis hafa þeir verið látnir borga bætur fyrir umhverfisspjöll eða annað slíkt sem af dvöl þeirra hefur hlotist.
Verkefnið felst í að horfa til þess hvernig megi nýta þá aðstöðu sem þarna losnar þegar dregur úr umsvifum hersins og hann endanlega fer. Hvaða aðrir kostir í atvinnulífi eru nærtækir til að blása lífi í byggðarlagið? Hér er ein hugmynd á borðum, ekki verri en hver önnur, þ.e. að skoða möguleika þess að flytja höfuðstöðvar Landhelgisgæslunnar á Suðurnes. Margar fleiri slíkar mætti taka upp á borðið ef einhver vilji væri til að nálgast málin þannig. Hverjir eiga að lokum eftir að reynast Suðurnesjamönnum verstir í þessum efnum? Það eru þeir sem lemja höfðinu við steininn og gera ekkert meðan þeir rembast við að verja óbreytt ástand sem augljóslega verður ekki varið til frambúðar.