vantraust á ríkisstjórnina, þingrof og nýjar kosningar.
Virðulegi forseti. Hér á Íslandi, annars staðar í Evrópu, í Bandaríkjunum og raunar út um öll lönd og álfur spyrja menn sömu spurninganna: Hvernig gat þetta gerst? Hvers vegna gátu menn ekki séð lausafjárkreppuna, bankakreppuna og fjármálakreppuna fyrir? Núna mitt í björgunarleiðangrinum sjálfum spyrja menn sig að þessu af því að við þurfum að vita svörin til að finna réttu leiðirnar út úr vandanum. Við vitum að við erum ekki þau einu sem hafa ratað í vandræði. Okkar vandi er þó sannarlega meiri nú um stundir af því að fjármálakerfið okkar var svo stórt. En við sjáum á fréttum dagsins að kreppan erlendis dýpkar enn, vandinn sem við er að glíma verður verri við að eiga. Þess vegna spyrja menn út um allan heim spurningarinnar sem enginn getur svarað með afdráttarlausum hætti: Af hverju? Sumt verður örugglega ekki ljóst fyrr en síðar en það breytir því ekki að við þurfum að reyna að skilja sem best hvað fór úrskeiðis til að geta stýrt okkur rétta leið. Þetta er viðfangsefni okkar og þetta er viðfangsefni sem ríkisstjórnir um allan heim glíma við. En hvernig höfum við höndlað þessi mál? Hvernig hefur ríkisstjórnin brugðist við vandanum sem við eru nú stödd í?
Í fyrsta lagi með því að koma á laggirnar nýjum bönkum á dagparti sem tóku við almennri bankaþjónustu með lágmarksröskun fyrir almenning. Það er í sjálfu sér afrek sem ég efast um að aðrar hefðu leikið eftir okkur.
Í annan stað hefur verið unnið hörðum höndum við að bregðast skipulega við þeim vanda sem heimilin í landinu eiga við að etja. Við samþykktum ný lög fyrir viku síðan til að létta greiðslubyrði einstaklinga með verðtryggð lán. Hér munar mjög miklu, ekki síst fyrir skuldugri heimilin og hjá ungu fólki sem er að hefja lífsbaráttu sína. Þetta getur líka skipt máli fyrir ýmiss konar atvinnurekstur og þá ekki síst í landbúnaði. Gerðar hafa verið ráðstafanir til að skuldbreyta lánum. Afborganir erlendra lána hafa verið frystar. Stimpilgjöld hafa verið felld niður á skuldbreytingalánum, skattalegum úrræðum beitt, innheimtuaðferðir hins opinbera mildaðar, dráttarvextir verða lækkaðir og þannig má lengi áfram telja. Það er alveg ljóst að ríkisstjórnin hefur haft forustu um að koma mjög ákveðið til móts við það fólk sem á í vanda vegna þess gríðarlega höggs sem verður vegna bankahrunsins.
Í þriðja lagi hefur verið með einbeittum hætti unnið að því að koma gjaldeyrisviðskiptum okkar í samt lag. Það hefur sannarlega verið snúið verkefni sem þó hefur komist í viðeigandi lag núna. Hið endanlega markmið er að gengisskráning getur orðið á markaðsforsendum eins og gilti fyrir bankahrunið. Þannig verður aðgangur fólks að gjaldeyri eðlilegur og þau milliríkjaviðskipti sem þurfa að eiga sér stað verða snurðulaus.
Það er alveg ljóst að allar forsendur eru til þess að gengi krónunnar geti styrkst. Flestir sem tjá sig um þessi mál álíta að gengi krónunnar eigi að verða a.m.k. fjórðungi sterkara en það er núna. Það mundi þýða að gengisvísitalan verði um 170 en hún er núna 230–240. Við þessar aðstæður er líka alveg ljóst að þrálátur vöruskipta- og viðskiptahalli mun hverfa. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn metur það raunar svo að strax á þessu ári verði kominn afgangur á vöruskiptajöfnuð okkar. Það þýðir að þegar þetta ár verður gert upp mun útflutningur verða meiri en innflutningur og það þrátt fyrir að mikill halli hafi verið á þessum efnahagsstærðum fyrri hluta ársins. Það segir okkur hve umskiptin eru snögg og með því að miklar erlendar skuldir hreinsast burtu vegna hruns bankanna verður viðskiptajöfnuður jákvæður strax á næsta ári og þjóðarbúið margfalt skuldminna. Hvað merkir þetta? Þetta þýðir einfaldlega að útflutningstekjur verða meiri en þau útgjöld sem við verðum fyrir vegna innflutningsins, enda er mikil verðmætasköpun í útflutningi okkar. Sjávarútvegsfyrirtækin keyra af fullum dampi og njóta í vaxandi tekjum hins lága gengis. Sama er að segja um aðrar útflutningsgreinar. Nú njótum við ávaxtanna af stóriðjuuppbyggingunni sem færir okkur gríðarlegar gjaldeyristekjur og dag hvern fáum við fréttir af miklum vexti í ferðaþjónustunni. Á sama tíma minnkar innflutningurinn sem áður hafði m.a. verið drifinn áfram af aukinni skuldsetningu fyrirtækja og fjármálastofnana við útlönd.
Við þessar aðstæður getur bara eitt gerst, útflytjendur skipta gjaldeyristekjum sínum í innlendar krónur sem skapar framboð á gjaldeyri og eftirspurn eftir krónum. Slíkt mun styrkja krónuna þegar fram í sækir. Það eru þess vegna allar forsendur til þess að gengi krónunnar styrkist. Gengisstyrking krónunnar er líka forsenda þess að við getum styrkt stoðir atvinnulífsins, (Gripið fram í.) lækkað skuldir þess sem eru að svo miklu leyti í erlendri mynt og lækkað þar með einnig erlendar og innlendar skuldir heimilanna. Styrking krónunnar mun nefnilega líka stuðla mjög hratt að lækkun verðbólgunnar, hins forna fjanda almennings og atvinnulífs.
Gleymum því ekki heldur að aðstæður til verðlagslækkana eru okkur á margan hátt hagstæðar um þessar mundir. Innflutningsverðlag, mælt í erlendri mynt, hefur lækkað mikið. Olíuverð hefur lækkað um 60%, ýmsar matvörur einnig og þannig mætti áfram telja. Með gengisstyrkingu skapast þess vegna forsendur til snarminnkandi verðbólgu.
Okkar stærsta viðfangsefni núna er þess vegna að stuðla að eðlilegri verðmyndun á gjaldeyri sem mun leiða til þess að allur innfluttur kostnaður mun lækka. Þetta er brýnasta hagstjórnarverkefnið, þetta er brýnast fyrir fyrirtækin í landinu og þetta er brýnast fyrir heimilin. Þetta er í rauninni forsendan fyrir öllu því sem við erum að reyna að gera. Þetta er þar með líka forsendan fyrir því að berjast gegn atvinnuleysi sem við höfum aðeins þekkt af afspurn í einn og hálfan áratug, guði sé lof. Það hefur réttilega verið sagt að við þurfum að byggja upp traust, traust innan lands og traust á erlendum vettvangi. Þetta er mikið rétt. Sú efnahagsáætlun sem við höfum lagt fram í samvinnu við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn er einmitt til marks um að við erum að nýju að ávinna okkur þetta traust. Þessi áætlun byggir á starfi sérfræðinga sem gleggst þekkja til. Á grundvelli hennar hafa fjölmargar þjóðir sýnt traust sitt í verki með þeirri lánafyrirgreiðslu sem þær og ekki síst vinir okkar og frændur á Norðurlöndunum hafa veitt okkur. Þessi fjárhagslega fyrirgreiðsla byggir einmitt á því að þessar þjóðir hafa sömu skoðun og við. Þær sýna traust sitt á okkur í verki. Þetta er í raun yfirlýsing þeirra um að með þeirri efnahagsáætlun sem við leggjum til grundvallar megi stuðla að nýrri viðreisn atvinnulífsins og efnahagslífsins, að við getum bætt stöðu okkar að nýju. Enda segir Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn í mati sínu, og sem aðildarþjóðir hans taka undir með aðild sinni, að horfurnar um hagvöxt á Íslandi til lengri tíma séu góðar sakir sterkra innviða þjóðfélagsins, góðrar menntunar landsmanna, aðlaðandi fjárfestingarumhverfis og mikilla náttúruauðlinda. Þessi traustsyfirlýsing alþjóðasamfélagsins er þannig skilaboð til okkar um þá tiltrú sem við njótum, stjórnvöld og íslenskt þjóðfélag í heild. Þess vegna er þetta líka liður í því að skapa það nauðsynlega traust sem þarf að ríkja innan lands á gildi þeirra fjölmörgu efnahagsráðstafana sem við erum að grípa til núna og höfum þegar hrint í framkvæmd, mörgum hverjum, eins og þegar hefur verið rakið.
Menn spyrja líka um ábyrgð á því ástandi sem hér hefur skapast. Þetta er eðlileg spurning sem við eigum að svara undanbragðalaust. Það verður hins vegar ekki gert í lýðræðislegu réttarríki nema vandað sé til verka. Við vitum að ýmislegt sem hér hefur um valdið var ekki á okkar forræði en við þurfum einnig að skoða það sem sérstaklega snýr að okkur sjálfum og hvar mistök hafa legið og á ábyrgð hvers.
Frumvarp dómsmálaráðherra og aðkoma Alþingis á þann veg sem rætt hefur verið um á milli stjórnar og stjórnarandstöðu eru hvor tveggja aðferðir við að skilja ástæður þess vanda sem við er að glíma núna og kalla til ábyrgðar þá sem ábyrgð bera. Það skiptir þess vegna miklu máli fyrir framgang mála og trúverðugleika að vel takist hér til. Það er skylda okkar sem stjórnvalda og það er skylda þeirra eftirlitsstofnana sem við höfum á að skipa að fylgjast afar vel með þeim ákvörðunum sem teknar verða á næstunni. Allar ákvarðanir sem teknar eru og teknar verða og varða fjárhagslegt uppgjör eiga að vera hafnar yfir allan vafa. Almenningur á heimtingu á því að hér verði unnið faglega og án mismununar. Í þeim efnum verða engir jónar og séra jónar. Hér eiga einfaldlega allir jónar að vera jafnir. Hér gildir að ferlið sé gagnsætt og leikreglurnar almennar.
Núna kallar stjórnarandstaðan eftir því að þing verði rofið og efnt til kosninga. Þetta er fráleit krafa sem mun ekki þjóna hagsmunum þjóðarinnar, öðru nær. Nú ríður þvert á móti á að við höldum áfram þeirri markvissu vinnu sem komin er áleiðis við að róa þjóðarskútunni út úr brimskaflinum og á kyrrari sjó. Sú markvissa vinna sem ríkisstjórnin hefur haft frumkvæði að og stjórnarandstaðan hefur í mörgum tilvikum komið að á vettvangi þingsins, þótt klofin sé eins og allir vita, sýnir að við erum á réttri leið þó að við vitum öll að mikið verkefni er eftir. Það er einmitt þess vegna sem það er óskynsamlegt að bæta pólitískri óvissu ofan á efnahagsleg vandræði. Þegar búið er að setja strikið og við vitum hvert við viljum stefna er ekki mikil glóra í því að stökkva frá stýrinu og láta kylfu ráða kasti eins og tillaga stjórnarandstöðunnar felur í raun í sér.
Spurt hefur verið hvort þeim sem nú halda um stjórnvölinn sé treystandi fyrir þeirri siglingu sem fram undan er. Svarið er augljóslega já. Hin markvissa stefnumótun sem fylgt er og ég hef gert grein fyrir og einbeittur vilji okkar til að hrökklast ekki undan ábyrgðinni sem á okkur er lögð segir okkur einmitt að ríkisstjórninni er treystandi til þess að vinna að þeim verkefnum sem hún hefur með höndum og sem hvorki hverfa frá okkur með óskhyggju né heldur með óskynsamlegri tillögu um kosningar í miðjum verkum.
