Textun.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um textun en markmiðið er að tryggja heyrnarskertum og heyrnarlausum aðgang að upplýsingum og afþreyingar- og fræðsluefni til jafns við þá sem fulla heyrn hafa. Flutningsmenn ásamt þeim sem hér stendur eru hv. þm. Sigurjón Þórðarson, Kolbrún Halldórsdóttir, Guðrún Ögmundsdóttir, Björgvin G. Sigurðsson og Katrín Júlíusdóttir.
Hv. 1. varaþingmaður Frjálslynda flokksins í Suðvesturkjördæmi, hv. þm. Sigurlín Margrét Sigurðardóttir, mælti fyrir þessu máli á síðasta þingi, 131. þingi, og gerði það vel eins og hennar var von og vísa. Hún mælti fyrir því á táknmáli því að hún er heyrnarskert og tjáir sig að jafnaði á táknmáli.
Málum er hins vegar þannig háttað nú, virðulegur forseti, að það er séð til þess að hún fái ekki að vera í forsvari fyrir þetta mál. Hún getur því ekki mælt fyrir því hér í hv. Alþingi eins og hún hefði vissulega haft áhuga á. Eins og menn vita urðu ákveðin umskipti í Frjálslynda flokknum með brotthvarfi hv. þm. Gunnars Arnar Örlygssonar, sem gekk til liðs við Sjálfstæðisflokkinn. Síðan hefur verið séð til þess að Sigurlín Margrét fái eigi setið hér þing. Sjálfstæðisflokkurinn og umræddur hv. þingmaður verða auðvitað að eiga það við sjálfa sig hvernig þeir umgangast þennan rétt varaþingmannsins.
Eins og áður sagði gengur málið út á það að tryggja heyrnarlausum og heyrnarskertum aðgang að upplýsingum og mál af þessu tagi hafa áður komið til umræðu hér í hv. þingi. (Gripið fram í.) Ég gat þess að það hefði verið rætt á síðasta þingi og ég hygg að það hafi einnig verið til umræðu á 126. löggjafarþingi en þá var samþykkt þingsályktun nr. 33/2001, um textun íslensks sjónvarpsefnis. Hins vegar virðist samþykkt Alþingis litlu hafa skilað þó að málið hafi verið afgreitt og enginn áfangi hefur náðst í reynd.
Hæstv. forseti. 1. gr. frumvarpsins er eins og ég las í upphafi máls míns:
„Markmið laga þessara er að tryggja heyrnarskertum og heyrnarlausum aðgang að upplýsingum, afþreyingar- og fræðsluefni til jafns við þá sem hafa fulla heyrn.“
2. gr. frumvarpsins hljóðar svo:
„Eftirtöldum aðilum er skylt að texta allt efni sem þeir í atvinnuskyni senda út, framleiða eða dreifa:
1. sjónvarpsstöðvum sem hafa leyfi til sjónvarpsútsendinga samkvæmt útvarpslögum,
2. framleiðendum íslensks auglýsinga-, fræðslu-, kynningar- og sjónvarpsefnis, hvort sem efnið verður sýnt í kvikmyndahúsum eða sett á myndbönd eða stafrænt form,
3. framleiðendum íslenskra kvikmynda, óháð lengd og útgáfuformi kvikmyndar,
4. öðrum aðilum sem dreifa hér á landi kvikmyndum og auglýsinga-, fræðslu-, kynningar- og sjónvarpsefni, hvort sem efnið er til sölu eða leigu.“
Í 3. gr. segir:
„Allt efni sem aðilar skv. 2. gr. senda út, framleiða eða dreifa skal textað með íslenskum texta óháð því á hvaða tungumáli efnið er.
Ef um beina útsendingu er að ræða, svo sem fréttir, dægurmálaþætti, viðtalsþætti, stjórnmálaumræður, íþróttakappleiki eða mót, skal sá er útsendingu annast leitast við að texta jafnóðum. Ef ekki er unnt að texta útsendingu samtímis skal efnið endursýnt innan 48 klukkustunda með íslenskum texta.
Þrátt fyrir ákvæði 1. og 2. mgr. er óskylt að texta efni ef um er að ræða endurvarp frá erlendum sjónvarpsstöðvum enda sé um að ræða viðstöðulaust, óstytt og óbreytt endurvarp heildardagskrár sjónvarpsstöðvar. Sama gildir ef sjónvarpsstöð hefur fengið leyfi til útsendingar á öðru tungumáli en íslensku.“
4. gr. frumvarpsins hljóðar svo:
„Þrátt fyrir ákvæði 3. gr. skal aðilum sem falla undir lög þessi veittur fimm ára aðlögunartími frá gildistöku laganna til að uppfylla kröfur um textun efnis til samræmis við markmið 1. gr. Nýir aðilar sem koma inn á markaðinn á aðlögunartímanum skulu uppfylla sömu skyldur og þeir sem fyrir eru og njóta sömu réttinda til styrkja úr Textunarsjóði.
Aðlögunartími skal vera sem hér segir:
1. eftir 1 ár frá gildistöku laganna skulu 40% af öllu innlendu efni textuð,
2. eftir 2 ár frá gildistöku laganna skulu 60% af öllu innlendu efni textuð,
3. eftir 3 ár frá gildistöku laganna skulu 80% af öllu innlendu efni textuð,
4. eftir 4 ár frá gildistöku laganna skulu 90% af öllu innlendu efni textuð og
5. eftir 5 ár frá gildistöku laganna skal allt innlent efni textað í samræmi við ákvæði laganna.“
Síðan segir:
„Á meðan á aðlögunartíma stendur er aðilum skv. 2. gr. heimilt að sækja um styrk til uppbyggingar á nauðsynlegum tækjabúnaði og innleiðingar nýrrar tækni til að uppfylla skyldur sínar samkvæmt lögum þessum. Textunarsjóður annast styrkveitingar samkvæmt þessari grein.“
5. gr. frumvarpsins hljóðar svo:
„Stofnaður skal Textunarsjóður sem hafi það að markmiði að styrkja aðila skv. 2. gr. til að koma sér upp nauðsynlegum tækjabúnaði og innleiða nýja tækni við textun efnis sem þeir senda út, framleiða eða dreifa.
Styrkir sem Textunarsjóður veitir eru óafturkræfir og geta numið allt að 80% af stofnkostnaði búnaðar.
Textunarsjóður skal almennt ekki veita styrki til textunar á efni en er þó heimilt að veita styrki til að kosta textun á ótextuðu efni sem til hefur orðið fyrir gildistöku laga þessara og getur hámarksstyrkur numið allt að 50% af kostnaði við textun.
Menntamálaráðherra skipar fimm manna stjórn Textunarsjóðs til fimm ára frá gildistöku laga þessara. Ráðherra tilnefnir einn mann sem jafnframt skal vera formaður stjórnar, samtök myndbandaframleiðenda tilnefna einn, samtök kvikmyndaframleiðenda einn, einn stjórnarmaður skal vera fulltrúi hagsmunasamtaka heyrnarlausra og heyrnarskertra og einn skal vera fulltrúi einkarekinna sjónvarpsstöðva á Íslandi.
Stjórnin setur úthlutunarreglur og nánari skilyrði fyrir styrkveitingu.
Stjórnin skal kanna fjárþörf sjóðsins í samræmi við markmið 1. gr. og gera tillögur til menntamálaráðherra um fjárþörf hvers árs. Tekjur sjóðsins eru föst framlög ríkisins af fjárlögum hvers árs. Menntamálaráðherra gerir tillögur um fjárveitingar á grundvelli áætlunar sjóðstjórnar og skulu fjárveitingar miðast við að markmið laga þessara nái fram að ganga á aðlögunartíma skv. 4. gr.
Þegar aðlögunartími skv. 4. gr. er liðinn skal Textunarsjóður lagður niður. Ríkið tekur við öllum réttindum og skyldum sjóðsins frá þeim tíma. Jafnframt fellur umboð stjórnarmanna niður.“
6. gr. kveður á um viðurlög:
„Nú vanrækir aðili skv. 2. gr. skyldur sínar samkvæmt ákvæðum laga þessara og er menntamálaráðherra þá heimilt að leggja á dagsektir uns aðilinn færir starfsemi sína í lögmætt horf.
Dagsektir eru aðfararhæfar og skulu renna til Textunarsjóðs.“
7. grein er um gildistöku og lagaskil:
„Lög þessi öðlast þegar gildi.
Lög þessi gilda um efni sem sent er út, framleitt eða dreift eftir gildistöku laganna.“
Síðan segir í greinargerð frumvarpsins, með leyfi forseta:
„Frumvarpi þessu er ætlað að tryggja að heyrnarskertir og heyrnarlausir njóti þeirra mannréttinda að geta notið frétta-, upplýsinga-, fræðslu-, kynningar-, auglýsinga- og afþreyingarefnis til jafns við þá sem heyra. Einungis hluti þess efnis sem sent er út á sjónvarpsstöðvum eða aðgengilegt er á myndböndum og stafrænu formi er með íslenskum texta ef tungumálið er íslenska. Flestar erlendar kvikmyndir og erlent sjónvarpsefni er með íslenskum texta til að almenningur geti notið þess til fulls og þykir það sjálfsagt og eðlilegt. Heyrnarskertir og heyrnarlausir fá ekki notið þessa sjónvarpsefnis, kvikmynda eða myndbanda nema það sé textað
Frumvarp þetta var áður flutt á 131. löggjafarþingi og er nú lagt fram aftur óbreytt. Á Alþingi hafa textunarmál oft verið til umræðu og á 126. löggjafarþingi var samþykkt þingsályktun nr. 33/2001, um textun íslensks sjónvarpsefnis. Hins vegar virðist samþykkt Alþingis litlu hafa skilað í reynd. Í apríl 2003 ákvað menntamálaráðherra að hækka verulega framlag til textunar á innlendu sjónvarpsefni í Ríkissjónvarpinu (RÚV). Forsætisráðuneyti, menntamálaráðuneyti, félagsmálaráðuneyti og heilbrigðisráðuneyti lögðu saman 4,5 millj. kr. aukalega til RÚV til að auka við textaða dagskrá sjónvarpsins. Fimm mánuðum síðar, höfðu aðeins tveir þættir (hálftími hvor) verið textaðir á viku. Efni líðandi stundar hefur ekki verið textað og er það mjög bagalegt. Um tímabundna fjárveitingu var að ræða og ekki er gefið að sams konar fjárveiting fáist aftur.
Samkvæmt upplýsingum frá Heyrnar- og talmeinastöð Íslands er talið að um 25 þúsund manns séu meira og minna heyrnarskertir að einhverju leyti þannig að þeir nái ekki að heyra efni sjónvarpsins. Textun veitir fullkomið aðgengi að upplýsingum og er það sjálfsögð mannréttindi og mikið jafnréttismál. Annars staðar á Norðurlöndum er textun innlends efnis sjálfsögð í rekstri sjónvarpsstöðvanna. Talið er að textun stuðli að bættri lestrargetu heyrnarskertra barna og unglinga og annarra sem eru í lestrarnámi eða eiga við lestrarörðugleika að stríða. Þá er textun mikilvægur stuðningur við nýbúa sem eru að læra málið. Það auðveldar þeim að skilja efnið geti þeir fylgst með skjátextanum jafnframt því sem þeir hlusta og sjá atburði.
Textun er atvinnuskapandi og gefur færi á nýjum atvinnumöguleika. Hjá BBC í Bretlandi störfuðu sex starfsmenn við textun í byrjun en þeir voru 90 árið 2002. BBC hefur verið í fararbroddi á þessu sviði í Evrópu á síðustu missirum og voru 78% af öllu efni breska ríkissjónvarpsins textuð á síðasta ári, þar á meðal íþróttafréttir, fréttir, þingmál og bíómyndir, og er ekki gerður neinn greinarmunur á hvort um beina útsendingu er að ræða eða ekki. Frá árinu 1996 hefur textun á innlendu sjónvarpsefni aukist stöðugt. Þess má einnig geta að í Bretlandi voru samþykkt lög þess efnis að 50% innlends efnis yrðu textuð og var gefinn átta ára aðlögunartími til að ná markmiðinu, sem átti að nást árið 2004. Ekkert vandamál er að senda texta út í beinni útsendingu þar og eru til dæmis allar beinar útsendingar frá breska þinghúsinu (House of Commons) textaðar, en unnið hefur verið að nýrri tækni sem breytir tali í texta.
Íslendingar hafa sýnt að þeir gleypa við allri nýrri tækni. Því ætti ekkert að vera því til fyrirstöðu að þeir gerðu það í þessu máli og stór hópur gæti notið góðs af.
Rétt er að geta þess að á Norðurlöndum hefur komið fram að fólk missir eitthvað af heyrninni um þrítugt en aldursviðmiðið var áður um fimmtugt. Ástæðan fyrir því er sú að nú verða unglingar fyrir stöðugt meira hávaðaáreiti sem gerir það að verkum að heyrnin skerðist fyrr á ævinni en áður var. Ekki er til nein rannsókn sem hægt er að styðjast við þar sem ekki fór að bera á þessu fyrr en mjög nýlega en gera má ráð fyrir að sá hópur sem ekki heyrir í sjónvarpi fari stækkandi í framtíðinni og aldursbilið muni breikka verulega. Því er mikilvægt að veita þessum hópi aðgengi, sem og þeim hópi sem fyrir er.“
Hæstv. forseti. Þetta mál sem flutt hefur verið hér áður er mikið réttlætismál fyrir þá sem eru heyrnarskertir og heyrnardaufir. Hér er einnig um mikið mannréttindamál að ræða sem eykur jafnræði fólks sem hefur mismunandi heyrn. Heyrnarskertum fjölgar og heyrnarskerðing færist neðar í aldurstiganum. Einnig er komin fram tækni þar sem hægt er að breyta tali í texta. Nú um stundir upplifum við það, hæstv. forseti, að hægt að fara að velja sér efni á sjónvarpsskjánum. Fólk getur kallað fram efni sem búið er að sýna einhverjum klukkutímum áður eða daginn áður og það ætti að auðvelda það að hægt sé að texta allt sjónvarpsefni, jafnvel efni sem sent er út frá samtímaatburðum. Hægt væri að texta það daginn eftir og þannig mætti nálgast það með þeirri tækni sem boðið er upp á nú að fólk getur sjálft valið sér það efni sem það horfir á.
Tækninni fleygir fram og gerir okkur auðveldara að uppfylla það frumvarp sem hér er mælt fyrir sem fjallar um það að auka réttindi og auka jafnræði milli þegna þjóðfélagsins. Ég tel frumvarpið vera mjög sanngjarna og eðlilega leið að því að þoka málinu fram. Ég vænti þess, hæstv. forseti, að stjórnarliðar á hv. Alþingi sjái sólina í þessu máli og leggi því lið. Málið snýr að réttindum ákveðins hóps í landinu og ég tel okkur til sóma að taka á því á hv. Alþingi. Hér er ekki um mjög mikla fjármuni að ræða fyrir utan það að tæknin mun sennilega gera þetta mun auðveldara í framtíðinni en áður var. Þar að auki er lagt til að ákvæði laganna séu innleidd í skrefum. Ég tel því að málið sé mjög vel uppsett með tilliti til þess að stjórnvöld geti nálgast það að framkvæma þau eftir setningu laganna. Og eitt er víst, hæstv. forseti, að fjárhagur okkar Íslendinga um þessar mundir er ekki svo slakur að við getum ekki bætt réttindi og stöðu þessa hóps.
