05.02.1979
Efri deild: 53. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 2283 í B-deild Alþingistíðinda. (1847)
Umræður utan dagskrár
Eyjólfur K. Jónsson:
Herra forseti. Tilefni þess, að ég kveð mér hljóðs utan dagskrár, eru umr. þær sem orðið hafa um réttindi okkar annars vegar og Norðmanna hins vegar á Jan Mayen-svæðinu, bæði hér á landi og í Noregi, ekki síst ummæli hæstv. utanrrh, í norska sjónvarpinu s.l. miðvikudagskvöld, sem því miður verða naumast skilin öðruvísi en svo, að hann telji Norðmönnum heimilt að lýsa yfir efnahagslögsögu við Jan Mayen út í 200 mílur. Vona ég þó að einhvers misskilnings gæti hér sem hæstv. utanrrh. takist að leiðrétta. En spurningar þær, sem ég á þessu stigi mun leyfa mér að bera fram til ráðh., eru eftirfarandi:
1) Hvað áformar utanrrh. eða hæstv. ríkisstj. að gera til að leitast við að tryggja hagsmuni Íslands á Jan Mayen-svæðinu utan 200 sjómílna efnahagslögsögu Íslendinga?
2) Hefur ríkisstj. eitthvað gert til að hraða rannsókn landgrunns Íslands, og hvað áformar hún að gera í því efni?
3) Hefur ríkisstj. eitthvað gert til að gæta réttinda okkar þegar ytri landgrunnsmörk til suðurs verða ákvörðuð, og hvað hyggst hún gera? Hefur samstarf við Færeyinga um sameiginlega réttargæslu þjóðanna verið rætt við þá?
Um fyrstu spurninguna og þá sem mestu varðar nú leyfi ég mér að fara eftirfarandi orðum:
Skömmu eftir að núv. hæstv. ríkisstj. var mynduð lauk síðasta fundi Hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna. Ljóst var þá að þau málefni, sem í brennidepli mundu verða á næsta fundi ráðstefnunnar, sem nú hefur verið ákveðið að hefjist 17. mars n.k., og Íslendinga varða mestu, mundu verða deilurnar um skiptingu hafsbotnsins utan 200 sjómílna efnahagslögsögu. Þar mundu ýmiss konar jarðfræðileg atriði geta haft meginþýðingu svo og réttarstaða smáeyja. Eins og að líkum lætur fór ekki mikið fyrir þessum umr. meðan barist var um hin stærri málin, m.a. efnahagslögsöguna og réttindi strandríkja yfir henni. Öruggt má telja að þar hafi nú unnist fullnaðarsigur. 200 mílna efnahagslögsaga undan ströndum þjóðlanda er orðin alþjóðalög „de faeto“, þótt hún sé það kannske ekki „de jure“. Þá taka ný viðfangsefni við.
Að því er okkur Íslendinga varðar eru þýðingarmestu viðfangsefnin nú að leitast við að tryggja réttindi okkar á Jan Mayen-svæðinu, sem á máli jarðfræðinga nefnist „íslenska hásléttan“, neðansjávarháslétta, í öðru lagi að rannsaka gaumgæfilega hvaða réttindi við kynnum að eiga langt suður af landinu og í þriðja lagi réttindi okkar umhverfis Reykjaneshrygginn, sem í rauninni ætti ekki að leiða til hagsmunaárekstra við aðra.
Að mínu mati hefði íslenska ríkisstj. þegar að loknum fundi Hafréttarráðstefnunnar átt að taka þessi mál föstum tökum. Svo var þó ekki gert, og því báru átta þm. Sjálfstfl., einn úr hverju kjördæmi, fram þáltill. um þessi málefni þegar í upphafi þings, og eru það 1., 2. og 3. mál þingsins.
Hæstv. utanrrh. hefur nú upplýst í viðtali við Morgunblaðið, að ríkisstj. hafi ekki svo mikið sem rætt Jan Mayen-vandamálið á hartnær hálfs árs ferli sínum. Þess vegna hef ég takmarkað fsp. mína um það málefni við framangreint orðalag. Hins vegar leyfi ég mér að óska þess við hæstv. utanrrh., að hann svari því við umr. á morgun í Sþ. um staðfestingu á samningnum við Færeyinga, sem þessi málefni hafa þegar blandast inn í, hver sé afstaða hæstv. ríkisstj. varðandi réttarstöðuna á Jan Mayen-svæðinu. Spurning mín er svo hljóðandi:
Er ríkisstj. sammála þeirri túlkun hæstv. utanrrh., að Norðmönnum sé heimilt að alþjóðalögum að lýsa yfir efnahagslögsögu við Jan Mayen út í 200 mílur?
Eftir ummæli hæstv. utanrrh. í norska sjónvarpinu sé ég ekki ad ríkisstj. eigi annarra kosta völ en að gera hreint fyrir sínum dyrum. Ef hún óskar ekki þegar í stað formlegra viðræðna við Norðmenn um réttindi þjóðanna hvorrar um sig á þessu hafsvæði, þar sem einarðlega verði á málum haldið og Alþ. gefinn kostur á að fylgjast með umr., hlýtur Alþ. að taka málið í sínar hendur og gera um það samþykkt sem ekki verði misskilin.
Þar yrði ályktað að Íslendingar eigi réttindi á Jan Mayen-svæðinu og muni engar aðgerðir af Norðmanna hálfu virða eða viðurkenna, nema um það verði samið milli ríkjanna.
Eins og alkunna er verða fundir Hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna a.m.k. tveir enn og væntanlega fleiri. Fjarri fer því, að nokkur alþjóðalög hafi á Hafréttarráðstefnunni myndast að því er varðar réttindi umhverfis smáeyjar utan efnahagslögsögu strandríkja, þótt telja megi að almenn efnahagslögsaga þjóðríkja sé nú orðin að alþjóðalögum þar sem fiskverndar- og fiskveiðisjónarmið hafa haft meginþýðingu. Er nú einmitt mest um það deilt, hvernig háttað skuli réttarreglum á landgrunnssvæðum utan 200 mílna marka strandríkjanna. Þar er sú skoðun ráðandi, að strandþjóðirnar öðlist hagnýtingarrétt á hafsbotni og yfir lífverum sem á honum eru langt út fyrir 200 mílna efnahagslögsögu, þar sem aðstæður eru með þeim hætti að telja verður botninn eðlilegt framhald viðkomandi lands. Samkv. þeim kenningum mundum við Íslendingar einmitt öðlast réttindi á Jan Mayen-svæðinu. Hins vegar mundi 200 sjómílna efnahagslögsaga Norðmanna við Jan Mayen skerða þessi íslensku réttindi. Af þeim sökum einum hljótum við Íslendingar að mótmæla öllum tilraunum Norðmanna til að færa lögsögu sína út í 200 sjómílur án samráðs við okkur.
Á það hefur verið bent á Hafréttarráðstefnunni, m.a. af íslensku sendinefndinni, að sérstakar reglur verði að setja um smáeyjar, sem eru á landgrunni annars ríkis, en óumdeilanlegt er að Jan Mayen er á íslenska landgrunninu, en undir engum kringumstæðum hinu norska. Þá hefur íslenska sendinefndin og margar sendinefndir aðrar bent á að sömu reglur ættu að gilda um óbyggðar eða lítt byggðar smáeyjar eins og um kletta, að þær öðluðust einungis 12 mílna landhelgi. Um þetta hafa 10 þjóðir raunar flutt sérstaka tillögu.
Ekki er mér kunnugt um að ríki hafi neins staðar í veröldinni lýst yfir eða komist upp með að slá eignarhaldi sínu á 200 mílna hafsvæði umhverfis óbyggða smáeyju á landgrunni annars ríkis, þar sem efnahagslögsögur skerast og eyjan er víðs fjarri landgrunni þess ríkis sem eyjuna á eða telur sig eiga. Engin alþjóðaregla hefur því myndast „de facto“ í þessu efni sem líkja mætti við alþjóðareglur um 200 mílur undan ströndum þjóðríkja — og því síður auðvitað „de jure“. Alveg er ljóst að alþjóðalög um þetta efni hafa engin myndast enn sem komið er, en hins vegar kann næsti fundur Hafréttarráðstefnunnar að ráða úrslitum í þessu efni og því lífsnauðsynlegt að Íslendingar mæti þar með fastmótaðar skoðanir.
Meginundirstaða allra aðgerða á Hafréttarráðstefnunni og þess gífurlega starfs, sem unnið hefur verið til að reyna að leysa hafréttarmálin friðsamlega, er einmitt sú, að þjóðum ber að semja sín á milli þar sem hætta er á árekstrum. Og þeir samningar eiga að byggjast á sanngirnissjónarmiðum, þar sem hliðsjón sé höfð af öllum aðstæðum. Og hverjar eru aðstæðurnar að því er Jan Mayen varðar?
1. Jan Mayen er á íslenska landgrunninu.
2. Jan Mayen má teljast óbyggð smáeyja.
3. Eignarhald Norðmanna á Jan Mayen hefur aðeins varað í nokkra áratugi.
4. Jarðfræðilega hefur Jan Mayen ætíð verið talin tilheyra „íslensku hásléttunni“.
5. Hagsmunir Íslendinga á þessu svæði eru allt aðrir og meiri en Norðmanna.
6. 200 sjómílna efnahagslögsaga Noregs umhverfis Jan Mayen mundi skerða hafsbotnsréttindi Íslendinga.
7. Engar alþjóðareglur, hvorki „de facto“ né „de jure“, heimila Norðmönnum einhliða aðgerðir án samþykkis Íslendinga.
Hér hafa aðeins verið talin helstu rökin, sem hníga að því, að Íslendingar og Norðmenn hljóti að semja sín á milli um þessi réttindi. Skoðun mín er sú, að það hljóti að vera sameiginlegir hagsmunir þjóðanna að gera svo og helst að koma þeim samningum eitthvað áleiðis áður en næsti fundur Hafréttarráðstefnunnar hefst eftir rúman mánuð. Eðlilegast er og hagkvæmast að loka þessu hafsvæði með 200 sjómílna efnahagslögsögu sem samið yrði um. Þannig yrðu ryksuguskip stórþjóðanna útilokuð frá rányrkju og óðfluga að því stefnt að þjóðir Norður-Atlantshafsins, Íslendingar, Norðmenn, Færeyingar og Grænlendingar, gætu tekið upp sameiginlega fiskveiðistefnu.
Ég hef ekki trú á því, að nein þjóð mundi mótmæla því, að Íslendingar og Norðmenn stigu slíkt skref. Það væri einmitt í anda draganna að hafréttarsáttmála og mundi varða veginn. Það væri fordæmi sem eftir yrði tekið og vitnað til. Frænd- og vinaþjóðir semja sín á milli og leysa vandamálin fyrirfram. Einmitt þetta er það sem að er keppt á hafréttarráðstefnu.
Ekki efast ég um það eitt augnablik, að Norðmenn vildu gjarnan að slík lausn gæti fundist. Hins vegar verður því miður ekki hjá því komist að benda á, að eitthvert óskiljanlegt tregðulögmál virðist ríkja hjá hæstv. ríkisstj. Íslands. Ég held þess vegna að því megi slá föstu, að það sé sök íslenskra stjórnvalda, en ekki norskra, ef enn dregst úr hömlu að hefja formlegar viðræður um Jan Mayen-vandamálið. Læt ég svo útrætt um það.
Ég leyfi mér, herra forseti, að nota þetta tækifæri til að benda á tvær aðrar þáltill. og spyrjast fyrir um afdrif þeirra.
Eins og augljóst er af því, sem áður segir, ríður á miklu að þegar í stað verði safnað saman öllum þeim upplýsingum sem til eru um jarðfræði þeirra hafsvæða sem Íslendingar gætu átt tilkall til utan 200 sjómílna efnahagslögsögunnar. Mig grunar að lítið eða ekkert hafi af hálfu hæstv. ríkisstj. verið gert til að afla þessara upplýsinga, þrátt fyrir margítrekuð tilmæli, en ekki skal ég ræða það frekar fyrr en svör hæstv, utanrrh. liggja fyrir hér á eftir.
Þá leyfi ég mér einnig að fara nokkrum orðum um ytri landgrunnsmörk Íslands til suðurs. Suður af Íslandi og suðvestur af Færeyjum er sokkið land mjög víðáttumikið, sem Bretar og Írar gera nú tilkall til á þeim grundvelli að það sé eðlilegt framhald þessara landa. Jarðfræðingar munu sammála um að upphafleg gliðnun, þegar landrek hófst, hafi einmitt verið á milli þessa sokkna lands og Skotlands og Írlands, þannig að þar sé að finna elsta úthafsdýpi Norður-Atlantshafsins, land þetta hafi þá verið áfast Grænlandi, en síðan hafi nýtt landrek byrjað þar sem þetta neðansjávarsvæði rak frá Grænlandi. Ýmis rök benda þess vegna til þess, að það sé á íslensk-færeyska landgrunninu. En allt þarf það að sjálfsögðu að skoðast miklu nánar.
Fjarstæða er hins vegar að gæta ekki hugsanlegra réttinda okkar, þótt ekki væri til annars en hindra aðgerðir annarra á þessu svæði sem gætu stofnað lífríki Norður-Atlantshafsins í hættu, en líkur eru taldar á að olíu og jarðgas megi finna á þessum slóðum.
Mikilvægt er, herra forseti, að mál þessi séu öll þegar í stað skoðuð vegna þess fundar Hafréttarráðstefnunnar sem hefst eftir rúman mánuð. Vona ég því að þessi umr. utan dagskrár verði ekki talin ótímabær.