siglingaleiðir við norðan- og vestanvert Ísland.
Frú forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um siglingaleiðir við norðan- og vestanvert Ísland, sem ég flyt ásamt hv. þingmönnum Kristjáni Þór Júlíussyni, Ólínu Þorvarðardóttur, Álfheiði Ingadóttur, Jóni Gunnarssyni, Þuríði Backman, Guðmundi Steingrímssyni, Birki Jóni Jónssyni og Ásmundi Einari Daðasyni
Tillagan hljóðar þannig, með leyfi forseta:
„Alþingi ályktar að fela innanríkisráðherra, í samráði við umhverfisráðherra og utanríkisráðherra, að semja reglur um siglingaleiðir við norðan- og vestanvert Ísland, m.a. í tengslum við Norður-Íshafssiglingar, og afla staðfestingar Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar á þeim. Markmið reglnanna verði að afmarka siglingaleiðir vestur og norður af landinu í því skyni að treysta öryggi siglinga, auka öryggi sjófarenda og draga úr líkum á óhöppum og alvarlegum afleiðingum slysa fyrir hið viðkvæma umhverfi og lífríki, enn fremur að stýra og/eða koma í veg fyrir siglingar um sérlega viðkvæm hafsvæði og tryggja viðbúnað vegna mengunarslysa.“
Það er óþarfi að árétta að að undanförnu hefur farið fram mikil umræða um málefni norðurslóða í víðum skilningi. Hún hefur verið fyrirferðarmikil og öll umræða um aukin umsvif á norðurslóðum á næstu árum, sem spáð er og ég kem betur að, beinir óneitanlega sjónum að öryggi siglingaleiða á þessu svæði.
Sem eyþjóð eigum við Íslendingar mikið undir traustum og öruggum siglingum. Við erum líka þjóð sem reiðir sig á auðlindir sjávar. Þær eru dýrmætar og ljóst er að siglingar geta vissulega haft umtalsverð umhverfisáhrif í för með sér, einkum fyrir haf og strendur og þar með lífríki, bæði til lands og sjávar, með geigvænlegum afleiðingum. Þess vegna er það brýnt að mati okkar flutningsmanna þessarar tillögu að við hugum vel að öllum umhverfis- og öryggisþáttum að því er varðar siglingar í íslenskri lögsögu.
Það er líka rétt að taka fram að tillagan var áður flutt á 135. löggjafarþingi en þá fékkst hún því miður ekki rædd.
Skipaumferð í kringum landið, við Ísland og innan íslenskrar efnahagslögsögu hefur aukist mjög á undanförnum árum. Almennir vöruflutningar til og frá landinu hafa aukist mikið og sömuleiðis hefur komum skemmtiferðaskipa bæði til Íslands og á norðanverðu Atlantshafi fjölgað geysilega. Farþegum skemmtiferðaskipa hefur fjölgað frá árinu 2000 um 170–180% bæði í Reykjavíkurhöfn og Akureyrarhöfn. Fyrir um 20 árum komu um 20 skemmtiferðaskip hingað ár hvert og farþegafjöldinn var þá um 8–12 þúsund. Undanfarin þrjú ár hafa í kringum 80 skemmtiferðaskip lagt að bryggju í Reykjavík á ári hverju og um 70 þúsund manns ferðast með þeim hingað til lands.
Sömuleiðis hafa sjóflutningar á olíu aukist mikið á þessu svæði. Á árabilinu 2000–2010 jukust sjóflutningar úr tæplega 2,8 millj. tonna í tæplega 4 millj. tonna til landsins og sjóflutningar frá landinu jukust úr 1,3 millj. tonna í tæplega 2 millj. tonna. Þar af hafa olíuflutningar aukist umtalsvert.
Til skamms tíma var staðan sú varðandi olíuflutninga að um hafsvæði okkar fóru bara skip sem fluttu olíu til landsins til innanlandsþarfa. Staðan er algerlega breytt og hún hefur breyst á tilltölulega skömmum tíma. Í spá sem birtist í áfangaskýrslu starfshóps um leiðastjórnun skipa frá árinu 2007 segir m.a., með leyfi forseta:
„Stór olíuflutningaskip sigla um efnahagslögsögu Íslands í talsverðum mæli á leið frá höfnum við Hvítahaf vestur um haf til Norður-Ameríku. Þessi breyting á olíuflutningaleiðum stafar af því að Rússar eiga miklar olíulindir á norðurslóðum, einkum í Norðvestur-Rússlandi, og líkur eru á að innan 5 til 10 ára verði allt að 50 milljónir tonna af hráolíu fluttar frá Norðvestur-Rússlandi til Bandaríkjanna með stórum olíuflutningaskipum. Leið þeirra liggur um íslensku efnahagslögsöguna og fara skip á þessari leið ýmist austan og sunnan við landið eða norðan og vestan við það. Flest þeirra fara utan þess svæðis sem AIS-kerfi Siglingastofnunar nær til þannig að lítið er vitað um ferðir þeirra.“
Hlýnun sjávar hefur haft í för með sér að siglingaleiðin milli Kyrrahafs og Atlantshafs um Norður-Íshaf hefur opnast, a.m.k. að hluta til, og í öllum spám er gert ráð fyrir að sú umferð sem þar fer um eigi eftir að aukast verulega á næstu árum og áratugum. Árið 2007 stóðu íslensk stjórnvöld fyrir alþjóðlegri ráðstefnu undir heitinu Ísinn brotinn þar sem fjallað var um þróun norðaustursvæðisins og sjóflutninga.
Í samantekt frá þeirri ráðstefnu segir m.a., með leyfi forseta:
„Loftslagsbreytingar um allan heim, ásamt því að hafís á norðurskautssvæðinu hefur hörfað undanfarin 50 ár, sem á sér vart fordæmi, hafa leitt til þess að hafskip geta nú siglt um hafsvæði norðurskautsins í ríkari mæli en áður. Rannsóknargögn sýna að ís yfir hafsvæðum minnkar stöðugt og nýlegt líkan gefur til kynna að Norður-Íshafið kunni að verða íslaust með öllu stuttan tíma að sumri (í september) frá 2040 að telja eða fyrr. Norðurskautssvæðið gefur vísbendingu um loftslag jarðarinnar í framtíðinni — 10 ár breytinga á norðurskautssvæðinu jafngilda nokkurn veginn 25 árum sjáanlegra breytinga annars staðar á jörðinni.“
Það er afar þýðingarmikið atriði sem þarna kemur fram, að 10 ára breytingar á norðurskautssvæðinu jafngildi um 25 ára breytingum annars staðar á jörðinni. Það þýðir að norðurhöfin, norðurslóðirnar og lífríkið þar, eru miklu viðkvæmara svæði en víðast hvar annars staðar á jörðinni.
Það er afar líklegt að á komandi árum og áratugum verði siglingaleiðin um Norður-Íshaf í æ ríkari mæli nýtt fyrir hvers kyns flutninga, enda styttir hún flutningaleiðina milli Evrópu og Asíu umtalsvert. Þá verður líka að teljast líklegt að flutningar aukist um Norður-Atlantshaf og þá um hafsvæðin innan íslensku efnahagslögsögunnar. Með aukinni umferð um þessi hafsvæði verður því enn brýnna en áður að til séu skýrar reglur um siglingaleiðir og stjórnvöld hafi yfir að ráða stjórntækjum til að treysta öryggi siglinga og vernda viðkvæmt umhverfi og lífríki.
Seint á árinu 2006 setti þáverandi samgönguráðherra af stað nokkra vinnu við að móta tillögur að afmörkun öruggra siglingaleiða og fá alþjóðlega viðurkenningu á siglingaleiðunum. Í apríl 2007 gerði þessi nefnd sem þarna var að störfum tillögur til samgönguráðherra að því er lýtur að leiðastjórnun skipa fyrir Suður- og Suðvesturland. Í umfjöllun í þessari skýrslu fjallar nefndin um markmið með leiðastjórnunarráðstöfunum, og þar segir, með leyfi forseta:
„Annars vegar er stefnt að því að draga úr hættu vegna mengunar hafs og stranda af völdum skipaumferðar með því að takmarka för stórra skipa og skipa sem flytja hættulegan og mengandi varning um hinar mikilvægu uppeldisstöðvar fiska og annarra sjávarlífvera fyrir suðvesturlandi þar sem helstu nytjastofnar Íslendinga klekjast út og eru veiddir. […] Hins vegar er það markmið með leiðastjórnunarráðstöfununum að beina skipum frá siglingahættum á þeim svæðum sem þær ná yfir og á þær siglingaleiðir sem teljast öruggastar.“
Þessi markmið eiga að sjálfsögðu við um allt hafsvæðið í kringum Ísland þótt formlegar reglur hafi aðeins verið settar um siglingaleiðir fyrir Suður- og Suðvesturlandi.
Í framhaldi af miklum umræðum um auknar siglingar í Norðurhöfum og flutninga milli Rússlands og Norður-Ameríku, m.a. með hættulegan varning, er sérlega mikilvægt að mótaðar verði reglur um siglingar og leiðastjórnun við norðan- og vestanvert landið.
Það er kannski rétt í þessu sambandi að minnast einnig á að utanríkisráðherrar norðurskautsríkjanna átta gerðu bindandi samkomulag fyrr á þessu ári á fundi í Nuuk um samstarf á sviði leitar og björgunar vegna óhappa sem kunna að verða á sjó á þessu hafsvæði og er það mikilvægt innlegg í umræðuna um öryggi í siglingum á norðanverðu Atlantshafi. Í tillögunni er lagt til að innanríkisráðherra, sem fer með siglingamál, verði falið, að höfðu samráði við umhverfisráðherra og utanríkisráðherra, að semja reglur um siglingaleiðir við norðan- og vestanvert landið. Markmiðið er þá að afmarka öruggar siglingaleiðir vestur og norður af landinu í því augnamiði að treysta öryggi siglinga, auka öryggi sjófarenda og draga úr líkum á óhöppum og alvarlegum afleiðingum slysa sem kunna að verða fyrir hið viðkvæma umhverfi og lífríki á svæðinu, og enn fremur að stýra og/eða koma í veg fyrir siglingar um sérlega viðkvæm hafsvæði og tryggja viðbúnað vegna mengunarslysa. Það er mikið í húfi fyrir Íslendinga og því er brýnt að hraða eins og kostur er þeirri vinnu og í þeim tilgangi er þessi tillaga flutt.
Ég leyfi mér að vænta þess að tillagan fái gaumgæfilega skoðun í þingnefnd og að leitað verði umsagna og álits helstu sérfræðinga á þessu sviði en einnig að haft verði samráð við umhverfisráðherra og utanríkisráðherra vegna þess að þessi ráðuneyti koma að sjálfsögðu að málum þar sem umhverfismálin eru annars vegar, og hins vegar að afla ákvörðunum um afmörkun siglingaleiða alþjóðlegrar viðurkenningar þannig að mikilvægt er að þessi ráðuneyti séu höfð með í ráðum auk innanríkisráðuneytisins.
Ég legg til, frú forseti, að að lokinni þessari umræðu verði tillögunni vísað til hv. umhverfis- og samgöngunefndar og til síðari umr.
