21.05.1979
Neðri deild: 96. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 5174 í B-deild Alþingistíðinda. (4551)
298. mál, ríkisreikningurinn 1977
Vilmundur Gylfason:
Herra forseti. Það verður út af fyrir sig ekki í fljótu bragði séð að það þjóni miklum eða ríkum tilgangi að tala hér nánast við sjálfan sig og þingtíðindin, því að eftir því sem ég best sé eru fyrir utan forseta og ræðumann fjórir þm. í þingsalnum. Það er þung ábyrgð þeirra manna sem eru að gera gys að þingræðiskerfinu með þeim hætti sem hér er farið að. Í fáti miklu hefur hæstv. forsrh. og fáeinir einstaklingar með honum farið að tala um þinglausnir á sama tíma og aðrir ráðherrar í hæstv. ríkisstj. eru að tala um að setja lög um hitt og setja lög um þetta, lög um grunnkaup og lög í allar áttir. Þá vaknar spurningin: Ef þinglausnir hafa farið fram, hverjir eiga þá að setja þessi lög?
Þessar ótímabæru yfirlýsingar manna, sem sögðu þær af lítilli fyrirhyggju, hafa valdið því, að hér hefur meira og minna komið röskun á öll þingstörf. Hér er unnið fram eftir nóttu, mál jafnvel afgreidd af ónógri fyrirhyggju, og ein afleiðing þessa máls er sú, að það á að fresta umr. um ríkisreikning þar sem gagnrýni hefur komið fram, — frestun sem ég tel mjög í ætt við samtryggingarkerfi Kröflu og verðbólguflokkanna. Og þegar gerð er við það aths. í umr. hér í kvöld, þá rýkur hæstv. forseti, sem nú situr í forsetastól, upp til handa og fóta og talar um það við fjmrh. að kippa málinu inn á dagskrá og bera það undir mig sem þessar aths. setti fram. Ég gat sagt tvennt: Ég gat sagt nei, það væri betra að gera það á morgun. Þá var ég að hafna umr. um málið auðvitað, það er samtryggða svarið. Ég gat sagt já, öllum þm. til ama og leiðinda, eins og þeir sýna með því að vera ekki viðstaddir, þegar þessi umr. fer fram, nema örfáir. Hv, alþm. eru auðvitað þannig af guði gerðir eins og annað fólk — og með því ber að hafa samúð — og heldur en ekki vilja þeir komast heim til sín á kristilegum tíma, og við því er í sjálfu sér ekkert að segja. En þetta eru auðvitað vinnubrögð sem eru fyrir neðan allar hellur og eru ásamt með öðru, sem hér hefur verið gert undanfarna daga, afleiðing af ótímabærum yfirlýsingum sjálfkjörinnar yfirstéttar í þessu landi til að lýsa yfir að þing skuli vera að hætta og þinglausnir fara fram, án þess að fyrir því væru nokkur sjáanleg rök, heldur þvert á móti, þegar t. d. mál eins og ríkisreikningur er óafgreitt. Það er fjölmargt í okkar kerfi sem við þurfum að fara að taka til meðferðar, og þetta er eitt af því. Mér er það engin ánægja að vera að standa hér yfir hálfauðum sal og ræða um þetta mál, en annars var ekki kostur eins og hin sjálfkjörna yfirstétt vildi með þetta mál fara, og því verður svo að vera.
Um það mál, sem hér er til umr., ríkisreikning, hafa verið nokkuð skiptar skoðanir hér. Örlögin haga því svo, að í aths. um þetta mál hætti hv. þm. Kjartan Ólafsson að tala eins og kommi og fór að tala eins og prestur. Og það er furðulegur umsnúningur, að þegar kommarnir fara að verja kerfið verða þeir fleðulegri en nokkrir aðrir, þegar sú staða kemur upp. Um það skal ég fara nokkrum orðum.
Í fyrsta lagi er það rétt, sem fram kom hjá hv. þm. Kjartani Ólafssyni, að Alþfl. átti ekki fulltrúa í Kröflunefnd og var þess vegna að mörgu leyti fyrir utan stærstu samtryggingarmistökin á árunum eftir 1971 og einkum eftir 1974. Á þessu eru þær skýringar — ekki að viljann hafi vantað hjá mörgum, því að hann var vissulega fyrir hendi, en hins vegar var flokkurinn orðinn svo lítill að hann hafði ekki bolmagn til þátttöku. Það var 6gæfa þá, en sennilega gæfa þegar til lengri tíma var lítið. En efnislega er það, sem hér er um að ræða, að gefin er tvöföld skýring á því, að samningur, sem hljóðaði upp á u. þ. b. 30 millj. varð í reynd 123 millj. Það er gefin annars vegar á því sú skýring, að í landinu sé mikil verðbólga. Út af fyrir sig er það rétt, eins og kom fram hjá hæstv. fjmrh. og við auðvitað vitum öll, að verðbólga ruglar meira og minna alla viðskiptasamninga eins og hér er um að ræða. Í annan stað er gefin sú skýring, bæði í ríkisreikningi og hv. þm. Kjartan Ólafsson las það skýrlega hér upp, að hér hafi verið um viðbótarverk að ræða. Kjarninn er sá, sem hv. þm. Kjartan Ólafsson drap hér á, að í þessu tiltekna máli hefði Rafafl verið með lægsta tilboðið og þess vegna fengið þetta verk. Það gerðist á hinn bóginn, að þegar í stað mótmæltu aðrir aðilar sem áhuga höfðu á þessu verki, væntanlega af sömu ástæðu og fyrirtækið Rafafl, að þeir töldu sig hafa hagnað af því að útvega fólki sínu vinnu o. s. frv., og sögðu: Það er útilokað að vinna þetta verk fyrir þær upphæðir sem hér um fjallar. Og til hvers eru útboð í ríkiskerfinu og annars staðar — en einkum í ríkiskerfinu vegna þess að það skiptir máli fyrir okkur alþm., — ef við það er ekkert að athuga að lokaupphæðin verði margfalt meiri en samningsupphæðin, fari margfalt út fyrir mörk verðbólgu og sé að hluta til skýrð með því að það hafi komið viðbótarverk eftir að útboðin fóru fram? Það gefur auga leið, að ef ekkert er við þessi vinnubrögð að athuga, þá eru öll útboð marklaus og óþörf. Þá er alveg eins gott að sleppa þeim. Tilgangur útboða er einmitt að tryggja að slíkt eigi sér ekki stað. Það á að vera hagur almannasjóða að beita útboðum, enda í þeim skilningi að við samningstölur sé staðið og það sé á ábyrgð þeirra sem verkið taka að sér ef upphæðirnar hækka. Ef um ný verk er að ræða, þá eiga að fara fram ný útboð. Þessi almennu lögmál hafa verið þverbrotin við Kröflu.
Út af fyrir sig væri kannske ekki ástæða til svo margra aths, ef þétta væri eina verkið af þessari tegund sem við Kröfluverk er kennt. En svo er aldeilis ekki. Hv. þm. Kjartan Ólafsson sagði efnislega, að mér skildist, að ég hefði aldrei farið með rétt mál í nokkru máli og eins og ég færi með þetta mál eigi ég væntanlega ekki eftir að gera það. Hann á væntanlega við Kröflu í því máli og Klúbbinn, þau mál, — ég veit það ekki. Málið er það, að þetta er ekki einsdæmi. Áður en vakin var athygli á þessu, þá var vakin athygli á viðskiptum sem aldrei hafa verið skýrð til hlítar, vegna túrbínukaupa upp á milljarða. Þá var vakin athygli á því, að það fór aldrei fram útboð við fyrirtæki sem Miðfell hét og fékk húsbyggingar þarna, svo ég rifji upp tvennt. Þetta allt, þessi fyrirtækjaóreiða, hafði verið til umr., og þetta Rafaflsmál eða Rafaflsþáttur þessa verks er aðeins eitt af mörgum. Og eru ekki tilviljanirnar orðnar býsna margar og býsna tilviljanakenndar, skulum við segja, þegar aftur og aftur og aftur verður að vekja spurningar um slík mál, en engin svör fást? Það er dæmigert fyrir samtryggingarkerfið.
Ég vil nú þakka, — og er nú farinn að tala við eða hjala við þingtíðindin eiginlega, — þakka hæstv. fjmrh. fyrir að sitja og hlýða á þetta. Þetta gerðist fyrir hans tíð. Hins vegar kann ég ekki alls kostar við það, að hæstv. iðnrh., við hvern voru bornar fram spurningar um þetta mál, skuli læðast út. Hæstv. fyrrv. iðnrh., sem bar ábyrgð á þessu meðan þessu fór fram, virðist ekki kæra sig um að hlusta á þetta. Tveir Kröflunefndarmenn, sem voru, eru víðs fjarri, og sá þriðji situr hér í forsetastól. Hann hefur áhuga á málinu, hygg ég.
En kerfið vinnur svona. Kannske tekst að þvinga þetta í gegn. Allt um það, þar sem þetta er svona og þar sem Kröfluviðskiptin öll hafa vakið svo margar spurningar sem raun ber vitni, eru það þá ekki býsna undarlegar tilviljanir, þegar allt þetta er lagt saman, að kornungt fyrirtæki — með allri virðingu fyrir rekstrarforminu og með fullri virðingu fyrir hversu vel þeir gera við sína félagsmenn og hversu trúir þeir eru jafnlaunastefnunni, sem mér þykir satt að segja ekki vera rök í málinu, — er þá ekki býsna undarlegt að þetta unga og myndarlega fyrirtæki geti keypt húseign hér í gamla bænum í Reykjavík fyrir 40–50 millj. kr.? Og þegar þessi húseign er þar að auki í eigu flokksblaðs, sem er auðvitað skylt fyrirtækinu sjálfu eða þekktum aðstandendum þess, þykir ekki hv. þm. Kjartani Ólafssyni þetta þá vera býsna undarleg röð af tilviljunum? Hann var ritstjóri og slóst oft grimmilega, eins og menn gera þegar þeir trúa á það sem þeir eru að berjast fyrir. Og ef aðrir hefðu átt í hlut, ef þetta hefði verið — eigum við að segja hv. þm. Albert Guðmundsson og viðskipti við Ármannsfell til að nefna dæmi, hefði ekki hv. þm. Kjartani Ólafssyni þá sem ritstjóra Þjóðviljans þótt þar eiga sér stað býsna undarlegar raðir af tilviljunum? Ég er sannfærður um að svo hefði verið. Og hefði hér verið um að ræða sams konar viðskipti kennd við Framsfl. eða Alþfl. eða einhverjar viðskiptasamsteypur utan stjórnmálaflokka, þá hefði Kjartan Ólafsson, hv. þm., spurt spurninga eins og ég er að gera nú, ekki vegna þess að hér sé verið að leggja sannanir á neitt borð. Það er ekki verið að því. Hér er aðeins verið að segja: Hér eru svo undarlegar raðir af tilviljunum. að þegar þetta gerist og á sér stað ber okkur ábyrgðarmönnum almannasjóða, fulltrúum skattgreiðenda í landinu, að spyrja spurninga.
Ég vil endurtaka það, að sú uppistaða í ræðu hv. þm. Kjartans Ólafssonar olli mér miklum vonbrigðum, að halda að það sé innlegg í málið að fyrirtækið Rafafl svf. hafi viðfelldnara viðskiptafyrirkomulag og rekstrarfyrirkomulag heldur en önnur félög, að það sé samvinnufélag og ekki einkabrasksfélag. Hvaða innlegg er það í málið, að þeir séu að framkvæma jafnlaunastefnu heima hjá sér? Ég sé ekki að þetta komi málinu hið minnsta við eða því sem verið er hér að vekja athygli á. Eða kemur það málinu við, að í ríkisreikningi, á bls. 419, skuli standa að Slippstöðin á Akureyri hafi gert nákvæmlega það sama, einkafyrirtæki þó að hluta a. m. k.? Ég sé ekki að það komi málinu hið minnsta við eða það sé skýring eða innlegg í þetta mál, því að rangar aðferðir í viðskiptum og í samskiptum manna, þar sem til kemur í senn einkaframtak og opinberar ákvarðanir, eru rangar hvert sem rekstrarformið er. Mér þykir það satt að segja vera meira en lítið siðvillt afstaða að halda að það sé innlegg í málið, að Rafafl sé viðkunnanlegra eða að þar séu meiri vinir hv. þm. Kjartans Ólafssonar heldur en í „einkabraskinu“, í gæsalöppum sagt og hugsað. Og hvert erum við komnir ef þetta er innlegg og röksemdafærsla í þetta mál? Ég er sannfærður um að hverjir aðrir, sem ekki væru skyldir samtökum hv. þm. Kjartans Ólafssonar og í hlut ættu, mundu verða fyrir því sem hann kallar af minni hálfu að leggja í einelti, eins og hann sagði að ég væri að gera við þetta tiltekna fyrirtæki. Þessu vísa ég á bug. Það er rangt. Ég stend hér sem kjörinn eftirlitsmaður og ábyrgðarmaður almannasjóða og ég er að gera skyldu mína. Mig gildir einu hvort þetta er Rafafl, Alþýðuhúsið í Reykjavík, SÍS-húsið við Sölvhólsgötu eða Morgunblaðshöllin. Það skiptir engu máli þegar almannasjóðir eiga í hlut. Og hitt væri betra, að hv. þm. Kjartan Ólafsson rökleiddi í sömu veru. Það er ekki kjarni þessa máls. Ég hygg að sérhver röksemdafærsla mín um þetta mál standi.
Það, sem hv. þm. Kjartan Ólafsson gerði hér, var það, að hann fyllti upp í til skýringar á þá leið, að ætla mætti að menn hefðu meiri rétt til að fara bakdyramegin í almannasjóði og ná sér þar í peninga ef fyrirtækin, sem þeir reká eru viðfelldin, rekstrarformið heiðarlegt og leiðir til jafnlaunastefnu og réttlætis. En ef menn eru þessarar skoðunar, að þá hafi þeir meiri rétt til að misfara með almannasjóði, hvert erum við þá komin, — ef í nafni samvinnuhreyfingar má gera meira í þessa veru heldur en í nafni einkabrasks? Það er full ástæða til þessara spurninga. Vandinn er sá, hvernig áfram skal haldið með þetta mál.
Ég vil taka undir bæði með hv. þm. Friðrik Sophussyni og hæstv. fjmrh. um það, að eftirlitshlutverk Alþingis þarf að breytast og verða beinna í þessa veru. Auðvitað er erfitt að vera nú að fjalla um ríkisreikning fyrir árið 1977 á árinu 1979. Þetta getur auðvitað aldrei verið nema eftir á, en því skemmri tími sem líður, því betra, því að hætt er við að mál fyrnist, jafnvel að aðilar mála séu komnir í vinnu langt í burtu og annað slíkt. Það eru þúsund rök sem mæla með því, að því fyrr sem þessi umfjöllun fer fram, því betra. Þess vegna m. a. er það mjög gagnrýnisvert, að menn höfðu látið sér detta í hug að fresta þessu máli til hausts, af því að þá eru liðnir margir mánuðir og gæti verið farið að slá í ýmislegt.
Þingið á að hafa eftirlit. Ég hygg að það væri eðli málsins samkvæmt, að fjh.- og viðskn. Nd. skoðaði þetta mál milli 2. og 3. umr., ljúki 2. umr. hér, og óskaði fjölmargra skýringa. Hæstv. iðnrh. hefur sýnt umfjöllun um þetta mál þá kurteisi að vera hér ekki viðstaddur og hann svarar væntanlega engu hér í nótt og gefur engar skýringar. Ábyrgðarmenn Kröflu eru ekki heldur viðstaddir, nema forseti deildarinnar sem hefur öðrum skyldustörfum að gegna ljóslega, svo um þetta mun fara fram mjög lítil umr. hér. En þá kemur spurningin og hún er siðræns efnis einnig: Getur Alþ. hleypt slíkum reikningum í gegn og skrifað upp á eða undir, annaðhvort með undirskriftum eða atkv., þegar svo augljóslega er um mjög athugunarverða hluti að ræða? Ég tek þetta mál eingöngu. Það má nefna fleira, það má nefna bílamálin í sambandi við Kröflu. Ber ekki Alþ. að reyna að leita ítarlegra skýringa? Og til hvers? Til að ofsækja þetta tiltekna fyrirtæki eða þessa tilteknu nefnd? Nei, til þess að koma í veg fyrir að þetta endurtaki sig. Allar aðgerðir, sem horfa til umbóta í dómsmálum eða í fjármálum af þessu tagi, eru af fyrirbyggjandi náttúru, og það verða menn að skilja, að öll umbótaviðleitni í þessa veru er ekki hugsuð í ofsóknarskyni, þó að varnaraðilar haldi því ævinlega fram, hverjir sem þeir eru. Umbótaviðleitni af þessu tagi er hugsuð af fyrirbyggjandi ástæðum, og ef þessu er hleypt í gegn svona og ekki gerðar við það aths., þá er í fyrsta lagi verið að senda almenningi, eigendum almannasjóða, langt nef og segja að Alþ. sé alveg nákvæmlega sama hvernig að hefur verið staðið, en í annan stað er verið að segja öðrum, sem kynnu að vilja fara í aðra sjóði og ná í aðra fjármuni með óeðlilegum hætti: Gerið þið svo vel og gerið þið það. — Það á að vera fyrsta og síðasta skylda hæstv. fjmrh. og allra að búa svo um hnútana í svona málum, — og ég undirstrika að ég er ekki að segja þetta í neinum ofsóknartilgangi á hendur núv. hæstv. fjmrh., heldur að gefa almennar ráðleggingar, — það á að vera skylda slíkra embætta að búa svo um hnúta í þessum málum og öðrum viðlíka, að þegar vandræðamál koma upp, svo sem þetta mál augljóslega er, þá á að ganga svo frá almennum leikreglum að slíkt endurtaki sig ekki.
Útboðsreglur ríkisins eru augljóslega mjög gallaðar úr því að þetta getur gerst, og það er mjög eðlilegt að tortryggni gæti hjá fyrirtækjum sem áhuga höfðu á þessu verki. Ég er enginn talsmaður þeirra, — það er rangt sem fram kom í máli hv. þm. Kjartans Ólafssonar, — ég er aðeins að segja að þegar það á sér stað, að fyrirtæki bjóða í verk tiltekna upphæð, og annað fyrirtæki, sem meira að segja kom langseinast fram og fresta þurfti útboðum til að þetta fyrirtæki kæmist að, kemur á aftur með upphæð Y, sem er miklu lægri, og það fær verkið vegna þess að það er með lægstu upphæðina, og aðrir bjóðendur segja: Þetta er skrýtið frá upphafi, það er ekki hægt að vinna verkið fyrir þessa upphæð, — þá er ekki hægt að skella skollaeyrunum við slíkum ábendingum. Og þegar í ljós kemur löngu seinna að þessi upphæð var aldrei greidd heldur upphæð sem er fjórum til fimm sinnum hærri, þá hlýtur eitthvað að hafa verið rétt í upphaflegum aðfinnslum annarra fyrirtækja, hvort sem þau eru á Húsavík, í Reykjavík eða annars staðar á landinu.
Þetta er kjarni málsins, og úr því að þetta getur skeð, þá sáir þetta tortryggni. Það gerist að vísu alltaf í siðvilltu fjármálakerfi verðbólgu að slíkt á sér stað. En úr því að þetta getur gerst, þá sáir þetta tortryggni meðal þessara fyrirtækja, þau hætta að treysta ríkisvaldinu. Þau spurðu frá upphafi: Eru þetta aðgerðir stjórnmálamanna? Er Alþ. farið að skipta sér af útboðsmálum? spurðu þau, kannske með réttu, kannske með röngu. En þau spurðu og þeim átti ekki að svara með útúrsnúningum, með áróðri, eins og hv. þm. Kjartan Ólafsson gerði. Þessu átti að svara þannig að ekki væri um að villast, og ef þarna hefðu átt sér stað mistök, þá átti að leiðrétta þau, viðurkenna-þau og vinna að því heils hugar og af fullum krafti að leikreglunum væri svo breytt að þetta endurtæki sig ekki.
Kerfið, því miður, bar ekki gæfu til þessa. Kerfið, Kröflukerfið, með 53 og 60 fulltrúum á Alþ., fór öðruvísi að. Það svaraði með hortugheitum, útúrsnúningum, sendi kvartendum raunverulega langt nef, og fyrir vikið hefur þetta þær afleiðingar, svo og ræða hv. þm. Kjartans Ólafssonar hér í kvöld, að eftir situr þjóðfélag sem verður áfram að vera tortryggið, þar sem siðaðir menn hafa áhyggjur af framtíð mála og þar sem kerfið, valdakerfið í landinu, virðist beinlínis engan áhuga hafa á að gera raunverulegar leiðréttingar, heldur á að sigla áfram.
Get ég sem alþm., sem þjóðkjörinn fulltrúi, tekið þátt í því með undirskrift og atkvgr. að láta sem ekkert sé? Ég segi nei. Til þess var ég ekki kjörinn. Ég mun gera hvað ég get sem þm. og nm. í fjh.- og viðskn. til að fá til hlítar svör við þeim spurningum sem ég hef spurt. Það voru auðvitað engin svör sem hv. þm. Kjartan Ólafsson hafði uppi, enda er hann ekki aðili að málinu. Hann var ekki í Kröflunefnd og mér vitanlega er hann ekki rafvirki í Rafafli. En hann var ritstjóri Þjóðviljans, og ég veit ekki hvort þetta er svar við þeirri undarlegu röð af tilviljunum sem ég hér gat um.
Ég vil í fyllstu alvöru spyrja hæstv. fjmrh.: Finnst honum ekki hér vera um að ræða undarlega röð af tilviljunum? Og ég vil einu sinni enn rekja hver þessi tilviljanaröð er og biðja hann um að hlusta vel og vandlega. Það, sem gerist er þetta — (Gripið fram í. ) Ég vil endurtaka hana einu sinni enn. Ég veit um góða greind hæstv. fjmrh., en engu að síður vil ég endurtaka hana einu sinni enn: Verk er boðið út fyrir 30 millj. króna. Frá upphafi er það gagnrýnt af keppinautum sem töldu að ekki hefði verið heiðarlega að útboðum staðið. Kröflunefnd hafði áður verið gagnrýnd fyrir slíkt í mjög ríkum mæli. Engu að síður fær lægstbjóðandi verkið. Þegar upp er staðið er honum greitt fjórum til fimm sinnum meira en tilboðsupphæðin nam. Þetta er ungt fyrirtæki og allrar virðingar vert, vinsamlegt og viðfelldið, eins og hér hefur verið lýst í kvöld meira að segja. Á sama tíma kaupir þetta unga fyrirtæki — ung fyrirtæki eiga venjulega ekki mikla fjármuni milli handanna — húseign af pólitísku félagi hér í bænum fyrir 40–50 millj. kr. Hlýtur ekki hæstv. fjmrh. að vera sömu skoðunar og ég um það, að hér sé, til að segja ekki meira og taka ekki dýpra í árinni, um undarlega röð af tilviljunum að ræða? Og ég vil segja hæstv. fjmrh. það, að ef hér væri um Framsfl. að ræða, margfrægan húsbyggingarsjóð, einhverja fjáraflamenn í flokknum — ég segi: ef — sem svona viðskipti væru á borðum hjá og bendluð við í tengslum við opinber fjármál og almannasjóði, þá teldi ég mér skylt að halda hér uppi harðri gagnrýni og hörðum árásum. Og ef hæstv. fjmrh. færi að verja þessi viðskipti, þá mundi ég svara sem svo, að ég teldi mér bera skyldu til að draga ályktanir. En nú er það svo, að það er ekki flokkur fjmrh. að þessu sinni og ekki minn eigin flokkur og ekki flokkur hv. þm. Alberts Guðmundssonar. Það er annar flokkur. Og það er svarað til með hefðbundnum fleðurökum stjórnmálamannsins, með öllum hefðbundnum orðatiltækjum og fúkyrðaregni. En það er rakalaust, það eru engin rök sem fylgja.
Ég endurtek það sem ég sagði fyrr í kvöld, að ég tel að hv. þm. Kjartan Ólafsson hafi með ræðu sinni raunar aðeins fyllt upp í þá sögu sem ég sagði hér. Ég þakka honum fyrir að vera viðstaddur þó að hann sé ekki aðili að málinu mér vitanlega. En hitt verð ég enn að gagnrýna, að hæstv. iðnrh., — sem mér skilst að sé einn af þessum þinglausnamönnum, sem vilja senda Alþ. heim og liggur þessi lifandis býsn á, og einn af þeim, sem eru að gæla við það að setja lög væntanlega þegar þingið er farið heim, — að hann skuli vera spurður spurninga og liggja þá heima í bólinu. Ef manninum er svona áfram um að senda þingið heim, af hverju reynir hann þá ekki að vinna í samræmi við það og sitja nú hér og svara spurningum þm. meðan hægt er í þinginu? Það er alveg einstakur dónaskapur af þessum hæstv. ráðh. — sem ég endurtek að ég veit ekki betur en að sé einn af þessum þinglausnamönnum sem telja það hið nýja úrræði að leysa upp þingræðið í landinu og tala á sama tíma um að setja lög eins og a. m. k. hæstv. viðskrh. hefur gert — að vita til þess — því að hæstv. ráðh. var hér í kvöld og ég skal ekki segja neitt óverðskuldað að honum fjarstöddum — að þetta mál var tekið fyrir, hann vissi að fyrir hann höfðu verið bornar spurningar og þá læðist hann út. Þeir voru meiri hetjur þeir Einar Olgeirsson og Brynjólfur Bjarnason þegar þeir voru hérna. Þeir læddust ekki út bakdyramegin þó að syrti í álinn fyrir þeim, enda efast ég um að slík mál hefðu komið upp á þeirra tíð. Hæstv. iðnrh. verður að taka því, að hann er ráðh. þessara mála, — ég endurtek það, að hann ber enga sök og enga ábyrgð á þessu, en hann hefur sínum skyldum að gegna, við fólkið í þessu landi og honum ber að starfa í samræmi við þessar skyldur sínar, og það er skortur á skyldurækni, svo ekki sé meira sagt, að læðast út þegar þjóðkjörinn þm. er að spyrja spurninga um hans verksvið, — og það er meira en skortur á skyldurækni, það er dónaskapur að hegða sér svo. Í sjálfu sér ber að virða það við hv. þm. Kjartan Ólafsson, því að honum ber ekki skylda til að sitja hér þó að hann geri það af sinni kurteisi og samviskusemi, en iðnrh. bar skylda til að sitja hér — ég tala nú ekki um þegar sá hinn sami ráðh., þó kerfislegur sé, er að gæla við það að reka þingið heim og verður því væntanlega ekki hér á fimmtudag til að svara spurningum um þetta eða annað. Kerfið kýs að hafa þetta svo. Kerfið kýs að taka þetta fyrir á næturfundum eftir þessar flumbrulegu ákvarðanir — sem virðast vera á leiðinni — örfárra ráðh. að reka þingið heim. Og þetta er eitt af ógæfumálunum sem af þessum flumbruskap stafa. Hér er um að ræða alvörumál, kl. að verða hálftvö að nóttu, flestir þm. farnir heim og m. a. s. ráðh. í núv. hæstv, ríkisstj.
Herra forseti. Það var áðan minnst á það úr forsetastól, að skortur á þingreynslu stæði mér fyrir þrifum og ég hefði aktað öðruvísi ef þingreyndur væri. Nú er það rétt, að ég er ekki þingreyndur maður, og ég veit ekki hvað ykkur þingreyndum mönnum þykir kurteisi og mannasiðir. Hér á þingi situr einnig Gunnar Thoroddsen fyrrv. orkumálaráðh. Þessi mál snerta auðvitað hann. Hann bar ábyrgðina meðan þetta var. Ég kann ekki að bera á hann skyldur, en ég hefði talið viðkunnanlegra að hann sæti hér og hlustaði á þetta. En þeir kjósa að hafa það öðruvísi, þessir háu herrar, og gjöri þeir svo vel.
Nú vaknar auðvitað þessi spurning: Hvernig á að hegða sér þegar kerfið kemur þessu svona fyrir, stingur þessu máli inn á dagskrá kl. hálftólf eða svo og hér er talað fyrir tómum sölum, hér er ekki ráðh. þessara — (AG: Ég mótmæli þessu.) Ég bið afsökunar, hv. þm. Albert Guðmundsson, það er mikil fylling í salnum af þér, — ég bið afsökunar. Þetta var rangt, þetta var rangt sagt hjá mér. En kjarninn er aftur sá, að 3. umr. um þetta mál verður væntanlega á morgun, og ég verð að segja það, herra forseti, að þótt ég meti mikils vinsemdina að taka þetta mál hér fyrir á næturfundi er það bara ekki nóg, því að hæstv. ráðh. taldi sér af einhverjum ástæðum rétt og skylt að læðast hér út að nóttu til og svara ekki spurningum sem honum ber, og það þykir mér satt að segja þriðja flokks afgreiðsla af hálfu þeirra sem nú fara hér með völd. Það stendur sérhvert orð í ræðu minni frá því á föstudag. Um þetta má svo spinna langt mál um eftirlitsskyldu Alþingis, um nauðsyn nýrrar siðvæðingar í fjármálum ríkisins, hvort sem um er að ræða bifreiðamál, mál eins og þessi, Kröflumál í heild, og eftir stendur það, að hér er um að ræða mál sem upplýst Alþ. ætti að taka til betri og vandaðri meðferðar heldur en nú virðist standa til að gera.
Ég vil svo enda á því að segja það enn um þetta mál, að ég harma það, að maður, sem ég veit að vill ekki illa í þessum efnum, hv. þm. Kjartan Ólafsson, — ég harma það þegar örlögin haga því svo, að hann gerist þátttakandi í þessu samtryggingar — Kröflu — verbólgukerfi sem hér er: Og ég harma það, að hann skuli vera þátttakandi í atburðarás eins og þessari, þar sem búið er að klúðra málum á hinn klaufalegasta hátt. Og ég kalla það að klúðra málum, þegar ráðherrar í einni og sömu ríkisstj. eru að gæla við það að senda þingið heim og jafnframt tala opinberlega um að setja lög. Þetta mun vera fordæmislaust í íslenskri stjórnmálasögu. En sú umr., sem hér fer fram á þessum tíma, er afleiðing þessa klúðurs. Hér væru engir næturfundir ef þetta hefði ekki klúðrast. Hér hefðu menn ekki þurft að fara að tala um ríkisreikning þegar átti að tala um dómvexti í dag. Og þá hefði ekki þurft að koma til þessarar fljótræðislegu afgreiðslu hæstv. forseta og fjmrh., að fara að stinga þessu máli inn á næturfund. Ekkert af þessu hefði erst og hér sætum við ekki yfir tómum sölum — (AG: Ég mótmæli þessu.) — hálftómum, ekkert af þessu hefði gerst ef forsrh. og hans fylgisveinar hefðu ekki gert þessi alvarlegu mistök, að fara að blaðra um þinglausnir á sama tíma og ráðherrar í þeirra eigin stjórn eru að tala um lög. Menn verða að skilja að þeim, sem bera virðingu fyrir þingræðinu í landinu, stofnunum þess og hugmyndinni og hugsjóninni á bak við það, ofbýður þessi framgangsmáti. En þess vegna stöndum við hér um miðja nótt, að nú hefur mönnum, sem halda hefði mátt að væru lögspekingar, skjátlast mjög alvarlega í sínum framgangsmáta. Þess vegna erum við að klúðra þessu máli, þess vegna vita þm. — sem eru menn eins og aðrir og þurfa að fara heim að sofa — ekki nógsamlega um þetta mál. Þess vegna erum við að afgreiða þetta mál og önnur í fljótræði. Öll störf Alþingis, virðing Alþingis og jafnvel þingræðið sjálft líður fyrir þessi vinnubrögð. Það á við um ríkisreikning. Það á við um þessi samskiptamál Kröflu og Rafafls og önnur. Það á við um Alþingi sjálft og þingræðið í landinu.