149. löggjafarþing — 18. fundur,  11. okt. 2018.

svæðisbundin flutningsjöfnun.

158. mál
[16:05]
Horfa

samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra (Sigurður Ingi Jóhannsson) (F):

Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um svæðisbundna flutningsjöfnun sem eru lög nr. 160/2011 og þau lög tóku gildi 1. janúar 2012. Á grundvelli þeirra hafa verið veittir árlegir styrkir til jöfnunar á flutningskostnaði framleiðenda á landsbyggðinni. Er markmiðið að jafna þannig flutningskostnað framleiðenda sem staðsettir eru fjarri innanlandsmarkaði eða útflutningshöfn og búa því við skerta samkeppnisstöðu vegna hærri flutningskostnaðar. Lögin giltu upphaflega til ársloka 2013 en með lögum nr. 132/2013 var gildistími þeirra framlengdur til ársloka 2020.

Framleiðendur utan höfuðborgarsvæðisins geta notið flutningsjöfnunarstyrkja að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Styrkirnir eru veittir vegna flutnings vöru frá styrksvæði ef framleiðslan er annaðhvort fullunnin eða hálfunnin vara, þ.e. vara sem hefur farið í gegnum ákveðið framleiðsluferli á styrksvæðinu eða vegna flutnings til styrksvæðis á hrávöru eða hálfunninni vöru, þ.e. vöru sem vantar til þess að endanleg framleiðsla á vöru geti átt sér stað á styrksvæðinu.

Lágmarkslengd ferðar er 245 km en á tilteknum svæðum er veittur aukinn styrkur sé ferð lengri en 390 km. Flutningsstyrkir eru, samkvæmt þessum lögum, einungis veittir þeim sem stunda framleiðslu sem fellur undir C-bálk í íslensku atvinnugreinaflokkuninni ISAT2008 en þar undir fellur t.d. framleiðsla fiskafurða og önnur matvælaframleiðsla, önnur en ræktun. Þá mega samanlagðir flutningsjöfnunarstyrkir til hvers framleiðanda ekki nema hærri upphæð en sem samsvarar 200 þús. evrum á þriggja ára tímabili. Eru reglurnar að þessu leyti sniðnar að ríkisstyrkjareglum EES-samningsins. Þeim sem vilja kynna sér nánar framkvæmd þessara mála bendi ég á skýrslu mína til Alþingis um framkvæmd svæðisbundinnar flutningsjöfnunar á árinu 2017, sem lögð var fram á síðasta þingi.

Eins og áður segir falla lög um svæðisbundna flutningsjöfnun að óbreyttu úr gildi í árslok 2020. Tímabært er því að taka afstöðu til þess hvort framlengja eigi gildistíma þeirra og þá jafnframt að leggja mat á reynsluna sem af þeim hefur fengist í ljósi þess markmiðs þeirra að styðja við framleiðsluiðnað og atvinnuuppbyggingu á landsbyggðinni.

Frá því að flutningsjöfnunarstyrkir voru fyrst veittir vegna ársins 2012 hafa þeir fjármunir sem Alþingi hefur veitt til verkefnisins aldrei verið nýttir að fullu. Fjárveitingar hafa numið 175 millj. kr. á ári að undanskildu fyrsta árinu þar sem þær námu 196,5 millj. kr. en töluverður afgangur, en þó mismikill, hefur verið öll árin.

Tiltaka má ákveðna þætti sem hafa orðið til þess að styrkir hafa verið lægri en gert var ráð fyrir í upphafi. Eru það fyrst og fremst auknir strandflutningar sem gert hafa það að verkum að fyrirtæki sem ella hefðu getað nýtt sér styrkina eru nú í styttri fjarlægð en 245 km frá næstu útflutningshöfn og er þá grunnforsenda laganna fyrir styrkveitingu ekki lengur til staðar.

Þá hefur verið gagnrýnt að ákveðnir framleiðendur geti ekki fengið flutningsjöfnunarstyrki samkvæmt lögunum þrátt fyrir að stunda framleiðslu sína á styrksvæðum og hafa garðyrkjubændur helst verið nefndir í því sambandi. Má ljóst vera að starfsemi þeirra getur ekki síður átt undir högg að sækja vegna mikils flutningskostnaðar en aðrar þær framleiðslugreinar sem lögin taka til.

Í frumvarpinu er lagt til að gildistími laga um svæðisbundna flutningsjöfnun verði framlengdur um fimm ár eða til ársloka 2025. Einnig eru lagðar til ákveðnar efnislegar breytingar á skilyrðum flutningsjöfnunarstyrkja sem miða að því að fjölga þeim framleiðendum sem notið geta slíkra styrkja og nýtt þannig betur þá fjármuni sem lagðir eru til verkefnisins á fjárlögum.

Í fyrsta lagi er gildissvið laganna víkkað þannig að þau taki til framleiðslu garðyrkjubænda sem rækta ávexti, blóm eða grænmeti og fullvinna framleiðslu sína í söluhæfar umbúðir enda falli framleiðsla þeirra undir flokk 01.1, ræktun nytjajurta annarra en fjölærra og/eða flokk 01.2, ræktun fjölærra nytjajurta í A-bálki ISAT2008. Er þá miðað við að ræktun og pökkun vörunnar fari fram á sama stað þannig að í raun sé um að ræða fullvinnslu vörunnar þannig að hægt sé að setja hana beint í verslanir.

Er það talið sanngirnismál að þessir garðyrkjubændur séu ekki útilokaðir frá flutningsjöfnunarstyrkjum enda uppfylli þeir jafnframt önnur skilyrði laganna. Það hefur sérstaklega verið skoðað hvort þessi breyting fari gegn reglum EES-samningsins um ríkisstyrki og niðurstaðan er sú að þessar framleiðsluvörur garðyrkjubænda falli utan gildissviðs samningsins og teljast styrkirnir því ekki til ríkisaðstoðar samkvæmt honum.

Í öðru lagi er lágmarkslengd ferðar lækkuð úr 245 km í 150. Þessi aðgerð mun eðli máls samkvæmt fjölga þeim sem rétt geta átt á styrk vegna framleiðslu sinnar. Við þessa breytingu bætast þannig Húnavatnssýslur, Búðardalur og þéttbýliskjarnar á Snæfellsnesi við sem styrkhæf svæði, ef miðað er við flutninga til og frá höfuðborgarsvæðinu. Auk þess bætast við svæði á Rangárþingi eystra, austan Skóga, þ.e. Mýrdalshreppur og Skaftárhreppur, miðað við sömu forsendur.

Í þriðja lagi er kveðið á um það að fari styrkhæfar umsóknir fram úr fjárveitingu ársins sé Byggðastofnun heimilt að lækka hlutfall styrkja af flutningskostnaði sem því nemur en reynist styrkhæfar umsóknir lægri en fjárveitingin megi hún hækka þetta hlutfall. Tryggir þetta bæði að þeir fjármunir sem lagðir eru til þessara styrkja séu fullnýttir en jafnframt að ekki sé farið fram úr fjárheimildum. Í því sambandi er rétt að taka fram að ekki er gert ráð fyrir því að fjárheimildir til þessa verkefnis verði auknar frá því sem nú er.

Virðulegi forseti. Ég hef nú gert grein fyrir efni frumvarpsins. Ég tel að þær breytingar sem það felur í sér séu til þess fallnar að bæta nýtingu þeirra fjármuna sem lagðir eru til þessa verkefnis og stuðla að sanngjarnari skiptingu þeirra. Með þeim orðum legg ég til að frumvarpinu verði að lokinni þessari umræðu vísað til hv. atvinnuveganefndar og 2. umr.