13.11.1978
Efri deild: 13. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 522 í B-deild Alþingistíðinda. (454)

56. mál, Hæstiréttur Íslands

Dómsmrh. (Steingrímur Hermannsson):

Herra forseti. Frv. það, sem flutt er á þskj. 62, um breyt. á lögum nr. 75, 21. júní 1973, um Hæstarétt Íslands, er þáttur í þeirri viðleitni dómsmrn. að koma á breytingum sem stuðla að auknum hraða í meðferð dómsmála. Frv. er lagt fram að ósk dómenda Hæstaréttar.

Í grg. með frv. kemur fram, að lítil fjölgun hefur orðið á starfsmönnum Hæstaréttar síðustu áratugi. Dómurum hefur t.d. aðeins fjölgað um einn frá árinu 1945. Álag á Hæstarétt hefur aftur á móti stóraukist hin síðari ár. Nærri lætur að 240 málum sé nú skotið til réttarins að meðaltali á ári. Á milli 120 og 130 af þessum málum er tekin til efnisúrtausnar. Þetta er mikið álag á dómstól, sem er skipaður fáum dómurum og hefur þar að auki á að skipa litlu starfsliði öðru. Er nú svo komið, að það mun taka á að giska eitt ár að fá úrlausn í venjulegu einkamáli eftir að málið er komið á málflutningshæft stig. Það er vissulega of langur tími, bæði að mati hæstaréttardómara og hæstaréttarlögmanna. Í flestum æðstu dómstólum á Norðurlöndum er talið að ekki líði lengra en 6 mánuðir frá því að einkamál kemst á málflutningshæft stig þar til úrlausn fæst. Ber að mínu mati tvímælalaust að stefna að því takmarki hér á landi, en vonlaust er að ná því marki án þess að hæstaréttardómurum verði fjölgað og starfsaðstaða þeirra bætt.

Það skal tekið fram, að yfirleitt er engin töf á því að úrlausn fáist í Hæstarétti í sakamálum. Slík mál eru látin sitja í fyrirrúmi og yfirleitt tekin til meðferðar mjög fljótlega eftir að ágrip af dómsgerðum berast Hæstarétti. Gerð dómságrip getur hins vegar tekið allnokkurn tíma, ef mál eru mjög viðamikil.

Í frv. því, sem hér er fylgt úr hlaði, er lagt til að bætt verði við einum dómara í Hæstarétti og dómurum þannig fjölgað úr sex í sjö. Í öðru lagi gerir frv. ráð fyrir því, að þrír dómarar skipi dóm í kærumálum, nema þau séu sérstaklega vandasöm úrlausnar. Með þessu móti er rýmkuð heimild sú, sem tekin var upp í lög um Hæstarétt árið 1973, þess efnis, að þrír dómarar geti skipað dóm í minni háttar dómsmálum. Þessi breyting var einkum gerð í þeim tilgangi að hraða dómsúrlausnum þar eð búast mætti við að fleiri mál yrðu dæmd á ári hverju ef slíkri deildaskiptingu yrði við komið. Þessi heimild hefur verið allmikið notuð hin síðari ár eða í þriðja til fjórða hverju máli.

Með því að fjölga hæstaréttardómurum um einn og rýmka þriggja dómara heimildina ætti að skapast möguleiki á því, að dómurinn fjalli um kærumál svo og minni háttar einkamál og sakamál í tveimur þriggja dómara deildum. Yrði það eflaust til að hraða málsmeðferð almennt fyrir dómstólnum.

Í þriðja lagi er lagt til í frv. að áfrýjunarfjárhæð verði hækkuð úr 25 000 kr. í 200 000 kr. Hér er um að ræða nokkru meiri hækkun en nemur þeim breytingum á kaupgjaldi og verðlagi, sem orðið hafa frá árinu 1973, þegar áfrýjunarfjárhæð var síðast breytt. Með þessu móti er komið í veg fyrir að smæstu dómsmál geti gengið sjálfkrafa til Hæstaréttar. Rétt er þó að benda á að dómsmrh. getur leyft áfrýjun máls þótt sakarefni nemi ekki áfrýjunarfjárhæð, ef úrslit málsins eru mikilvæg frá almennu sjónarmiði eða varða sérstaklega mikilvæga hagsmuni aðila og Hæstiréttur mælir með því.

Fleiri leiðir en þær, sem koma fram í frv., eru að sjálfsögðu hugsanlegar til að hraða málsmeðferð fyrir Hæstarétti og draga úr þeim mikla fjölda mála, sem nú er skotið til dómsins. Ein leiðin er án efa sú að hækka dráttarvexti af dómskuldum almennt. Frv. þess efnis hefur nýlega verið lagt fram hér á Alþ., en hér er um að ræða mál sem er erfitt úrlausnar bæði í hagfræðilegu og lögfræðilegu tilliti. Ég hef látið kanna þetta mál sérstaklega með tilliti til hinna lögfræðilegu vandamála sem því eru tengd. Vonast ég til þess, að innan skamms verði hægt að kynna niðurstöðu þessarar könnunnar fyrir þn. sem nú fjallar um fyrrgreint lagafrv. Önnur leið til að létta álagi af Hæstarétti er að bæta við nýju dómstigi milli héraðsdóms og Hæstaréttar, þannig að minni háttar dómsmátum verði að jafnaði ekki skotið til æðsta dómstóls þjóðarinnar.

Í frv. til lögréttulaga, sem tvívegis hefur verið lagt fram á Alþingi, er gert ráð fyrir að fjölga dómstigunum í landinu. Verði sú breyting ofan á má ætla að verulega muni draga úr álagi því sem nú hvílir á Hæstarétti. Þess vegna er aðeins gert ráð fyrir fjölgun um einn hæstaréttardómara í því frv. sem hér er lagt fram. Sjö hæstaréttardómarar anna hins vegar ekki til frambúðar þeim mikla fjölda mála, sem fyrirsjáanlegt er að skotið verði til Hæstaréttar að óbreyttri dómstólaskipan. Nái frv. til lögréttulaga ekki fram að ganga er því augljóst að fjölda verður enn frekar dómurum í Hæstarétti, en ekki er gerð till. um það að svo stöddu, meðan óvíst er hver verða afdrif lögréttufrv. Skjótar úrlausnir af hendi dómstóla eru hið mesta keppikefli hverju réttarríki, enda sé réttaröryggis í hvívetna gætt við úrlausn dómsmála. Ber brýna nauðsyn til að búa Hæstarétti starfsaðstöðu til þess að leysa með skjótum og öruggum hætti úr þeim mikla fjölda mála, sem þangað er skotið. Þetta frv. stefnir að því, og þess vegna er það von mín að frv. geti sem fyrst náð fram að ganga.

Að svo mæltu legg ég til, herra forseti, að frv. verði vísað til 2. umr. og hv. allshn.