15.02.1979
Sameinað þing: 53. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 2598 í B-deild Alþingistíðinda. (2035)
Umræður utan dagskrár
Forsrh. (Ólafur Jóhannesson):
Herra forseti. Mér er ljúft að svara þeim fsp. sem hv. 4. þm. Reykv. beindi til mín. Reyndar hélt ég að ég hefði svarað þeim nokkuð sæmilega í gær, en það sakar sjálfsagt ekki að endurtaka svörin. Það þarf að gera til að festa mönnum þau í minni.
Ég get ekki á þessu stigi sagt til um það, hvenær væntanlegt frv. um stjórn efnahagsmála og annað það, sem segir í fyrirsögn þess, verður lagt fram á Alþingi. Eins og ég skýrði frá í gær, hefur ýmsum aðilum verið fengið frv. þetta til skoðunar og hefur ekki verið tekin endanleg ákvörðun um það í ríkisstj., hvenær það verður lagt fram á Alþ. Það verður ekki gert, vænti ég, fyrr en samráðsaðilunum hefur gefist kostur á að tjá sig um frv. Það er sjálfsögðu rétt hjá hv. 4. þm. Reykv., að samráð við aðila getur verið með mismunandi hætti, og að sjálfsögðu hefur verið haft samráð við þá aðila, sem hér eiga hlut að máli, um þau efni, sem þetta frv. fjallar um, með ýmsum hætti áður en gengið var frá endanlegri samantekt þess. M.a. hefur sú sérstaka ráðherranefnd, sem kölluð hefur verið samráðsnefnd, rætt við þá aðila sem hér er um að tefla, a.m.k. þá þeirra sem hafa viljað taka þátt í því að eiga samstarf við eða mæta hjá n. til samráðs. Auðvitað hefur þar verið fjallað um ýmis önnur atriði en ákvæði eru um í þessu frv. Slíkt samráð átti sér að sjálfsögðu stað á ýmsan hátt á meðan ráðherranefndin, sem skilaði skýrslu 31. jan., var að störfum. En þó slíkt samráð hafi verið haft á hefur samt þótt eðlilegt og sjálfsagt og vænlegast til árangurs og farsælast fyrir lausn þessara mála að hafa samráð við þessa aðila þegar fullskapað frv. lægi fyrir, þannig að þeir gætu þá séð myndina í heild og gert sér betri grein fyrir málinu og fengið meiri yfirsýn yfir það. Þó að frv. sé þannig fengið þeim í fullgildu frv.-formi, er ekki þar með sagt að þar með sé endanlega frá því gengið. Auðvitað geta þær ábendingar, eins og ég sagði í gær, komið frá þessum aðilum að það þyki eðlilegt og réttmætt að taka tillit til þeirra, og þá verður ríkisstj. að breyta því frv., sem tekið hefur verið saman, að því leyti til.
Ég get ekki séð að þetta séu neitt óvenjuleg eða óeðlileg vinnubrögð í sjálfu sér, ef menn á annað borð vilja fara þá leið sem farin hefur verið eða reynt hefur verið að fara, skulum við segja, í æ ríkari mæli: að hafa samráð við ýmsa hagsmunaaðila utan Alþingis. Það geta verið skiptar skoðanir um hversu réttmæt sú stefna er, en ég hygg að flestir stjórnmálamenn hafi á undanförnum árum, kannske má segja áratugum, hallast að þeirri stefnu. Það er annað mál, að í framkvæmd hefur þetta samráð oft reynst erfitt, en ég fet ekki nánar inn á það.
Þar sem ríkisstj. hefur ekki tekið endanlega ákvörðun um það, hvenær frv. verði lagt fyrir Alþ., get ég ekki nefnt neina ákveðna dagsetningu í því sambandi. Vænti ég að að því leyti til sé hv. fyrirspyrjanda svarað um það atriði.
Þá spurði hann enn fremur að því, hvað fyrirhugað væri um meðferð málsins á Alþingi. Þegar þetta frv. kemur til kasta Alþingis mun það að sjálfsögðu fara algerlega eftir venjulegri aðferð og sæta venjulegri meðferð hér á Alþingi. Það segir sig sjálft. Og auðvitað hafa þær n., sem fá málið þá til meðferðar, á sínu valdi, ef þær vilja, að leita þá álits aðila eða kalla fyrir sig þá menn, sem þær vilja, eins og tíðkað er. Ég get því ekki séð að hægt sé á þessu stigi að segja um það annað en að meðferð þessa lagafrv. verði með venjulegum hætti hér á Alþ. og þar komi ekki nein afbrigði til greina fram yfir það sem oft á sér stað í sambandi við meðferð slíkra mála, eins og t.d. varðandi 3. umr. og því um líkt. Það eru veitt afbrigði fyrir því, að það þurfi ekki að líða svo langur tími á milli umr. sem lögmælt er nú í þingskapalögum og annað því um líkt. Það kalla ég í raun og veru ekki óvenjulega málsmeðferð.
Hv. 4. þm. Reykv. vék að því, að þetta frv., þó ekki væri það e.t.v. í endanlegum búningi, væri á vitorði svo margra að ég hefði kvartað um það hér í gær, að það væri farið að segja frá því í fjölmiðlum og sumum hverjum fjölmiðlanna á villandi hátt. Ég held að það sé ekki of mikið sagt. En það á ekki við um alla fjölmiðla. Þá væri spurning hvort væri ekki rétt að birta frv. Ég er honum sammála um það. Ég held að úr því sem komið er sé einfaldast að birta frv. með aths. Það verður að vísu nokkuð langt mál fyrir fjölmiðla að koma því öllu á framfæri í einu. Það má kannske gera það í smáskömmtum án þess að samhengið raskist. Og ég get sagt hv. fyrirspyrjanda það, að enginn ráðh. í ríkisstj. hefur heitt neinu neitunarvaldi gegn slíkri birtingu. Þegar mínir elskulegu hæstv. samráðh. eru farnir að birta sínar bókanir tel ég ekki óeðlilegt að ég birti frv. og láti það tala sínu máli og hljóma í eyrum kjósenda, þeir geti lesið það og séð hvað í því stendur án allra úrfellinga.
Ég fer nú ekki út í að ræða það, hverjir eða hver hafi samið þetta frv. Þó að ég sé ekki mikill fyrir mér tel ég þó að ég geti komið saman nokkrum lagagreinum skammlaust í frumvarpsform án aðstoðar. En auðvitað er sem betur fer hægt að fá ýmsa aðstoðarmenn ef á þarf að halda. Það skiptir út af fyrir sig engu máli í sambandi við þetta frv. hverjir hafi það samið, heldur er hitt mergurinn málsins, hver ber ábyrgð á því. Og ég ber ábyrgð á því. (Gripið fram í.) Nei, nei. En hitt er leiðinlegt, ef einhverjir menn eru óverðskuldað bendlaðir við þetta frv. og látið að því liggja að á þeim hvíli ábyrgð á því sem í því stendur.
Það má vera að ég gæti látið máli mínu lokið nú, af því að ég get vísað síðari hluta spurningarinnar, um aðgerðir í olíumálum, til viðskrh. sem þau mál heyra sérstaklega undir.
Hv. þm. kryddaði mál sitt, eins og til bragðbætis og til að bæta upp þær þurru fsp. sem hann hafði í raun og veru fram að færa og voru kjarni í því sem hefði átt að vera til umr. utan dagskrár, með ýmiss konar gagnrýni á ríkisstj. og aðgerðir hennar. Af því tilefni er e.t.v. ástæða til að víkja örfáum orðum að því efni.
Hann vék að því, að þessi ríkisstj. hafði sífellt verið með bráðabirgðaúrræði til þessa. Það er nú ekki vísindalega nákvæmt orðalag, vægast sagt. Í samstarfsyfirlýsingu ríkisstj. er sérstakur kafli sem heitir: „Fyrstu aðgerðir.“ Ekki er talað um neinar bráðabirgðaaðgerðir þar. Þessar fyrstu aðgerðir hafa allar verið framkvæmdar og þeim komið í framkvæmd, ýmist með kjaralögunum frá 8. sept. eða þá með lögum um viðnám gegn verðbólgu sem sett voru um mánaðamótin nóv. og des. Þar eru ekki nein bráðabirgðaúrræði. Það er í raun og veru ekki réttnefni. Það eru engin bráðabirgðaúrræði sem felast í þeim lögum. Það eru engin bráðabirgðaúrræði út af fyrir sig, að 15.5% í vísitölu hefur verið eytt með þessum lögum, bæði lögum um kjaramál og eins lögum um viðnám gegn verðbólgu. Þessi prósentustig koma ekki aftur. Þau eru farin og út úr heiminum. Ég hugsa að atvinnurekendum hefði þótt talsvert um það, ef þeir hefðu þurft að standa undir greiðslu á þeim kauphækkunum sem stafað hefðu af þessu. Þeir hafa kvartað um að það hafi verið lagðir á þá auknir skattar. Það er rétt, það hafa verið lagðir auknir skattar á fyrirtæki og einstaklinga, en ekki í ósamræmi við það sem sagt var í stefnuyfirlýsingu stjórnarinnar, því að þar er þetta einmitt tekið fram, skattar skuli lagðir á eyðslu, á eignir, á fyrirtæki. Það hefur verið farið að í algeru samræmi við það sem þá var sagt.
Við höfum aldrei haldið því fram í þessari ríkisstj., að við mundum gera nein kraftaverk, og þessi 15.5% stig af vísitölu hafa ekki eyðst fyrir nein kraftaverk. Það varð að afla fjár til að koma þeim út úr heiminum. Það var gert í lögum um kjaramál með þeim hætti, að niðurgreiðslur voru auknar um sem svaraði 4.9% og söluskattur felldur niður af svo að segja öllum matvælum, sem samsvaraði 2,6 prósentustigum. Þá voru felld niður í vísitölu 7.5 prósentustig. Niðurfelling söluskatts af matvælum var ekki til bráðabirgða. Það var ekki bráðabirgðaúrræði. Aukning niðurgreiðslna var heldur ekkert tímabundin, þvert á móti var tekið fram að niðurgreiðslur skyldu á þessu ári vera hinar sömu og ákveðnar voru á síðustu 4 mánuðum fyrra árs. Þetta var gert svo til viðbótar með lögum um viðnám gegn verðbólgu, með því að þá voru niðurgreiðslur enn auknar um sem svaraði 3 prósentustigum. Þá voru skattar lækkaðir um það sem svaraði 2 prósentustigum. Og þá var heitið ýmsum félagslegum umbótum sem sumar hverjar eru komnar til framkvæmda, aðrar á leiðinni að komast til framkvæmda, sem svaraði 3 prósentustigum, alls 8 prósentustigum. Þar með eru farin 15.5 prósentustig í vísitölu. Engar af þessum ráðstöfunum, sem ég drap á og gerðar voru skv. lögum frá því um mánaðarmótin nóv. og des., voru gerðar til bráðabirgða. Þær standa áfram þangað til þær hafa verið numdar úr lögum.
Líka var ákveðið að rekstrarkostnaður atvinnuvega skyldi lækkaður um tiltekin prósentustig. Nefnd er í því sambandi lækkun vaxtakostnaðar. Það hefur verið gert og samkv. ósk útgerðarmanna, að ég best veit. A.m.k. var það sagt á ríkisstjórnarfundi þegar þessi mál voru þar til meðferðar. Það var gert með þeim hætti, að tekið var upp sérstakt lánafyrirkomulag, þeir gætu tekið lán í erlendum gjaldeyri og með þeim vöxtum sem þar eru fáanlegir. Hitt er annað mál, að heyrst hefur seinna að ýmsir útgerðaraðilar hafi viljað taka þetta til baka og ekki viljað meta þessar vaxtabreytingar eins hátt og þá var látið í veðri vaka að þær næmu. En breytingarnar standa. Þær eru ekki neitt sérstaklega til bráðabirgða.
Endurgreitt hefur verið fyrir áramót algerlega það verðjöfnunargjald á sauðfjárafurðum sem tekið var á s.l. ári samkv. ákvörðun Framleiðsluráðs eða nefndar innan Framleiðsluráðs og Stéttarsambandsins, 1300 millj. þar, ekki neitt bráðabirgða-úrræði. Það stendur og verður ekki aftur tekið.
Það er þess vegna, eins og ég sagði, í mesta máta villandi að vera að klifa á því, að þarna hafi verið um bráðabirgðaúrræði að ræða og bráðabirgðalausnir. Þarna var um að ræða fyrstu aðgerðir, sem sumpart voru boðberi þeirrar nýju stefnu sem ríkisstj. ætlaði að taka upp, en í annan stað nauðsynleg aðgerð af því hvernig komið var hag atvinnuveganna, og þar undir fellur auðvitað ákvörðunin um gengisbreytingu sem gerð var. Hún er ekki heldur nein bráðabirgðalausn.
Nú vildu kannske einhverjir að skattarnir, sem varð því miður að auka og er ekki dregin nein fjöður yfir, væru bara bráðabirgðaúrræði. En þeir standa a.m.k. þetta ár og e.t.v. eitthvað lengur. Jafnvel þó mér kunni einhvern tíma að hafa orðið það á að sleppa út úr mér að hér væri um bráðabirgðaúrræði að ræða, þá er það ekki rétt, heldur er þarna um fyrstu aðgerðir að tefla, eins og sagt er í samstarfsyfirlýsingunni, en ekki hægt að tala um að það séu bráðabirgðaúrræði.
Fjárlögin voru afgreidd á þann hátt, að þar er ekki hægt að tala um að sé um nein bráðabirgðaúrræði að tefla, þó að þau gildi auðvitað samkv. eðli sínu ekki nema fyrir fjárlagaárið sem þau eiga við.
Hitt hefur mér aftur á móti og væntanlega öllum í stjórnarliðinu verið ljóst, að þetta, sem var gert í þessum tveimur áföngum, 8. sept. og síðasta dag nóv., fól ekki í sér varanlega lausn á þeim vanda sem ríkisstjórnarflokkarnir höfðu sérstaklega sett sér að leysa, en það var að taka upp gerbreytta stefnu í efnahagsmálum, sem í fyrsta lagi átti að tryggja næga atvinnu, í öðru lagi hjöðnun verðbólgu í áföngum og svo þjóðhagsáætlanir sem fælu í sér ráðstafanir varðandi atvinnumál, kjaramál, fjárfestingarmál og lánamál. Þetta var framtíðarmarkið. Þetta var sú breytta stefna sem stjórnarflokkarnir settu sér að taka upp. Ekkert er óeðlilegt við að það hafi tekið nokkurn tíma að móta þá stefnu, þó að útlínur hennar væru dregnar í samstarfsyfirlýsingu stjórnarflokkanna. En hitt er rétt, að ungir og frískir menn í stjórnarliðinu voru dálítið óþolinmóðir yfir því, að það skyldi ekki ganga fljótar að taka upp þessa breyttu stefnu sem ráð var fyrir gert. Þess vegna var það, að til þess að herða á því gaf ég við lokaafgreiðslu fjárl., 3. umr. fjárl., yfirlýsingu hér á hv. Alþ. sem ekki var mótmælt af neinum, um að ég mundi láta taka saman frv. um efnahagsmál og þar skyldi miðað við aðgerðir til tveggja ára, það frv. skyldi tekið saman og lagt fram í ríkisstj. fyrir lok janúarmánaðar. Það var ekki eitt orð í þeirri yfirlýsingu um hvenær slíkt frv. skyldi lagt fyrir Alþ., en fyrir ríkisstj. skyldi það lagt fyrir janúarlok. Samkv. þessari yfirlýsingu var samþ. í ríkisstj. það sem ég hafði raunar gert till. um áður, að sett var á laggirnar sérstök ráðherranefnd, þriggja manna nefnd, sem í var einn ráðh. frá hverjum stjórnarflokkanna og fékk það verkefni að semja frv. í þeim anda og í þeim stíl sem ég hafði gefið fyrirheit um í yfirlýsingu minni. Það fyrirheit var á þá lund, að þetta frv, skyldi miðað við að koma í framkvæmd þeim atriðum, 12 að tölu, ef ég man rétt, sem greind voru í grg. með viðnámslögunum, og jafnframt höfð hliðsjón af meginmarkmiðum samstarfsyfirlýsingarinnar. Þetta var það verkefni sem ráðherranefndin fékk.
Ráðherranefndin vann sérstaklega vel og leysti mikið starf af hendi á stuttum tíma, einum mánuði. Hún varð að vísu sammála um margt, en hún varð ekki sammála um allt, og hún gat ekki unnið verkið þannig á þessum tíma, að hún gæti skilað af sér frv. En hún skilaði af sér áliti þar sem sum efnisatriði voru reyndar færð í frumvarpsbúning sem ég hef tekið upp sum hver alveg óbreytt í frv. mitt, svo að ekki hef ég þurft að sækja þau annað. En fyrst og fremst var þetta álit ráðherranefndarinnar um efnisatriði. Því var skilað í mínar hendur 31. jan. Það lagði ég svo fram á fundi ríkisstj. i. febr. Þá var mér falið að taka saman frv. á grundvelli þessa álits. Það er það sem ég hef gert, og það er það frv. sem við mig er kennt og ég gat lagt fram í ríkisstj. s.l. mánudag.
Það má segja að ég hafi í raun og veru, með því að skila því frv. af mér í hendur ríkisstj., innt af hendi það hlutverk sem mér var falið, af ríkisstj. Svo er það aftur stjórnarflokkanna að taka við því að koma því áleiðis eða gera á því breytingar ef þeir vil ja svo vera láta. Ég er ekki að segja með þessum orðum að hlutverki mínu í sambandi við frv. sé alveg lokið, en ég hef í rauninni fullnægt skyldu minni sem mér var falin á hendur af ríkisstj.
Þannig er aðdragandi þessa frv. sem hér er um að tefla og ég tel eðlilegt að alþjóð fái að líta augum, hver sem örlög þess verða, hvort sem það verður að lögum á sínum tíma í breyttum búningi eða óbreyttum. Þá eru spilin lögð á borðið og þá geta menn séð hvað lagt er til þar.
Eins og ég held að ég hafi sagt í gær, þá tel ég að viðbrögð þings og þjóðar við þessum till. verði nokkur prófsteinn á það, hvað menn meina og hafa meint að undanförnu þegar þeir hafa verið að tala um þá geigvænlegu hættu, sem stafi af verðbólgu, og hvílík nauðsyn væri að reyna að hamla gegn verðbólgu og gera það í áföngum. Vonandi á ekki eftir að koma á daginn að slík ummæli hafi aðeins verið þægilegt efni í framboðsræðu eða greinar, heldur hitt, að mönnum hafi verið alvara, að menn hafi skilið að áframhaldandi óðaverðbólga hlýtur að bjóða á sínum tíma heim atvinnuleysi hér á landi. (StJ: Er frv. til umr. hér og nú?) Það var hafin nokkur umr. um málið áðan af fyrirspyrjanda á almennum grundvelli, og ég vona að hv. þm., hann og fleiri, hafi gott af að rifja upp hver aðdragandi var að þessu frv. En ég vona að mér gefist kostur á því síðar að mæla fyrir frv. hér og þá verður það rætt nánar.
Ég skal nú ekki ergja hv. þm. Stefán Jónsson, sem ég tek alltaf mjög mikið tillit til, með því að vera að halda máli mínu lengur áfram, af því að ég get, eins og áður var fram tekið, vísað síðari lið spurningarinnar til viðskrh., þó að ég reyndar gæti sitthvað um hann sagt, m.a. vegna þess að ég gegndi áður viðskrh.-embætti og kom við sögu einmitt þá varðandi olíumál. Ég tel þó réttara að hann létti mér róðurinn og bæti við þar sem erindi mitt þrýtur og komi nú í ræðustólinn og svari þeim lið spurningarinnar sem eftir er.