144. löggjafarþing — 68. fundur,  18. feb. 2015.

seinkun klukkunnar og bjartari morgnar.

338. mál
[19:12]
Horfa

Flm. (Páll Valur Björnsson) (Bf):

Virðulegi forseti. Ég flyt tillögu til þingsályktunar um seinkun klukkunnar og bjartari morgna. Flutningsmenn ásamt mér, Páli Val Björnssyni, eru hv. þingmenn Guðmundur Steingrímsson, Róbert Marshall, Björt Ólafsdóttir, Brynhildur Pétursdóttir og Óttarr Proppé úr Bjartri framtíð. Það er mér mikið gleðiefni að telja upp fleiri sem eru úr öðrum flokkum, Valgerði Bjarnadóttur úr Samfylkingu, Valgerði Gunnarsdóttur úr Sjálfstæðisflokki, Frosta Sigurjónsson úr Framsókn og Jón Þór Ólafsson og Birgittu Jónsdóttur úr Pírötum. Það er nýtt við þessa tillögu að þingmenn úr öllum flokkum skuli vera meðflutningsmenn. Hún hljóðar svo:

Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að seinka klukkunni á Íslandi um eina klukkustund. Valin verði hentug tímasetning til þess að ráðast í aðgerðina, innan árs frá samþykkt tillögu þessarar, að lokinni tilhlýðilegri kynningu í þjóðfélaginu ásamt undirbúningi.

Tillaga þessi var áður flutt á 139. löggjafarþingi, var þá mál nr. 379, og á 143. löggjafarþingi, mál nr. 197, en hlaut ekki efnislega umræðu.

Miðað við gang sólar er klukkan á Íslandi rangt skráð. Síðan 1968 hefur klukkan á Íslandi verið stillt á sumartíma allt árið og er því klukkutíma of fljót miðað við legu landsins sem leiðir til þess að ljósaskiptum seinkar, bæði dagrenningu og kvöldi. Sól er því hæst á lofti vestast á landinu, t.d. í Reykjavík, kl. 13.30 og austast, t.d. á Egilsstöðum, hálftíma fyrr, en væri þar á hádegi ef landið tilheyrði réttu tímabelti. Verði klukkunni varanlega seinkað um eina klukkustund, eins og tillaga þessi gerir ráð fyrir, yrði sól hæst á lofti í Reykjavík að jafnaði klukkan hálfeitt og á Egilsstöðum í kringum tólf eins og eðlilegt er. Sumartími gefur okkur bjartari kvöld á sumrin, en fórnarkostnaðurinn er sá að á veturna styttist birtutíminn á morgnana um rúmar sex vikur vegna þess að við færum ekki klukkuna aftur yfir á vetrartíma. Vegna þessarar tímaskekkju á Íslandi kannast líklega flestir Íslendingar við þá nöpru tilfinningu að vakna til vinnu eða skóla í svartamyrkri stóran hluta ársins. Í raun er enn nótt á Íslandi miðað við gang sólar þegar Íslendingar fara til vinnu klukkan átta eða hálfníu miðað við núverandi klukku. Verði klukkunni seinkað um eina klukkustund verða morgnarnir hins vegar bjartir langt fram í nóvember og byrja aftur að verða bjartir síðari hluta janúar. Sólin rís oftar á undan fólkinu með tilheyrandi birtu. Myrkum morgnum fækkar til muna.

Þetta tímamisræmi sem nú ríkir skekkir upplýsingar sem lífsklukkan nýtir sér til að samhæfa starfsemi líkamans með hliðsjón af þörfum hans að degi og nóttu. Ástandinu má líkja við þotuþreytu eftir ferðalög yfir nokkur tímabelti nema hvað þetta ástand er viðvarandi hjá okkur Íslendingum yfir vetrartímann allan ársins hring og kallast klukkuþreyta. Þetta ástand leiðir til þess að nauðsynlegur svefn skerðist og það eykur líkur á heilsufarsvanda, svo sem offitu, sykursýki og hjarta- og æðasjúkdómum, eins og fjölmargar nýlegar rannsóknir sýna.

Komið hefur í ljós að unglingar eru sérstaklega viðkvæmir fyrir truflunum hvað þetta varðar. Ungmenni vakna þreytt á morgnana, enda enn nótt, og njóta síður dagsins sem í hönd fer. Rangt skráð klukka getur haft mikil áhrif í þá átt að minnka einbeitingu skólanema og annarra. Rannsóknir sýna fylgni milli svefnskerðingar og námsárangurs. Skammdegið hefur slæm áhrif á árstíðabundið þunglyndi en það er þunglyndi sem kemur oftast á haustin og veturna, oftast nefnt skammdegisþunglyndi. Það er talið tengjast minnkandi dagsbirtu og truflun á líkamsklukkunni.

Ef tillaga þessi um að leiðrétta klukkuna á Íslandi nær fram að ganga gæti það án vafa orðið til þess að bæta líðan okkar og laga svefnvenjur. Það gæti jafnvel orðið til þess að spara útgjöld í heilbrigðiskerfinu. Í því sambandi má benda á að Íslendingar nota margfalt meira af svefn- og þunglyndislyfjum en nágrannaþjóðir okkar. Tillagan, verði hún samþykkt, leiðir vitaskuld til breyttrar tímaafstöðu Íslands gagnvart nágrannalöndunum. Tímamismunur minnkar um eina klukkustund milli Íslands og Ameríku en eykst um eina klukkustund milli Íslands og annarra Evrópulanda. Ekki verður séð á tækniöld að þetta þurfi að hafa teljandi áhrif á viðskipti og samskipti Íslendinga við útlönd. Frá sjónarhóli flutningsmanna er áríðandi að tíminn á Íslandi sé rétt skráður og þannig komið í veg fyrir það misræmi sem er viðvarandi á staðar- og líkamsklukkunni, klukkuþreytuna, en Íslendingar skrái ekki tímann vitlaust af annarlegum ástæðum. Mikilvægast er að tíminn á Íslandi sé skráður til samræmis við stöðu landsins á hnettinum.

Við flutningsmenn útilokum ekki að við vinnslu tillögunnar verði það jafnframt skoðað að klukkunni verði einungis seinkað yfir vetrartímann og að á sumrin verði sumartími, líkt og í mörgum löndum, til að mæta sjónarmiðum um meiri sól síðdegis á sumrin. Það er það sem við höfum alltaf haldið fram. Við erum opin fyrir öllu þessu. Það hefur líka komið fram áður í umræðunni um þetta, við bárum þessa tillögu líka fram á síðasta þingi, að þetta væri kannski mjög kjörið þjóðaratkvæðagreiðslumál. Þegar mér var falið það verkefni að vera 1. flutningsmaður að þessari tillögu tók ég mig til og hringdi í skólastjóra úti um land og kannaði hug þeirra til þessarar tillögu og hvort það gæti verið betra, eins og fram kemur með nemendur, fyrir skólana, hvort það mundi hafa jákvæð áhrif á þá. Ég veit ekki hvort það er tilviljun en allir sögðu já, að þetta mundi breyta mjög miklu. Þegar ég talaði við skólastjórnendur og skólafólk víða kom fram að það mundi gjörbreyta öllu ef við seinkuðum klukkunni um klukkutíma og byrjuðum skólana hálfníu. Þá værum við nánast komin með hið fullkomna dæmi í hendurnar. Við könnumst öll við það sem eigum börn sem eru unglingar hvernig er að koma börnum á fætur á morgnana. Það er oft og tíðum mjög erfitt. Ég hafði aldrei hugsað út í þetta áður en við fórum að móta þessa tillögu. Maður einhvern veginn velti þessu ekki fyrir sér en svo þegar maður fer að velta því fyrir sér áttar maður sig á því hvað þetta hefur mikið að segja.

Ég get nefnt sem dæmi, ég hef áður gert það hér í ræðustólnum, að ég var í Los Angeles í Bandaríkjunum um síðustu jól þar sem klukkan er rétt stillt og maður bara finnur muninn. Það er svo einfalt. Ég man eftir því að þegar við lögðum þessa tillögu fram og þetta kom til umfjöllunar og var í fréttum fyrir áramót var birt mynd, mig minnir að það hafi verið á mbl.is, sem var tekin af Kópavogsbrúnni. Hver var munurinn klukkan rúmlega 9 og rúmlega 8? Sú mynd vakti mikla athygli og vakti fólk til umhugsunar um hvort það gæti verið rétt.

Mig langar líka að minnast á að í hvítbók menntamálaráðherra þar sem talað er um brottfall úr skólum er ein stærsta ástæða þess mæting nemenda í skólann sem segir okkur svolítið mikið um það að hugsanlega gæti þessi tillaga breytt ýmsu í þeim málum.

Eins og kom fram áðan hefur tillagan verið flutt áður en ekki hlotið efnislega umræðu. Við vísum henni til velferðarnefndar núna, en henni hefur áður verið vísað til allsherjar- og menntamálanefndar, af því að við teljum þessa tillögu fyrst og fremst lýðheilsumál sem miði að því að bæta heilsu og hag allra í landinu. Það er lykilatriði. Þetta er ekki lagt fram til að við í Bjartri framtíð getum sofið lengur á morgnana eins og sagði í einni umsögninni. Töluvert margar umsagnir bárust um þetta mál síðast og þar á meðal sagði einn að við værum bara að þessu til að geta sofið lengur á morgnana. Það er alls ekki þannig, ég vil bara leiðrétta þann misskilning.

Ég tel því ekkert til fyrirstöðu að þetta fái bara góðan framgang og ég vona að þetta mál, eins og á við um öll mál sem lögð eru fram í þingi, fái góðan framgang, efnislega umræðu og verði tekið til afgreiðslu. Ef svo vill verkast er málið bara fellt í atkvæðagreiðslu. Þá nær það ekki lengra. Það finnst mér bara hin lýðræðislega leið, að tillagan verði þá bara felld hér. Ég vona sannarlega að þetta mál fái efnislega umræðu og verði afgreitt úr nefnd.