19.03.1979
Neðri deild: 63. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 3349 í B-deild Alþingistíðinda. (2629)
125. mál, Framleiðsluráð landbúnaðarins
Lúðvík Jósepsson:
Herra forseti. Í nál. á þskj. 391 kemur fram, að ég skrifa undir þetta nál. með fyrirvara. Ég vil því gera nokkra grein fyrir þeim fyrirvara sem ég hef í sambandi við afgreiðslu málsins.
Þegar mál þetta var hér til 1. umr. lét ég það koma fram sem mína skoðun, að ég teldi að mjög væri vafasamt að frv., eins og það var þá lagt fyrir, næði miklum tilgangi þó að það yrði lögfest. Ég lýsti því þá einnig yfir, sérstaklega varðandi þau ákvæði frv. sem snúa að því að leggja á sérstakan fóðurbætisskatt, að ég teldi á slíkum skatti mikla annmarka og væri mjög vafasamt að grípa til hans í ríkum mæli. Þessi skoðun mín er enn hin sama. Ég tel að það sé ekki mikils árangurs að vænta af þeim heimildum sem felast í þessu frv. En eins og ég sagði við 1. umr. málsins, þá vil ég ekki á neinn hátt standa í vegi fyrir því að samtök bænda fái þær heimildir sem þau óska eftir til þess að hafa áhrif á stjórn landbúnaðarmála. Og ég sagði að ég mundi annaðhvort miða afstöðu mína við að veita þeim slíkar heimildir, jafnvel þó að ég væri ekki ásáttur með þær leiðir sem þeir hygðust fara, eða þá að standa ekki í vegi með því að sitja hjá við afgreiðslu slíkra heimilda.
Sá vandi, sem við er að glíma í íslenskum landbúnaði í dag, má í rauninni segja að sé aðallega tvíþættur. Annars vegar er um að ræða það gífurlega mikla vandamál sem bændur standa frammi fyrir nú í dag vegna framleiðslunnar eins og hún er og vegna markaðsskilyrða þeirra sem fyrir hendi eru. Sagt hefur verið að þessi vandi muni nema því, miðað við það sem áætlað er varðandi útflutning á landbúnaðarafurðum, að bændur þyrftu að fá um 5 milljarða til viðbótar við það sem þeir eiga rétt á samkv. lögum í útflutningsuppbætur, eða ef þeir fái ekki þessa fjárhæð, þá muni það nema, eins og kom fram hjá frsm. meiri hl. landbn., hv. þm. Stefáni Valgeirssyni, í áföllum á hvern bónda í landinu í kringum 1200–1300 þús. kr., þ. e. a. s. að tekjur bóndans mundu að meðattali lækka um 1.2 millj. til 1.3 millj. kr. Þetta mun vera nærri því að bændur yrðu fyrir tekjufalli á þessu ári sem næmi í kringum 30% eða svo. Hér er auðvitað um gífurlegt vandamál að ræða. Þetta er annar hluti þess vanda sem menn eru nú að ræða um varðandi landbúnaðarmál.
Í rauninni snertir það frv., sem hér var flutt og er til umr., og í rauninni einnig þær till., sem eru fram komnar til breytinga á því, ekki þessa hlið vandans svo til ekki að neinu leyti. Hinn hluta vandans, sem við er að glíma í íslenskum landbúnaði í dag, má flokka undir það, að heildarframleiðslan er meiri en að vera í samræmi við markaðsskilyrði. Spurningin er: Hvað á að gera til þess að samræma framleiðslumagnið og markaðsskilyrðin? Ég hygg að það viðurkenni nær allir að slík samræming getur ekki farið fram í skyndi. Það tekur talsverðan tíma að vinna að því að þarna geti orðið sæmilegt samræmi á milli. Og það þarf í rauninni enginn að verða hissa á því, þó að menn séu ekki allir á eitt sáttir, hvorki í hópi bænda né annarra, um það, til hvaða ráða eigi að grípa til að ná þessari samræmingu.
Hvað felst í raun og veru í frv. sem hér liggur fyrir og þá í þeim breyt. sem lagt er til að gera á frv.? Það felst í því í stuttu máli, að það er verið að veita Framleiðsluráði landbúnaðarins og að nokkru leyti landbrh. tvær meginheimildir. t fyrsta lagi að veita Framleiðsluráði þá heimild að mega greiða bændum mishátt verð fyrir afurðirnar, að Framleiðsluráðið geti sett upp reglur um það, að t. d. tiltekin bú fái nokkurn veginn það verð fyrir framleiðslu sína sem við hafði verið miðað við verðákvörðun á landbúnaðarafurðum, en önnur bú fengju þá, af því að þau væru t. d. af annarri stærð, talsvert miklu minna verð fyrir framleiðslu sína sem meðaltalsverð. Sem sagt, þarna á að mismuna landbúnaðarframleiðendum í ýmsum greinum. Það er ekki óeðlilegt að veita þessa heimild sem hverja aðra neyðarráðstöfun eins og málin standa nú. Það er augljóst að við þau skilyrði, sem gilda í dag, er ekki hægt að greiða fullt framleiðsluverð til allra bænda fyrir alla framleiðsluna, þar vantar verulega upp á. Hér er því verið að leita eftir heimild til þess, hvernig megi jafna fjárhagsvandamálinu niður á milli bænda. En vitanlega leysir það ekki fjárhagsvandann. Það er aðeins um það að ræða að veita heimild til þess að bregðast við á þennan hátt: að greiða bændum mishátt verð fyrir afurðirnar.
Í öðru lagi felst í þessu frv. og einnig í brtt., sem gerðar eru af hálfu meiri hl. n., heimild handa Framleiðsluráði og að nokkru leyti ráðh. til að leggja á fóðurbætisskatt. En þó er nú gert ráð fyrir því, að skatturinn yrði lagður á með þeim hætti, að yfirleitt fengju bændur miðað við bústærð sína fóðurbætinn áfram á hinu almenna verði án sérstakrar skattlagningar upp að þeim mörkum sem telja má að sé hófleg notkun á fóðurbæti. Hins vegar er gert ráð fyrir að til komi allhár skattur á fóðurbæti þegar talið verður af þeim, sem eiga að sjá um þessa framkvæmd, að um sé að ræða óeðlilega mikla notkun á fóðurbæti. Ég held að allir séu sammála um það, að miðað við þessa framkvæmd verður hér ekki um mikla skattlagningu að ræða, og það er skoðun mín að áhrifin af þessum skatti geti ekki orðið mikil. Það er hugsanlegt að þessi skattur gæti eitthvað dregið úr notkun kjarnfóðurs og þar með dregið nokkuð úr t. d. mjólkurframleiðslu, en ég held að næstum allir séu sammála um að það sé mjög ógætilegt, ef svo mætti segja, að reikna með því að áhrifin af þessu verði mikil. En þetta er það eina sem í rauninni felst í þessu frv., að veita þessar tvær aðalheimildir sem ég hef verið að gera grein fyrir.
Að mínum dómi leysa því þessar heimildir sáralítinn vanda. Þær leysa auðvitað nálega ekkert af þeim stóra og mikla fjárhagsvanda sem bændur standa frammi fyrir á þessu ári og örugglega á næsta ári líka, og þessar heimildir marka í rauninni enga nýja stefnu í framleiðslumálum landbúnaðarins. En það er einmitt um það sem ég tel að þetta mál snúist, að það hefði þurft að komast inn á þá braut að marka nýja stefnu í framleiðslumálum landbúnaðarins, sem sagt að vinna sig með einum eða öðrum hætti út úr þeim vanda sem við stöndum í, og svo að snúa sér að því, hvernig á að leysa þann gífurlega mikla vanda sem bændastéttin stendur frammi fyrir á fjárhagssviðinu á þessu og a. m. k. næsta ári.
Fyrirvari minn í sambandi við afgreiðslu málsins er bundinn við þetta sem ég hef verið að segja. Ég tel það sé að vísu ekki óeðlilegt að veita samtökum bændanna þessar heimildir, en tel að þær geti ekki ráðið hér neinum úrslitum og þær grípi ekki nema að litlu leyti á vandamálunum.
Ég ætla ekki að sinni að fara út í umr. um það, hvers eðlis þessi vandi er varðandi markaðsmálin og horfurnar í framleiðslumálum landbúnaðarins almennt. Ég hef gert það nokkuð áður, en skal ekki lengja þessar umr. með því að hefja a. m. k. almennar umr. um það mikla vandamál. En ég hef flutt brtt. við frv. á þskj. 398, þar sem ég geri ráð fyrir að jafnhliða þessum tveimur aðalheimildum, sem gert er ráð fyrir að veita Framleiðsluráði landbúnaðarins, verði einnig tekið upp ákvæði til bráðabirgða þar sem gert er ráð fyrir að grípa með öðrum hætti á því vandamáli sem hér liggur fyrir. Til þess að skýra mál mitt betur þykir mér ástæða til að lesa þessa brtt. mína upp eins og hún liggur fyrir, með leyfi hæstv. forseta. Ég legg til að aftan við frv. komi ákvæði til bráðabirgða sem hljóði þannig:
„Ríkisstj. skal svo fljótt sem við verður komið taka upp samningaviðræður við Stéttarsamband bænda um þau rekstrarlegu og fjárhagslegu vandamál sem landbúnaðurinn á nú við að stríða.
Í þessum viðræðum skal að því stefnt, að gert verði samkomulag til næstu 4–5 ára um stefnuna í framleiðslumálum landbúnaðarins og um fjárhagsvandamál atvinnugreinarinnar.
Í samkomulagsumræðum þessum skal m. a. fjallað um eftirfarandi:
a) Stefnuna í framleiðslumálum landbúnaðar næstu 4–5 árin.
b) Hvernig mæta skuli þeim fjárhagsvanda sem bændastéttin stendur frammi fyrir, þar sem augljóst er að lögbundnar útflutningsbætur muni ekki duga til að tryggja bændum umsamið grundvallarverð.
c) Skipulag framleiðslunnar á þann veg að framboð landbúnaðarafurða verði í sem bestu samræmi við markaðsskilyrði.
d) Markaðs- og sölumál landbúnaðarafurða. Fyrirkomulag á greiðslum til verðlækkunar á landbúnaðarafurðum og útflutningsbótum.
e) Athugun á skiptingu landsins í framleiðslusvæði með það fyrir augum að beina framleiðslunni til þeirra landssvæða sem hagkvæmast er í hverju tilfelli, en draga úr framleiðslu þar sem náttúrlegar og markaðslegar aðstæður eru óhagkvæmar.
f) Ýmis hagsmunamál bændastéttarinnar og möguleika á því að draga úr þeim mikla mun sem nú er á afkomu bænda.
g) Önnur atriði sem aðilar telja rétt að taka upp í sambandi við samkomulag á milli bændastéttarinnar og ríkisvaldsins.“
Það er skoðun mín að rétta leiðin í þessum efnum sé að hefjast þegar í stað handa um beina samninga um þessi mál á milli bændasamtakanna í landinu og ríkisvaldsins. Ég vek athygli á því, að með þessu ákvæði er ekki verið að ganga frá því atriði endanlega að Sexmannanefnd svonefnd skuli lögð niður og tekið skuli upp breytt form á því, hvernig verðlagning á landbúnaðarafurðum fer fram. Ég er þó á þeirri skoðun, að það eigi að breyta því á þann hátt að Sexmannanefnd verði lögð niður og að þarna verði um beina samninga að ræða. En þeir beinu samningar, sem hér er lagt til að taka upp, eru í sambandi við það vandamál sem við stöndum frammi fyrir nú. Og ég álít að um leið og ríkið semur við bændur um að reyna að leysa fjárhagsvandamál þeirra, sem þeir standa frammi fyrir nú, sé eðlilegt að semja við bændurna um vissar breytingar í framleiðslumálunum, hvernig þeir vilji standa að breytingum í framleiðslunni t. d. næstu árin, og inn í slíka samninga geta dregist ýmis önnur hagsmunamál stéttarinnar.
Satt að segja finnst mér hálfhjákátlegt að afgreiða þetta stóra mál á þann hátt sem gert er ráð fyrir í frv., með því að veita aðeins þessar takmörkuðu heimildir, eins og með því sé verið að leysa nokkurn vanda. Mér finnst lágmarkið vera að ákveða að til þessara samninga, sem geta orðið allvíðtækir samningar á milli bændasamtakanna og ríkisvaldsins, sé ákveðið að ganga nú þegar.
Hv. formaður landbn., Stefán Valgeirsson, beindi því til mín, hvort ég vildi ekki draga til baka þessa till. mína, vegna þess að það væri hugsunin hjá hæstv. landbrh. að taka á þessum málum á svipaðan hátt og gert er ráð fyrir í till. minni. Ég vil svara því á þá lund, að gefi hæstv. landbrh. yfirlýsingu um að það sé ákvörðun hans að efna til formlegra viðræðna eins fljótt og tök eru á milli ríkisvaldsins og bændasamtakanna um þessi mál í þá átt sem gert er ráð fyrir í þessari till., þá skal ég draga till. mína til baka. Það skiptir mig ekki neinu máli. Ég yrði fullkomlega ánægður með það, því að þá liti ég á það sem hluta af þessari afgreiðslu ekki aðeins að veita þær heimildir, sem gert er ráð fyrir í frv., heldur kemur þá einnig fram formleg yfirlýsing á Alþ. um að ætlunin sé að taka upp beina samninga við bændastéttina um þessi vandamál. Þó að það sé gagnlegt að ræða vandamálið í sérstakri n. þingflokkanna og á Alþ., þá er ég þeirrar skoðunar að þessir samningar eigi að fara fram milli formlegra fulltrúa bændasamtakanna og ríkisvaldsins, af því að hér verður eflaust um nokkuð samanslungnar samningaviðræður að ræða. Ef sem sagt hæstv. ráðh. lýsir yfir að hann muni taka upp beina samninga um þau atriði, sem hér er gert ráð fyrir, í a. m. k. meginefnum þess sem hér er um að ræða, þá er sjálfsagt að ég dragi till. mína til baka. Ég er ánægður með þá lausn.
Afstaða mín til frv. hér að öðru leyti er sú sem ég hef sagt. Ég mun standa að því, ég mun greiða atkv. með því að veita þær heimildir sem gert er ráð fyrir í till. meiri hl. landbn., af því að ég vil að samtök bændanna hafi möguleika á að grípa til þeirra ráða sem samtökin telja nauðsynleg. Jafnvel þó að þau ráð, sem gripið verði til, séu ekki þau sem ég hefði talið hyggilegust vil ég eigi að síður veita samtökunum þessar heimildir.
Í sambandi við þetta mál vil ég þó vekja athygli á einu atriði. Auðvitað er það vandamál sem við stöndum frammi fyrir nú varðandi íslenskan landbúnað. Það er stórkostlegt vandamál. Augljóst er að það þarf að verða talsverð breyting á framleiðsluháttum og framleiðsluskipulagi, og augljóst er líka að það verður að grípa til einhverra stuðningsaðgerða við bændur eins og nú standa sakir. Ég tel að þær ákvarðanir, sem gripið var til á s. l. ári, fyrst af fyrrv. ríkisstj., líklega í júnímánuði eða þar um bil, og síðar af núv. ríkisstj., að auka mjög verulega niðurgreiðslur á landbúnaðarafurðum, auðvitað að verulegu leyti til þess að reyna að koma í veg fyrir mikla kauphækkun og þá efnahagslegu erfiðleika sem fylgdu miklum kauphækkunum við okkar aðstæður nú, en einnig til þess að greiða fyrir sölu á landbúnaðarafurðum, — ég tel að þessar ráðstafanir hafi verið mjög jákvæðar og hafi orðið til þess að minnka þann vanda sem við stöndum frammi fyrir. Það kom í ljós, að eftir að þessar niðurgreiðslur voru auknar á s. l. ári jókst sala á landbúnaðarafurðum verulega, eða í kringum 9%, þegar miðað er við árið sem heild. Salan á dilkakjöti fór úr réttum 9000 tonnum upp í rúmlega 9800 tonn, og það var alveg augljóst að ákveðið samhengi var á milli lækkunarinnar á landbúnaðarvöruverðinu með auknum niðurgreiðslum og aukinnar sölu. Það er því mjög líklegt að þarna hafi orðið um aukningu á innanlandsmarkaði að ræða á dilkakjöti sem nemur 800-900 tonnum, aðallega á síðari hluta ársins.
Nú hefur Framleiðsluráð landbúnaðarins gert ráð fyrir því, að um söluaukningu muni verða að ræða á þessu ári sem nemi 12% eða í kringum 1100 tonnum til viðbótar við það sem var á s. l. ári. Ég hef sagt það, að mér þykir þarna gæta nokkuð mikillar bjartsýni af hálfu Framleiðsluráðs, að búast við að salan á dilkakjöti fari upp í rúmlega 11 þús. tonn samkv. þessu á árinu. Vonandi standast þessar áætlanir. En það er enginn vafi á því, að ef þetta stenst, þá verður hér um að ræða á 11/2 ári aukningu á magnsölunni á dilkakjöti sem nemur um 2000 tonnum, og það er vitanlega ekkert smáræði að losna við þann vanda og hafa gert það um leið og menn náðu nokkrum árangri í því að koma í veg fyrir miklar kauphækkanir sem hefðu leitt af sér efnahagslegan vanda að öðru leyti.
Þegar þetta er haft í huga þykir mér næsta furðulegt, þegar menn tala um ráðstafanir í efnahagsmálum til langs tíma, miðað við allar þessar aðstæður, að þá er ein sú till., sem uppi er og er í því mikla og fræga frv, sem nú er til umr. í Ed., að grípa til þess að draga mjög verulega úr niðurgreiðslum á landbúnaðarafurðum. Í grg. frv. segir varðandi þetta atriði um 9. gr. frv., sem gerir ráð fyrir breytingu á niðurgreiðslum á landbúnaðarafurðum, að draga þurfi úr niðurgreiðslum frá því sem nú er sem nemur 5.4 millörðum til 6.7 milljörðum kr, á hverju ári, árinu 1979, þessu ári, 1980 og 1981, til þess að ná því markmiði sem þessi grein frv. segir til um. M. ö. o. er gert ráð fyrir því, að farið verði að grípa til mjög verulegrar minnkunar á niðurgreiðslum á landbúnaðarafurðum við þessar aðstæður, sem hlýtur vitanlega að leiða til aukins vanda. Það verður meira eftir óselt á innanlandsmarkaði. Með þessu er ekki aðeins verið að draga úr niðurgreiðslunum sem nemur 5.4 milljörðum, heldur mundi það hækka kaupgjaldsvísitöluna um 3% og auðvitað auka dýrtíðina, eins og hún er mæld hjá okkur, sem þessu nemur. Auðvitað hækkar líka kaupið sem þessu nemur. Það er augljóst eftir þeim reglum sem í gildi eru. Ég vek athygli á þessu vegna þess að menn mega sjá það glöggt, að sá vandi, sem við erum að ræða hér um varðandi landbúnaðinn, verður enn þá meiri, hann vex. Og það er ósköp hætt við því, a. m. k. ef á að grípa til þess að veita landbúnaðinum fjárhagslegan stuðning í þessari stöðu, að þá verði sá fjárhagslegi stuðningur að verða enn meiri.
Ég dreg enga dul á það, að ég er andvígur þessu. Ég tel þetta afar óhyggilegt við þær aðstæður sem við búum við í dag, því að af þessu mundi leiða bæði hækkað verðlag, minnkandi sölu innanlands, enn þá meiri vanda að fást við í þessum málum. Hér er því auðvitað um stórfelldan vanda að ræða og samslungið vandamál. Ég skal ekki eyða um það fleiri orðum en ég hef þegar gert.
Ég mun fylgja brtt, meiri hl. landbn. Ég tel að þær breytingar, sem þar er gert ráð fyrir, stefni í réttari átt en óskað var eftir í upphaflega frv., einkum og sérstaklega það form sem gert var ráð fyrir að taka upp á kjarnfóðurgjaldinu. Ég tel að þarna sé um heppilegri leið að ræða sem mun valda minni árekstrum. Ég mun því styðja það að veita þessar heimildir, en tek skýrt fram um leið, að ég tel að þessar heimildir leysi lítinn vanda og komi lítið að því vandamáli sem hér er við að glíma. Skoðun mín er sú, að það sé með öllu útilokað að ætla að skjóta sér undan því að taka á þessu vandamáli, þ. e. a. s. að veita bændum við þessar aðstæður verulega fjárhagsaðstoð, því að það sé útilokað að ætla að láta allan þennan fjárhagsvanda skella á þeim við þessar aðstæður.
Ég hef þá gert grein fyrir afstöðu minni til málsins. Ég er tilbúinn að draga till. mína. til baka ef hæstv. landbrh. lýsir því yfir, sem ég hef óskað eftir að hann gerði til þess að ég tæki till. til baka. Annars flyt ég till. áfram og vil þá fá úr því skorið, hvort þingið er á þeirri skoðun sem ég er á, að það eigi að taka upp þessar viðræður.