[prenta uppsett í dálka] 33. fundur, 130. lþ.
Frsm. 2. minni hluta fjárln. (Jón Bjarnason):
Virðulegi forseti. Vonandi ratast hæstv. forseta satt á munn um að það verði fljótt breyting á að það verði skipt um meiri hluta, og ég skal gjarnan tala fyrir nýjan meiri hluta þegar þar að kemur.
Virðulegi forseti. Fjárlagafrv. kemur nú til 2. umr. og ég mæli hér fyrir áliti 2. minni hluta fjárln.
Í fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar fyrir árið 2004 og breytingartillögum hennar og meiri hluta fjárln. kemur stefna ríkisstjórnarinnar skýrt fram í þeim málaflokkum sem ríkisvaldið ber ábyrgð á. Fram kemur hvernig ríkisstjórnin ætlar að afla tekna og tillögur hennar um það hvernig þeim skuli ráðstafað á einstaka málaflokka og verkefni. Þegar fjárlagafrumvarpið er skoðað í heild sinni kemur greinilega fram sá munur sem er á áherslum núverandi meiri hluta á Alþingi annars vegar og áherslum Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs hins vegar.
Íslenskt samfélag á að einkennast af jöfnuði, frelsi, fjölbreytni og ríkri samkennd. Framtíðarsýn Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs er sú að allir fái notið sín á eigin forsendum í samfélagi þar sem samhjálp, virðing og velferð ríkir. Ríkisstjórn Framsfl. og Sjálfstfl. stefnir þjóðinni í auðhyggjusamfélag þar sem skammtímaarður og peningalegur mælikvarði er lagður á allt og alla.
Vinstri hreyfingin -- grænt framboð leggur áherslu á velferð og jöfnun lífskjara. Skattkerfinu á að beita til að afla hinu opinbera nægilegra tekna til að standa undir samneyslu þjóðfélagsins og öflugu velferðarkerfi. Skattastefnan á að fela í sér tekjujöfnun og að byrðunum sé dreift með sanngjörnum hætti.
Vinstri hreyfingin -- grænt framboð hafnar fákeppni og alþjóðavæðingu á forsendum hinna ríku og hún hafnar því að náttúrunni sé fórnað fyrir skyndigróða. Jafnt tillit verður að taka til félagslegra, efnahagslegra, lífrænna og menningarlegra þátta. Í slíku samfélagi blómgast bæði sveit og borg á eigin forsendum.
Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2004 er lagt til að útgjöld ríkissjóðs verði á næsta ári rúmir 273 milljarðar kr. Enn fremur er lagt til í tillögum frá ríkisstjórn og meiri hluta fjárln. að útgjöld verði aukin um rúma 2,2 milljarða kr. við 2. umr. Eins og frumvarpið liggur nú fyrir er því gert ráð fyrir að heildarútgjöld ríkissjóðs verði alls um 275,3 milljarðar kr. á árinu 2004. Til samanburðar er gert ráð fyrir því í fjárlögum 2003 og fjáraukalögum sem nú liggja fyrir Alþingi að útgjöld ríkisins verði um 277 milljarðar kr. á árinu 2003. Útgjöld ríkissjóðs eiga því að lækka sem nemur 1,7 milljörðum kr. á milli ára.
Samkvæmt 42. gr. stjórnarskrárinnar skal þegar Alþingi er saman komið á hausti leggja fram frumvarp til fjárlaga fyrir það fjárhagsár sem í hönd fer. Fjármálaráðherra leggur frumvarpið fram fyrir hönd framkvæmdarvaldsins á fyrsta degi þingsins að hausti. Eftir það er frumvarpið á ábyrgð þingsins og fer til fjárln. sem vinnur frumvarpið áfram til 2. og 3. umr. Nefndin hefur því aðeins tæpa tvo mánuði til að fara yfir frumvarpið, forsendur tekna og gjalda og gera á því breytingar sem fjárln. og Alþingi telur nauðsynlegar. Þegar tekið er mið af því hvernig samþykkt fjárlög hafa staðist á undanförnum árum og þeim breytingum sem þau hafa tekið í fjáraukalögum og í lokafjárlögum er ljóst að eitthvað meiri háttar er að við fjárlagagerðina. Í fjárlögum ársins 2002 t.d. voru tekjur áætlaðar 257 milljarðar og 900 millj. kr. og gjöldin 239 milljarðar og 370 millj. kr., þannig að þegar fjárlögum fyrir árið 2002 var lokað var gert ráð fyrir 18,5 milljarða kr. rekstrarafgangi. Og við minnumst þess hér, virðulegi forseti, hvernig hæstv. fjmrh. gumaði og barði sér á brjóst yfir góðum fjárlögum sem verið væri að leggja fram og loka þar.
Samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar um endurskoðun ríkisreiknings fyrir árið 2002 reyndist útkoman vera allt önnur. Þá reyndust tekjur ársins vera 259 milljarðar og 210 millj. kr. en gjöldin 267 milljarðar og 332 millj. kr. Rekstrarafgangurinn sem að var stefnt og hafði verið gumað svo mjög af og átti að verða 18,5 milljarðar kr. breyttist í halla upp á 8,1 milljarð kr. á árinu 2002. Tekjur höfðu breyst um tæpa 2 milljarða kr. en gjöldin höfðu aukist um 28 milljarða kr.
Virðulegi forseti. Þó að þessar tölur eigi sér allar sínar skýringar þá benda þær á hversu vinnu við fjárlagagerðina er ábótavant og brýnt að á henni verði tekið.
Nú liggja allmargar beiðnir um upplýsingar varðandi fjárlagavinnuna hjá ráðuneytum og á nefndin eftir að kalla fulltrúa nokkurra stofnana á sinn fund til að gefa skýringar áður en hægt er að ljúka fjárlagagerðinni fyrir 3. umr. Flutningsmaður hefur ítrekað lagt til breytt vinnulag við gerð fjárlaga og sýnist það aldrei brýnna en nú.
Sú breyting að leggja fram niðurstöðutölur á tekjuhlið frumvarpsins nú við 2. umr. er nýlunda og breyting til batnaðar frá því sem áður hefur verið því að nú liggja áætlaðar tekjur og gjöld fyrir fyrir 3. umr. og hægt er að loka þeim þáttum samhliða. Ég hef ítrekað, virðulegi forseti, lagt fram tillögur á Alþingi um að einmitt þessi tilhögun yrði tekin upp og ég fagna því að svo sé og vona að framhald verði þar á.
Fjárlagafrumvarpið er lagt fram og unnið á efnahagsforsendum fjármálaráðuneytisins og er beinn hluti af stefnu ríkisstjórnarinnar í efnahagsmálum og mótast af væntingum hennar og brellum í fjárlagagerð. Fjárlaganefnd hefur litla möguleika til að leita annarra viðhorfa eða meta öryggi efnahagsforsendna fjármálaráðuneytisins.
Aðstæður fjárln. til að meta á sjálfstæðan hátt forsendur útgjalda og tekjuhlið frumvarpsins hafa versnað stórum á undanförnum árum. Æ erfiðara hefur reynst að fá nauðsynlegar upplýsingar úr ráðuneytum um stöðu stofnana og verkefna og forsendur að baki einstökum tillögum í frumvarpinu. Þó tók nú steininn úr í haust þegar fulltrúum stofnana var bannað að koma til fundar við nefndina eða gefa henni upplýsingar, samanber bréf sem birt er hér sem fylgiskjal en fjallar um bréf ríkisstjórnarinnar til fagráðuneytanna um að leggjast gegn því að forstöðumenn stofnana kæmu fyrir fjárln. og greindu frá stöðu og verkefnum sinna stofnana, þörf og fjármálum. Þetta vinnulag af hálfu ríkisstjórnarinnar kom fjárln. í opna skjöldu. Hún hafði þá þegar sent út auglýsingu þar sem forstöðumönnum eða fulltrúum stofnana var boðið að sækja um viðtal. Það verður að segja, virðulegi forseti, og harma að valdhroki framkvæmdarvaldsins gekk svo langt að sjálfri yfirstjórn Alþingis var sent bréf þar sem þetta bann var áréttað. Í ljósi þessara atburða og þess hve erfitt hefur reynst að fá upplýsingar varðandi fjárlagagerðina er brýnna nú en nokkru sinni fyrr að styrkja stöðu þingsins og nefnda þess. Það væri t.d. hægt að gera með stofnun sérstakrar efnahagsskrifstofu þingsins sem gæti lagt sjálfstætt mat á stöðu og þróun efnahagsmála og fjármála ríkisins.
Virðulegi forseti. Ég held að Alþingi verði að krefjast þess, a.m.k. geri ég kröfu til þess að hæstv. ríkisstjórn eða þeir ráðherrar sem bera ábyrgð á þessum tilskipunum til undirstofnana sinna ráðuneyta biðjist afsökunar og viðurkenni það að þeim hafi orðið á, þetta hafi verið mistök, þeir hafi ekki sést fyrir í að beita valdi sínu og þetta séu mistök. Á síðustu dögum höfum við einmitt upplifað það í þjóðfélaginu að einstakir ábyrgðaraðilar og forsvarsmenn í íslensku viðskiptalífi hlupu mjög alvarlega á sig, fengu m.a. ofanígjöf frá hæstv. forsrh., og sáu þann kost vænstan að biðjast afsökunar og taka það til baka. Ég tel, virðulegi forseti, að ríkisstjórnin eða þessir ráðherrar yrðu menn að meiri ef þeir hefðu frumkvæði að því að kalla þessa valdníðslu, þessa valdbeitingu til baka og halda sig við eðlileg lýðræðisvinnubrögð hér á hinu háa Alþingi.
Ég treysti því að fjárln. geti unnið einhuga og saman að því að færa vinnulag við fjárlagagerðina til betri vegar og til meira sjálfstæðis en nú er og tel að þau orð sem hv. þm. Magnús Stefánsson, formaður fjárln., hefur látið falla í þessu sambandi bæði hér á Alþingi og eins í fjárln. gefi vonir um að það verði eining um að taka á sjálfstæðri stöðu fjárln. til að vinna sín verk gagnvart þinginu.
Í fyrri hluta frumvarps til fjárlaga, Stefna og horfur, kemur fram að útgjaldahlið fjárlagafrumvarpsins markist af sérstökum ráðstöfunum sem eiga að skila samtals 3,7 milljarða kr. útgjaldasparnaði. Vafalaust er hægt að spara og hagræða í ýmsum þáttum ríkisrekstursins og það ber að gera, en það er ekki sama hvernig það er gert. Hér skilur fullkomlega á milli Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs og ríkisstjórnar Framsfl. og Sjálfstfl. Framsfl. og Sjálfstfl. velja að ná fram sparnaði í ríkisútgjöldum með því að lækka framlög til sjúkratrygginga og auka þátt og hlut sjúklinga í greiðslu lyfjakostnaðar, auka hlut þeirra sem þurfa að njóta hjálpartækja, lækka vaxtabætur og skerða rétt til atvinnuleysisbóta. Þetta eru þeir þjóðfélagshópar sem eiga að bera hagræðingar- og skerðingarkröfu ríkisstjórnar Sjálfstfl. og Framsfl.
Þá er og gert ráð fyrir því í þessu frv. að samgönguáætlun, sem hafði verið sett fram af nokkrum metnaði fyrir um ári síðan, verði skorin niður, framkvæmdafé hennar, a.m.k. um einn milljarð kr.
Í frv. er gert ráð fyrir að lækniskostnaður verði um 3,1 milljarður kr. Hér er um að ræða lækkun upp á 80 millj. kr. frá því sem gert var ráð fyrir að útgjöld vegna lækniskostnaðar yrðu á árinu 2003. Þessari lækkun á að ná fram með því að hækka komugjöld sjúklinga, m.a. til sérfræðilækna. Slík ráðstöfun mun bitna harðast á þeim sem síst skyldi, þ.e. sjúklingunum sjálfum. Afleiðingarnar verða þær að þeir tekjulægstu, öryrkjar og þeir sem ekki hafa atvinnu, munu í minna mæli leita til sérfræðinga þegar þeir þurfa á því að halda. Vinstri hreyfingin -- grænt framboð mótmælir því að þegar stefnir í mikið hagvaxtarskeið, að því er sagt er af hálfu meiri hlutans hér og stjórnvalda, skuli sjúklingar eiga að borga brúsann til að viðhalda stöðugleikanum í efnahagsmálum.
Í frumvarpinu og breytingartillögum frá ríkisstjórninni og meiri hluta nefndarinnar er gert ráð fyrir að lyfjakostnaður sjúkratrygginga verði um 6 milljarðar og 160 millj. kr. að teknu tilliti til 450 millj. kr. hagræðingarkröfu eins og forsendur frumvarpsins gera ráð fyrir. Í frumvarpinu var hins vegar gert ráð fyrir að lyfjakostnaður mundi hækka um 800 millj. kr. frá fyrra ári en á hinn bóginn er lögð til 450 millj. kr. lækkun á framlagi til lyfja miðað við áætlaðan lyfjakostnað á árinu 2004. Til að ná fram lækkun á lyfjakostnaði á m.a. að endurskoða reglur um greiðsluþátttöku notenda í lyfjakaupum og það þýðir að sjúklingar sem þurfa á lyfjum að halda eiga að borga æ stærri hlut. Og aftur: Þetta mun koma harðast niður á þeim sem hafa lægstar tekjur í þjóðfélaginu.
Nær væri að ríkisstjórnin hefði í lyfjamálum beitt sér fyrir því að taka á þeirri fákeppni og einokun sem orðin er á lyfjamarkaði hér á landi og vita hvort ekki mætti með þeim hætti ná niður lyfjakostnaði og lyfjaverði í landinu. Staðreyndin er sú, virðulegi forseti, að búið er að þrengja svo að sjálfstætt starfandi apótekum að þau eru nánast engin orðin eftir en tveir lyfjarisar hafa haslað sér völl, yfirtekið apótekin og nú ríkir nánast fákeppni eða einokun á lyfjamarkaði hér á landi og þeir aðilar geta í rauninni skammtað sér þá álagningu og þjónustu sem þeim sýnist.
Hér væri miklu nær fyrir ríkisstjórnina einmitt að taka á slíkri stöðu og vita hvort ekki sé hægt að lækka lyfjakostnaðinn með því að taka á þeirri einokun og fákeppni sem orðin er á lyfjamarkaði í stað þess að ráðast á sjúklinga, þá sem þurfa á þjónustu og lyfjum að halda. En þetta er einmitt stefna Framsfl. og Sjálfstfl. í reynd gagnvart þeim þjóðfélagshópum, gagnvart því fólki.
Gert er ráð fyrir að lækka vaxtabætur um 600 millj. kr. þar sem lagt er til að hámark vaxtagjalda til útreiknings vaxtabóta miðist við 5,5% í stað 7% af skuldum vegna íbúðarkaupa. Þessi tillaga mun koma harðast niður á ungum fjölskyldum sem eru að koma þaki yfir höfuðið og skulda eðli málsins samkvæmt mest í upphafi. Og alveg í takt við stefnu ríkisstjórnarinnar á enn og aftur að sækja sparnað ríkisins í vasa þeirra sem minnst hafa og lækka vaxtabætur. Reyndar er deilt um lögmæti þessara aðgerða.
Þá leggur ríkisstjórnin upp með það að lækka útgjöld Atvinnuleysistryggingasjóðs um 170 millj. kr. m.a. með því að greiða ekki bætur fyrir fyrstu þrjá dagana í stað þess að bætur reiknist frá fyrsta skráningardegi. Hér er um mikla og grófa afturför að ræða ef samþykkt verður. Hér eins og annars staðar í frumvarpinu er gert ráð fyrir að sparnaði í ríkisútgjöldum skuli náð hjá þeim sem síst skyldi. Þessum áformum hefur verið harðlega mótmælt, m.a. af Alþýðusambandi Íslands og BSRB.
Hér að framan voru einungis nefnd nokkur dæmi um hvernig ríkisstjórnin ætlar að ná fram útgjaldasparnaði á næsta ári. Miðað við þessar tillögur er ljóst á hverjum þetta mun bitna mest: sjúklingum, öryrkjum og atvinnulausum. Fjöldi félagasamtaka hefur mótmælt þessari grímulausu aðför frjálshyggjunnar að velferðarkerfinu. Félögum framsóknarmanna úti á landi, sem enn bera félagshyggju og samvinnuhugsjón í brjósti sér, geðjast alls ekki að stefnu flokksforustunnar og hafa einmitt mótmælt harðlega og sent fjölda ályktana til Framsfl., miðstjórnarinnar í Reykjavík og ráðherranna og mótmælt þessari aðför og talið að hún sé í engum takt við stefnu góða félagshyggjuflokksins, Framsóknarflokksins, sem einu sinni var.
Afstaða verkalýðsfélaganna speglast vel í samþykkt Alþýðusambands Íslands sem er birt sem fskj. með frv. og ég ætla að leyfa mér að vitna í, virðulegi forseti:
,,Ályktun miðstjórnar ASÍ um fjárlagafrumvarpið. Misskipting einkennir fjárlagafrumvarpið.`` --- Segir í fyrirsögn.
,,,,Miðstjórn ASÍ gagnrýnir harðlega það óréttlæti og þá auknu misskiptingu sem einkennir fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar fyrir árið 2004. Miðstjórn ASÍ telur ástæðu til þess að árétta afstöðu ASÍ um nauðsyn þess að mótuð verði víðtæk sátt um heildstæða og samtvinnaða stefnu í efnahags-, atvinnu- og félagsmálum.`` Þetta segir m.a. í ályktun miðstjórnar ASÍ um fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar.
Í ályktuninni segir að fjárlagafrumvarpið gangi þvert á þá sátt sem ASÍ vill ná fram í efnahags-, atvinnu- og félagsmálum. Einsýnt sé að ríkisstjórnin telji að byrðarnar af nauðsynlegri aðhaldssamri hagstjórn komandi missira eigi að leggja á atvinnulausa, sjúka, öryrkja og skuldsett heimili. Á sama tíma telji ríkisstjórnin nauðsynlegt að lækka sérstaklega skattbyrði og auka ráðstöfunartekjur þeirra tekjuhærri.
,,Miðstjórn ASÍ telur mikilvægt að árétta að sú samfélagssýn og stefna sem kemur fram í fjárlagafrumvarpinu fyrir árið 2004 getur aldrei orðið grundvöllur að sátt á vinnumarkaði.``
ASÍ vekur athygli á að í fjárlagafrumvarpinu eigi að sporna gegn ofþenslu og óðaverðbólgu af völdum stóriðju- og virkjanaframkvæmda. Spara eigi 3,7 milljarða króna með þessum ráðstöfunum.
Í þessu sparnaðarátaki séu tilfærslur til heimilanna lækkaðar um 2,2 milljarða króna. Þar af eru vaxtabætur lækkaðar um 600 milljónir, almennur tekjuskattur hækkaður um 600 milljónir með afnámi frádráttar vegna séreignarsparnaðar, atvinnuleysisbætur eru lækkaðar um 170 milljónir, sjúkratryggingar lækkaðar um 740 milljónir með auknum álögum á sjúklinga. ,,Þessi lækkun tilfærslna til heimilanna hefur sömu áhrif og hækkun skatta og er greinilega ætlað að lækka ráðstöfunartekjur heimilanna og þar með einkaneyslu.``
Vakin er athygli á því að fjárfestingar og tækjakaup ríkisins séu lækkuð um 1,5 milljarða króna, en ekki hafi verið kynnt hvaða framkvæmdum áætlað sé að fresta. Þá sé lagt til að rekstrarútgjöld ríkissjóðs verði lækkuð um 100 milljónir með hagræðingarkröfu á stjórnsýslustofnanir.``
Tilvitnun lýkur í ályktun miðstjórnar ASÍ um fjárlagafrumvarpið.
Sem sagt, ASÍ áréttar að sú stefna og þau atriði sem einmitt eru í takt við stefnu ríkisstjórnarinnar í fjárlagafrv. verði aldrei grundvöllur sátta á vinnumarkaði og þess vegna sé nauðsynlegt að breyta hér út af.
Samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar ,,Endurskoðun ríkisreiknings 2002`` kemur fram að halli Heilsugæslunnar í Reykjavík hafi verið 182,6 millj. kr. í árslok 2002. Í yfirliti fjármálaráðuneytis um útgjöld ríkissjóðs og ríkisstofnana fyrstu átta mánuði ársins kemur fram að gjöld stöðva sem heyra undir Heilsugæsluna í Reykjavík hafi verið 250 millj. kr. umfram heimildir. Í fjárlagafrumvarpinu er ekki tekið á þessum rekstrarvanda.
Ljóst er að fjárþörf Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri er stórlega vanmetin og heilsugæslustöðvar og sjúkrahús utan Reykjavíkur líða fyrir fjárskort. Mikil þörf er á að fjölga hjúkrunarrýmum við öldrunarstofnanir um allt land en með hærri aldri og bættri heimahjúkrun eykst sú þörf hlutfallslega. Eftir er að ganga endanlega frá fjárveitingum til þessa málaflokks og skiptingu fjár á einstakar stofnanir. Verður það væntanlega gert við 3. umr. Mikilvægt er að heilsugæslustöðvar og sjúkrahús á landsbyggðinni haldi hlut sínum og veiti fjölbreytta staðbundna þjónustu og létti á rýmisþörf stóru hátæknisjúkrahúsanna.
Í frumvarpinu og breytingum frá ríkisstjórn og meiri hluta nefndarinnar er gert ráð fyrir að útgjöld Landspítala -- háskólasjúkrahúss umfram sértekjur verði 24.755 millj. kr. Í skýrslu Ríkisendurskoðunar ,,Endurskoðun ríkisreiknings 2002`` kemur fram að rekstrarhalli spítalans hafi numið um 798 millj. kr. í lok árs 2002. Samkvæmt fjárlögum 2003 og frumvarpi til fjáraukalaga fyrir árið 2003 sem nú liggur fyrir Alþingi eru heildarútgjöld til spítalans umfram sértekjur um 25.451 millj. kr. á árinu 2003. Ef hallinn í lok ársins 2002 er dreginn frá er ljóst að útgjöld spítalans umfram sértekjur á árinu 2003 nema um 24.653 millj. kr. Miðað við þetta er gert ráð fyrir að útgjöld spítalans hækki um 0,5% milli ára.
Forstjóri Landspítala -- háskólasjúkrahúss kom á fund fjárlaganefndar eftir 1. umr. um frumvarpið. Hann telur að spítalinn þurfi 1.400 millj. kr. til viðbótar við þá fjárheimild sem frumvarpið gerir ráð fyrir miðað við óbreytta starfsemi á árinu 2004. Enn fremur kom fram hjá forstjóra spítalans að áætlun spítalans annars vegar og fjármálaráðuneytis hins vegar um verðlagsforsendur fari ekki saman. Launa- og lyfjakostnaður spítalans hafi t.d. á undanförnum árum hækkað mun meira en verðlagsforsendur fjárlaga gerðu ráð fyrir. Áætlun spítalans um verðlagsforsendur fyrir næsta ár gerir einnig ráð fyrir meiri hækkun á þessum liðum en gert er ráð fyrir í fjárlagafrumvarpinu.
Ljóst er að fjárlaganefnd mun þurfa að fara yfir fjárveitingar til spítalans milli 2. og 3. umr. og skoða áðurnefnda þætti.
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar ,,Endurskoðun ríkisreiknings 2002`` kemur fram að 13 framhaldsskólar fóru meira en 4% fram úr fjárheimildum á því ári en þeir voru 11 árið á undan. Útgjöld framhaldsskólanna umfram fjárheimildir voru samtals 661 millj. kr. á árinu 2002. Á móti vegur að safnliðurinn ,,Framhaldsskólar, almennt`` var með jákvæða stöðu að fjárhæð 206 millj. kr. Í frumvarpi til fjáraukalaga sem nú liggur fyrir Alþingi er gert ráð fyrir 180 millj. kr. til að mæta rekstrarhalla framhaldsskólanna. Í fjárlagafrumvarpinu er ekki gert ráð fyrir frekari framlögum til að mæta rekstrarhalla undanfarinna ára.
Ástæður þess að margir framhaldsskólar fara fram úr fjárheimildum má m.a. finna í minnisblaði sem skólameistari Fjölbrautaskólans í Garðabæ lagði fyrir fjárlaganefnd þegar hann kom á fund hennar. Þar kemur m.a. fram að fjöldi ársnemenda skólans hafi verið rangur í forsendum fjárlaga 2002 og 2003 og einnig í fjárlagafrumvarpi 2004. Því ber þó að fagna að við 2. umr. hefur verið gerð leiðrétting á fjölda ársnemenda og er nú miðað við heildarfjölda á landinu, 17.000 nemendur, eins og spáð er.
Enn fremur kemur fram í minnisblaði frá skólameistara Kvennaskólans í Reykjavík að það stefni í a.m.k 10 millj. kr. halla á rekstri skólans á árinu 2003 til viðbótar við 6,9 millj. kr. halla sem var í árslok 2002. Skólameistarinn bendir m.a. á að uppreiknaðar verðlagsbætur eru ekki og hafa ekki verið í takt við raunveruleikann síðustu ár. Enn fremur nefnir skólameistarinn eignakaup sem dæmi um að vanáætlað sé. Í reiknilíkaninu, sem notað er til að skipta ákvörðun um fjárþörf skólanna og skiptingu fjár, er miðað við 4% afskriftir sem þýðir að tölvur og húsbúnaður þurfa að endast í yfir 20 ár. Sér hver heilvita maður hversu fjarlæg sú viðmiðun er.
Það er því ljóst, virðulegi forseti, að fara verður yfir fjárveitingar til skólanna, framhaldsskólanna, milli 2. og 3. umr.
Í mars 2003 undirrituðu Jón Kristjánsson, heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra, fyrir hönd ríkisstjórnarinnar og Garðar Sverrisson, formaður Öryrkjabandalagsins, samkomulag um hækkun grunnlífeyris öryrkja frá 1. janúar 2004. Samkomulag þetta var samþykkt í ríkisstjórninni. Í fréttatilkynningu frá heilbrigðisráðuneytinu er gert ráð fyrir að þessar viðbótargreiðslur nemi rúmum 1 milljarði kr., svo sem sjá má í fylgiskjali V með nefndaráliti okkar. Með samkomulaginu er komið sérstaklega til móts við þá sem verða öryrkjar snemma á lífsleiðinni, en fram til þessa hefur eitt og sama almannatryggingakerfið gilt fyrir öryrkja og ellilífeyrisþega. Var þar náð tímamótaáfanga í baráttu fyrir viðurkenningu á sérstöðu ungra öryrkja. Samkvæmt samkomulaginu hefur starfshópur unnið að tillögum að lagabreytingum og nánari útfærslu á framkvæmdinni þannig að hægt verði að standa að greiðslum samkvæmt þessari ákvörðun frá 1. janúar 2004. Á aðalfundi Öryrkjabandalagsins í október sl. kom fram í máli formanns bandalagsins, sem jafnframt á sæti í umræddri nefnd, að um 1,5 milljarða kr. þurfi á fjárlögum næsta árs til að fullnusta þetta tímamótasamkomulag ríkisstjórnarinnar og Öryrkjabandalagsins. Í fjárlagafrumvarpinu eins og það nú liggur fyrir er einungis gert ráð fyrir 1 milljarði kr. Væntanlega verður tekið á þessu máli og það leiðrétt fyrir 3. umr.
Virðulegi forseti. Ég vil leyfa mér að spyrja hæstv. fjmrh. og hæstv. heilbrrh. hvort svo verði ekki örugglega gert?
Ég vil minna á að þessu samkomulagi var fagnað af öllum í þjóðfélaginu á sínum tíma þegar það var gert, og þó það væri gert skömmu fyrir kosningar og gæti þess vegna hafa lyktað af því að hafa áhrif á kjósendur, þá heyrði ég engan sem nefndi það með þeim hætti, heldur fagnaði fólk þeirri ákvörðun sem tekin var 25. mars árið 2003. Ég held að allir sem þar komu að hafi gert ráð fyrir að sú ályktun stæði.
Ég vil vitna í fréttatilkynningu frá heilbr.- og trmrn. sem birt var að þessu samkomulagi gerðu, með leyfi forseta:
Fyrirsögnin er:
,,Samkomulag um að bæta hag ungra öryrkja sérstaklega. Allt að tvöföldun grunnlífeyris.
Jón Kristjánsson, heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra, og Garðar Sverrisson, formaður Öryrkjabandalags Íslands hafa, fyrir hönd ríkisstjórnar og Öryrkjabandalagsins, gert samkomulag um hækkun grunnlífeyris öryrkja frá 1. janúar 2004. Er með samkomulaginu komið sérstaklega til móts við þá sem verða öryrkjar snemma á lífsleiðinni, en gert er ráð fyrir allt að tvöfaldri hækkun grunnlífeyris til þeirra sem yngstir verða öryrkjar.
Ríkisstjórnin samþykkti samkomulagið á fundi sínum í morgun. Það er gert í framhaldi af formlegum og óformlegum viðræðum heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra og forsvarsmanna Öryrkjabandalags Íslands sem staðið hafa frá í febrúar 2002, eða í rúmt ár, og hefur Öryrkjabandalagið lagt sérstaka áherslu á það í viðræðunum að sérstaða þeirra sem yngstir verða öryrkjar verði bætt. Samkomulagið er einnig gert í tilefni Evrópuárs fatlaðra.
Samkvæmt samkomulaginu er lagt til að skipaður verði starfshópur sem geri endanlegar tillögur að breytingum á lögum um almannatryggingar í samræmi við samkomulagið sem taka gildi 1. janúar 2004, eins og áður sagði, og tillögur sem eiga að auka möguleika öryrkja til atvinnuþátttöku.
Starfshópurinn skal miða störf sín við framangreint samkomulag sem felur í sér eftirfarandi:
Stigið verði fyrsta skref til viðurkenningar á hinni margvíslegu sérstöðu þeirra sem verða öryrkjar snemma á lífsleiðinni.
Þeir sem yngstir verða öryrkjar til lífstíðar fá þannig hækkun á núverandi grunnlífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins, sem nemur allt að tvöföldun grunnlífeyrisins.
Þeir sem verða öryrkjar síðar á lífsleiðinni fá hins vegar hækkun á núverandi grunnlífeyri með hliðsjón af aldri, þannig að þeir sem verða öryrkjar 67 ára fá grunnlífeyri sem nemur sömu upphæð og ellilífeyrir frá Tryggingastofnun ríkisins.
Hækkunin kemur til framkvæmda 1. janúar 2004.
Í samkomulaginu er sömuleiðis gert ráð fyrir að starfsendurhæfing öryrkja verði efld og taki mið af þeim margvíslegu möguleikum sem nú hafa skapast með breyttum atvinnuháttum. Er þetta gert til að ýta undir og opna möguleika öryrkja til að taka þátt í atvinnulífinu á sínum forsendum.
Samkvæmt útreikningum sérfræðinga heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins verður kostnaðurinn við þessa hækkun grunnlífeyris og kerfisbreytinguna rúmur einn milljarður króna á ársgrundvelli.``
Vert er að vekja athygli, virðulegi forseti, á að þessi ályktun og kostnaðarmatið sem þar er lagt fram er gróft kostnaðarmat í upphafi þessa ferils. Gert var ráð fyrir því að nefndin skoðaði þetta mál í ljósi þeirra markmiða sem þar eru sett.
Ég ítreka að ég held að þjóðfélagið allt hafi fagnað þessu samkomulagi og muni leggja áherslu á að við það verði staðið til fulls. Þess vegna vek ég athygli á þessari stöðu, að í fjárlögum fyrir árið 2004 er einungis gert ráð fyrir 1 milljarði kr. til þessa verkefnis. Eins og fram kom í ræðu formanns Öryrkjabandalagsins á ársfundi þess í október er líklegt að sú upphæð verði 1,5 milljarðar kr. á næsta ári. Ég tel afar mikilvægt að staðið verði við fyrirheitið sem þar var gefið og leyfi mér að spyrja bæði hæstv. heilbrrh., sem hér er viðstaddur, og einnig hæstv. fjmrh. hvort ekki sé öruggt að svo verði.
Alvarleg staða er komin upp í fjárhag margra sveitarfélaga, m.a. vegna breyttra reglna um greiðslur úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga. Þeim verkefnum hefur fjölgað sem ríkið hefur fært til sveitarfélaganna án þess að nægjanlegir tekjustofnar hafi fylgt með. Enn fremur hafa mörg verkefni sveitarfélaga vaxið mjög á undanförnum árum. Má þar nefna leikskóla, öldrunarþjónustu o.fl. Í framhaldi af sameiningu fyrirtækja í sjávarútvegi og landbúnaði og brottflutningi tekjuhærra fólks úr byggðarlögum hefur enn þrengt mjög að mörgum dreifbýlissveitarfélögum og sjávarbyggðum. Óhagstæð gengisskráning hefur lækkað fiskverð og þar með laun sjómanna. Mörg sveitarfélög reyna nú að spara með því að draga úr þjónustu við íbúana en safna samt skuldum. Vandi margra sveitarfélaga heldur því áfram að aukast.
Hluti tekna sveitarfélaga kemur frá jöfnunarsjóði. Á árinu 2003 komu til framkvæmda breyttar úthlutunarreglur sjóðsins. Þessar breyttu reglur komu mjög flatt upp á mörg sveitarfélög. Samkvæmt lögum gera sveitarfélög langtímafjárhagsáætlun annars vegar og fjárhagsáætlun til næsta árs hins vegar. Snöggar breytingar á tekjustofnum þeirra geta því haft afdrifaríkar afleiðingar. Sem dæmi má nefna ákveðið sveitarfélag sem er mjög dreifbýlt en er með einn þéttbýliskjarna. Það fær um 50% tekna sinna úr jöfnunarsjóði, hefur fengið 55--60 millj. kr. úr honum á undanförnum árum en fær nú liðlega 44 millj. kr. Framlagið lækkar því um 20--30% á milli ára en rekstur sveitarfélagsins hefur hins vegar ekkert breyst.
Þó að nauðsynlegt hafi verið að endurskoða úthlutunarreglur Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga voru ekki forsendur til að slíkar breytingar hefðu í för með sér skerðingu á tekjum einstakra sveitarfélaga. Breyting á reglunum hafði í för með sér að sum sveitarfélög fengu aukin framlög sem mikil þörf var fyrir, en þessi auknu framlög voru tekin frá öðrum sveitarfélögum sem ekki voru aflögufær. Á undanförnum árum hefur Jöfnunarsjóður sveitarfélaga fengið auknar fjárveitingar, t.d. fólksfækkunarframlög upp á 700 millj. kr. eða sérstakt aukið ráðstöfunarfé. Þetta fé er nú ekki fyrir hendi og því skerðast fjárveitingar sjóðsins miðað við fyrri ár. Ljóst er að grípa verður til aukinna fjárveitinga til sjóðsins ef ekki á að steypa allnokkrum sveitarfélögum í þrot. Verður að skoða þessi mál betur fyrir 3. umr.
Með þessu nál. eru fylgiskjöl frá nokkrum sveitarfélögum til marks um hvernig þau meta sína stöðu, bæði fjárhagslega og einnig gagnvart breyttum reglum sjóðsins. Ég vil leyfa mér, virðulegi forseti, að beina því til bæði hv. formanns fjárln. og einnig til fjmrh. hvort ekki sé að vænta þess að á málum fjárhags sveitarfélaganna og málefnum Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga verði tekið fyrir 3. umr. um fjáraukalög og fjárlög.
Virðulegi forseti. Vinstri hreyfingin -- grænt framboð vill vernda íslenska náttúru og auðlindir lands og sjávar. Náttúruauðlindir eiga að vera sameign landsmanna og þær á að nýta í þágu almannahagsmuna án þess að gengið sé á umhverfið. Með hliðsjón af því er mikilvægt að efla stofnanir á þessu sviði og gera þeim kleift að sinna þýðingarmiklu hlutverki sínu.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að fjárveiting til Umhverfisstofnunar verði 527 millj. kr. eða lækki um 4,3 millj. kr. frá því sem gert er ráð fyrir í fjárheimildum yfirstandandi árs. Við meðferð fjárlagafrumvarpsins í umhvn. kom m.a. fram hjá fulltrúum Umhverfisstofnunar að stofnunin hefði sótt um aukið fjármagn til þriggja afmarkaðra þátta: Í fyrsta lagi til þess að geta staðið undir því mikla starfi sem fólgið er í þýðingu og innleiðingu EES-gerða á sviði stofnunarinnar, í öðru lagi vegna væntanlegrar stofnunar Vatnajökulsþjóðgarðs og í þriðja lagi til að standa undir ákvæðum um meðferð dýra og vegna dýraverndunarlaga. Vinstri hreyfingin -- grænt framboð telur mikilvægt að styrkja stofnunina og styðja hana með því að veita aukið fjármagn til hennar.
Þess ber að geta að nú við 2. umr. leggur meiri hluti fjárln. til að veitt verði 10 millj. kr. til Snæfellsnesþjóðgarðs, sem ber að fagna og réttir það nokkuð hlut Umhverfisstofnunar.
Við meðferð fjárlagafrumvarpsins í umhverfisnefnd kom fram í máli forstjóra Náttúrufræðistofnunar Íslands að stofnunin hefði fengið fjárframlög til undirbúnings gerðar náttúrufarskorta en nú væri ekki gert ráð fyrir áframhaldandi framlagi þegar komið væri að hinni eiginlegu vinnu. Með hliðsjón af því að hér er um mikilvægt verk að ræða sem komið er á rekspöl er nauðsynlegt að stofnunin fái fjárframlag til að klára verkefnið. Það skýtur skökku við að stofnun sem hefur það hlutverk að sinna slíkum grundvallaratriðum við rannsóknir og kortlagningu náttúru Íslands skuli þurfa að segja upp starfsfólki þegar verkefnin eru brýn. Til að klára flokkun og gerð náttúrufarskorta væri hægt að ljúka kortlagningu landsins á 4--5 árum en þá þyrfti stofnunin að fá um 30 millj. kr. á ári í verkefnið.
Náttúrustofur starfa samkvæmt lögum nr. 60/1992. Við meðferð fjárlagafrv. í umhvn. kom fram hjá gestum nefndarinnar að framlag það sem fjárlagafrv. gerir ráð fyrir til stofanna uppfylli ekki skilyrði laganna. Þannig vanti 3,3 millj. kr. upp á framlag til hverrar stofu til að standa undir því sem stofunni er ætlað samkvæmt lögunum. Um fjárframlag til stofanna segir í lögunum: ,,Framlag ríkissjóðs til náttúrustofu er ákveðið í fjárlögum hverju sinni og miðast við fjárhæð sem nemur launum forstöðumanns í fullu starfi að viðbættri fjárhæð sem er allt að jafnhá þeirri fjárhæð og rennur hún til reksturs náttúrustofu.`` Nú eru launakostnaður og launatengd gjöld líffræðinga í stjórnunarstörfum í kringum 5,8 millj. kr. á ári. Miðað við það ætti framlag ríkisins að vera um 11,6 millj. kr. á hverja stofu í stað 7,7 millj. kr. eins og frumvarpið gerir ráð fyrir. Í tillögum ríkisstjórnarinnar og meiri hluta nefndarinnar er lagt til að veita hverri stofu um 5 millj. kr. til sérverkefna og tímabundinna verkefna. Ljóst er því að enn vantar fjárframlag til stofanna þannig að það uppfylli skilyrði laganna.
Varðandi tekjuhlið frumvarpsins vísast til álits minni hluta efh.- og viðskn. Þó skal hér vakin athygli á að tekjuöflun ríkisins er hlutfallslega í auknum mæli borin uppi af almennu launafólki og fólki með lægstu tekjur. Stöðugt stærri hlutur er sóttur í þjónustugjöld. Nægir að vitna í þessu sambandi, virðulegi forseti, til ályktunar ASÍ sem ég las upp áðan. Félagsleg samhjálp og samábyrgð lætur undan, launabil eykst og misrétti vex. Þetta ástand skerpir andstæður og eykur á óréttlæti og óstöðugleika í samfélaginu, enda er yfirlýst markmið ríkisstjórnarinnar að draga hlutfallslega úr samneyslu og hækka hlut einkaneyslu. Sú stefna kemur harðast niður á tekjulægsta fólkinu. Allt bendir til þess að innflutningur stóraukist á næstu missirum. Þar kemur til hátt raungengi og aukinn hagvöxtur vegna stóriðjuframkvæmda og innstreymis erlends fjármagns. Viðskiptahalli mun þá snaraukast og þrýstingur á verðbólguna einnig. Seðlabankinn hefur þegar boðað hækkun vaxta sem viðbrögð við þeirri þróun.
Hátt raungengi og háir vextir munu lækka útflutningstekjur okkar og skerða samkeppnisstöðu íslensks iðnaðar og frumframleiðslugreina, ferðaþjónustu og annarra útflutningsgreina. Útflutningstekjur og atvinnuástand eru því í óvissu þegar hagvöxturinn verður keyrður áfram af stórauknum viðskiptahalla. Hins vegar munu tekjur ríkissjóðs aukast með auknum innflutningi og væntanlega mun meira en fjárlögin gera ráð fyrir.
Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2004 og tillögum sem liggja fyrir frá ríkisstjórninni og meiri hluta nefndarinnar er gert ráð fyrir því að útgjöld ríkissjóðs á næsta ári nemi um 275.250 millj. kr. Samkvæmt því er eins og áður sagði gert ráð fyrir að útgjöld ríkissjóðs dragist saman frá yfirstandandi ári. Þó er ljóst að framlög til fjölmargra málaflokka eru óafgreidd og bíða þau úrvinnslu og afgreiðslu við 3. umr. Vinstri hreyfingin -- grænt framboð vill efla samfélagsþjónustu og velferðarkerfið og tryggja að fjárhagsleg staða fólks skerði aldrei möguleika til að njóta opinberrar þjónustu og félagslegs öryggis. Það frumvarp sem hér liggur fyrir er viss atlaga að velferðarkerfinu. Aðhaldsaðgerðir bitna mest á sjúklingum, öryrkjum, atvinnulausum og þeim sem lægstar hafa tekjur. Þannig á að skapa svigrúm til lækkunar skatta þeirra sem hæstar hafa tekjurnar.
Fjölmargir málaflokkar fjárlaga bíða afgreiðslu 3. umr. og nánari grein verður gerð fyrir afstöðu þingflokks Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs til fjárlagafrv. þegar heildarmyndin liggur fyrir við 3. umr.
Virðulegi forseti. Þingmenn Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs munu við umræðuna í dag flytja ýmsar brtt. við fjárlagafrv. og leggja með því áherslu á þá málaflokka sem orðið hafa út undan í meðferð meiri hluta fjárln. fyrir 2. umr., málaflokka sem sýna áherslur flokksins og þær breytingar sem þeir vildu sjá á fjárlagagerðinni.
