Lánasjóður íslenskra námsmanna.

Herra forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breyting á lögum um Lánasjóð íslenskra námsmanna.

Með frumvarpi þessu er lögð til breyting á 13. gr. gildandi laga um Lánasjóð íslenskra námsmanna. Tilefni þess er að 19. júlí 2006 gaf Eftirlitsstofnun EFTA, ESA, eins og við þekkjum hana, út rökstutt álit þar sem fram kemur að búsetuskilyrði 3. og 4. mgr. 13. gr. laganna fyrir aðgangi að námslánum feli í sér óbeina mismunun gagnvart farandlaunþegum og fjölskyldum á framfæri þeirra og teljist þar með brot gegn 2. mgr. 28. gr. og 31. gr. samningsins um Evrópska efnahagssvæðið og 2. mgr. 7. gr. reglugerðar ráðsins (EBE) nr. 1612/68, um frelsi launþega til flutninga innan Evrópska efnahagssvæðisins, með síðari breytingum.

Í 3. mgr. 13. gr. laga um Lánasjóð íslenskra námsmanna kemur fram að ríkisborgarar ríkja á Evrópska efnahagssvæðinu sem hafa búsetu hérlendis vegna starfs síns, fjölskyldur þeirra og aðrir sem eru eða hafa verið á þeirra framfæri eigi rétt á námslánum eins og þar er lýst. Samkvæmt 4. mgr. 13. gr. laganna er það m.a. skilyrði lánveitingar að umsækjandi hafi haft fasta búsetu á Íslandi í tvö ár samfellt. Í 28. gr. EES-samningsins er aftur á móti mælt fyrir um réttindi launþega til frjálsrar farar á Evrópska efnahagssvæðinu og í 2. mgr. ákvæðisins er sérstaklega mælt fyrir um bann við mismunun gagnvart slíkum aðilum á grundvelli þjóðernis hvað varðar rétt til atvinnu, launakjara og annarra starfs- og ráðningarskilyrða. Þá er í 31. gr. samningsins lagt bann við hömlum á staðfesturétti ríkisborgara annarra aðildarríkja samningsins. Í framangreindum ákvæðum EES-samningsins er þannig mælt fyrir um jafna meðferð farandlaunþega og innlendra þátttakenda á vinnumarkaði að því er varðar félagsleg réttindi. Að mati ESA falla námslán undir félagsleg réttindi. Í rökstuðningi ESA kemur fram að jafnvel þótt framangreind búsetuskilyrði eigi jafnt við um Íslendinga og erlenda EES-ríkisborgara þá felist í þeim óbein mismunun í framkvæmd þar sem Íslendingar eigi auðveldara með að uppfylla þau en aðrir EES-ríkisborgarar.

Í svari íslenskra stjórnvalda til ESA hefur verið boðað að íslensk stjórnvöld hyggist endurskoða ákvæði 13. gr. laga um Lánasjóð íslenskra námsmanna og undirbúa frumvarp sem tekur tillit til framangreinda athugasemda ESA. Frumvarp það sem við nú ræðum er afrakstur þeirrar vinnu. Með þeim breytingum sem lagðar eru til í frumvarpinu er brugðist við athugasemdum ESA, jafnframt því sem lagaákvæði um hverjir eigi rétt til fyrirgreiðslu Lánasjóðs íslenskra námsmanna eru einfölduð án þess að vikið sé frá grundvallarskilyrðum um tengsl námsmanna við Ísland. Við samningu frumvarpsins voru höfð til hliðsjónar ákvæði danskra laga um námsaðstoð og enn fremur norskra laga um sama efni.

Virðulegi forseti. Ég mun hér gera grein fyrir meginefni þeirra breytinga sem lagðar eru til í 13. gr. laganna um lánasjóðinn:

1. Í 1. mgr. kemur fram sú almenna regla að námsmenn, sem eru íslenskir ríkisborgarar og uppfylla skilyrði laganna og reglna settra samkvæmt þeim, eiga rétt á námslánum.

2. Samkvæmt 2. mgr., sem samsvarar 3. mgr. 13. gr. gildandi laga, er lagt til að launþegar og sjálfstætt starfandi EES-ríkisborgarar verði lánshæfir hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna með sama hætti og íslenskir ríkisborgarar uppfylli þeir að öðru leyti skilyrði laga um Lánasjóð íslenskra námsmanna og reglna sem settar eru með stoð í þeim. Sama rétt eiga fjölskyldur þeirra eins og nánar er lýst í almennum athugasemdum með frumvarpinu. Samkvæmt þessu mun réttur til námslána takmarkast af þeim réttindum sem launþegi eða sjálfstætt starfandi EES-ríkisborgari nýtur samkvæmt EES-samninginum eins og hann hefur verið skýrður fram til þessa. Þessi framsetning tekur m.a. mið af reglum norska námslánakerfisins þar sem m.a. er við það miðað að launþegar og sjálfstætt starfandi EES-ríkisborgarar hafi ákveðin tengsl við landið, hafi starfað þar um ákveðinn tíma og að starf þeirra sé af ákveðnu umfangi til þess að geta átt rétt til aðstoðar. Þykja slíkar takmarkanir réttmætar þegar annars vegar er horft til hins félagslega tilgangs námslánakerfisins og tilgangsins með reglunum um frjálsa för. Er gert ráð fyrir því að í reglum sem settar verða á grundvelli lokamálsgreinar ákvæðisins verði þessi skilyrði nánar útfærð.

3. Í 3. mgr. er lagt til að í stað búsetuskilyrðis 4. mgr. 13. gr. gildandi laga komi skilyrði um fimm ára samfellda búsetu gagnvart ríkisborgurum á Evrópska efnahagssvæðinu og fjölskyldum þeirra sem starfa ekki sem launþegar eða sjálfstæðir atvinnurekendur á Íslandi. Gert er ráð fyrir undantekningum frá skilyrðinu um samfellda búsetu þegar um er að ræða nánar tilgreind atvik, sem rakin eru í 4. mgr. 1. gr. frumvarpsins. Þessi framsetning er að danskri fyrirmynd og byggir á niðurstöðu Evrópudómstólsins í svokölluðu Bidar-máli frá 15. mars 2005 þar sem fram kemur það mat dómstólsins að fallast beri á að ríkisborgarar frá öðrum EES-ríkjum þurfi að sýna fram á ákveðin tengsl við samfélagið til þess að koma í veg fyrir að innkoma þeirra valdi erfiðleikum í námslánakerfi viðkomandi lands.

4. Skýrt er tekið fram í 5. mgr. 1. gr. frumvarpsins að námsmenn eigi ekki rétt á námsaðstoð njóti þeir sambærilegrar aðstoðar frá öðru ríki. Er þetta sett til að sporna við mögulegri misnotkun í námslánakerfinu.

5. Í 6. mgr. er menntamálaráðherra veitt heimild til að setja reglur um rétt íslenskra og erlendra ríkisborgara til námsaðstoðar á Íslandi og erlendis, m.a. vegna þjóðréttarlegra skuldbindinga. Ákvæði þetta kemur í stað 1. og 2. mgr. 13. gr. gildandi laga. Í 1. mgr. 13. gr. gildandi laga er ákvæði þar sem stjórn Lánasjóðs íslenskra námsmanna er heimilt að ákveða að námsmenn frá Norðurlöndum, sem heimilisfastir eru á Íslandi og stunda nám hérlendis, hafi rétt til námslána samkvæmt lögunum með sama hætti og íslenskir námsmenn. Í 2. mgr. 13. gr. gildandi laga er svonefnd gagnkvæmnisregla sem felur í sér að heimilt er að láta ákvæði 13. gr. taka til einstakra annarra erlendra ríkisborgara njóti íslenskir námsmenn sambærilegra réttinda í heimalandi þeirra.

6. Jafnframt er í 6. mgr. gert ráð fyrir því að í reglum sem settar verða á grundvelli ákvæðisins megi ákveða að rétt íslenskra ríkisborgara annars vegar og launþega og sjálfstætt starfandi EES-ríkisborgarar hins vegar megi takmarka með því að líta til tengsla þeirra við íslenskt samfélag eða vinnumarkað. Þetta er mjög mikilvægt. Ekki er gert ráð fyrir því að í slíkum reglum verði gengið lengra en gert er í reglum norska námslánakerfisins að því leyti að miða rétt til láns vegna náms í öðru landi við búsetu hér á landi í allt að tvö ár á fimm ára tímabili. Slíkar takmarkanir mundu einnig gilda gagnvart íslenskum ríkisborgurum.

Hæstv. forseti. Að lokum leyfi ég mér að leggja til að frumvarpinu verði að umræðu lokinni vísað til 2. umr. og hv. menntamálanefndar