22.05.1979
Sameinað þing: 102. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 5228 í B-deild Alþingistíðinda. (4602)
285. mál, vegáætlun 1979-82
Menntmrh. (Ragnar Arnalds):
Herra forseti. Ég vil, áður en þessari umr. lýkur, þakka hv. fjvn. fyrir ágæta og greiða afgreiðslu þessa máls. Till. til þál. um vegáætlun var samþ. í ríkisstj. 22. mars s. l., en því miður tókst svo illa til við undirbúning og prentun þskj. að málið komst ekki hér til umr. fyrr en 3. maí s. l. Ég tel það hins vegar bera vitni um farsæl störf fjvn. og ágæta samstöðu sem þar virðist hafa ríkt þrátt fyrir talsverðan vanda sem fyrir lá við að greiða þar úr ágreiningsmálum, að við skulum nú vera að ganga endanlega frá vegáætlun aðeins 19 dögum síðar.
Síðan þessi till. var fram borin hefur verið fjallað um fjárveitingar til vegamála í ríkisstj. í nokkru samráði við fjvn. og þar var hinn 14. maí samþ. till. þess efnis, að ríkisstj. beitti sér fyrir því, að á árinu 1980 yrðu framkvæmdir við Borgarfjarðarbrú 2000 millj. kr. og þar af yrðu 1000 millj. kr. greiddar með sérstakri lántöku utan við þá fjáröflun sem felst í þáltill. nm vegáætlun fyrir árin 1979–1982. Hér var sem sagt um það að ræða að fjárveitingar til vegamála á árinu 1980 voru hækkaðar um 1000 millj. kr. Í framhaldi þess var ákveðið af fjvn: í samráði við vegamálastjóra og við mig, að 600 millj. kr. af þessari upphæð færu í stofnbrautir og 400 millj. til þjóðbrauta. Þarna var um að ræða heldur hærra hlutfall til þjóðbrauta en gildir í vegáætluninni almennt- og raunar ekki aðeins hærra, heldur miklu hærra hlutfall. En ég tel að á því hafi verið brýn þörf, því að staðreyndin er sú, að aðalvegir um sveitir landsins eru verulega vanræktir og þörf á sérstöku átaki á því sviði.
Þegar till. þessi var afgreidd í ríkisstj. 14. maí s. l. var einnig rætt um þann möguleika að hærri fjárveiting yrði til vegamála á árinu 1979, því að óneitanlega verður að játa að sú fjárveiting er í lágmarki og fjárframlög til nýbyggingar vega, brúa og fjallvega verða með lægsta móti á þessu ári. Þó varð nú ekki niðurstaðan að bætt yrði þar við frekari fjárhæðum, en reynt er að hafa það í huga í þessu sambandi, að þá hafði fáum dögum áður verið samþ. hér á Alþ. að heimila ríkisstj. að gefa út happdrættisskuldabréf að upphæð 2000 millj. kr. á ári hverju nú um skeið. Þessi lög, eins og þau eru nú, breytt frá því sem áður var, innihalda ekki aðeins talsvert miklu hærri fjárhæð en áður var, þ. e. a. s. 2000 millj. í staðinn fyrir 500 millj. á ári, heldur er um það að ræða að þetta fjármagn á allt að koma til viðbótar því fjármagni sem fyrir hendi er í vegáætlun, en fellur ekki inn í það fjármagn sem aflað er til vegáætlunar hverju sinni, eins og verið hefur undanfarin ár.
Þegar er hafinn undirbúningur að því, að skuldabréfalán þetta verði boðið út, og hefur n. verið sett á stofn til þess að gera till. um nýtt fyrirkomulag útboðsins. Á s. l. ári var engin sala happdrættisskuldabréfa vegna þess að salan þótti ekki hafa gengið vel á árinu þar á undan, árinu 1977, en vafalítið er að með breyttu fyrirkomulagi og með því að haga vinningum, útboði og uppsetningu þessa skuldabréfaláns með nýjum hætti og helst nokkuð nýstárlegum hætti er unnt að afla talsvert mikils fjár til vegagerðar, og ég vænti þess fastlega að það verði gert nú á næstu mánuðum. Einnig má bæta því við, að hinir ágætu áhugamenn um vegagerð á Íslandi, félagsmenn í Félagi ísl. bifreiðaeigenda, hafa lýst áhuga sínum á því að örva sölu þessara skuldabréfa og taka virkan þátt í þeirri herferð sem þarna verður að gera, og vænti ég góðs af samstarfi við þá. Ef vel tekst til tel ég einsýnt að framkvæmdir geti með þessum hætti aukist sem því nemi að þær verði álíka miklar og þær voru á s. l. ári hvað framkvæmdamagn snertir. Ef hins vegar er gert ráð fyrir að skuldabréf verði seld fyrir 2000 millj. kr. á þessu ári lætur nærri að um verði að ræða svipað framkvæmdamagn á þessu ári og var á árinu 1976, þ. e. a. s. talsvert meiri framkvæmdir en á árunum 1977 og 1978.
En þó að ekki væri nú tekin ákvörðun um breytingu á vegáætlun hvað snertir árið 1979 er hitt ljóst, að um er að ræða mjög verulega aukningu vegafjár á árinu 1980 samkv. þeirri vegáætlun sem fyrir liggur, eins og sjá má á fskj. III í nál. fjvn., en þar kemur skýrt fram að um er að ræða mjög verulega aukningu vegafjár á árunum 1980, 1981 og 1982. Vissulega er ekki hægt að líta á þessar súlur án þess að taka nokkurt tillit til þess, að verðlag breytist frá ári til árs, og það er gert í þessu súluriti með því að reikna þessar framkvæmdir á verðlagi ársins 1978. Hins vegar kemur aftur til álita hvað á að reikna með mikilli verðbólgu milli ára, og það kemur ekki fram á þessari mynd hvort reiknað er með 25% eða 30% eða 35% verðbólgu milli áranna 1979 og 1980. Þó hygg ég að reiknað sé þar með 25% verðbólgu. En sé reiknað með að verðbólgan verði öllu meiri, eins og því miður margt bendir til, má eftir sem áður slá því nokkuð föstu, eftir því sem mér hefur sýnst eftir eigin útreikningi, að um verði að ræða aukningu framkvæmdamagns sem nemi 70–80% á þeim tölum sem eru fyrir árið 1980 og fyrir árið 1979. Það er því alveg ljóst að hér er verið að snúa öfugþróun við.
Þegar minnst er á öfugþróun í sambandi við framkvæmdir í vegamálum á seinustu árum og minnt á þá staðreynd, að um hefur verið að ræða nokkurn samdrátt í nýbyggingu vega og brúa, tel ég að ekki sé með því endilega verið að skjóta á fyrrv. samgrh. Ég þekki það sjálfur, að góður vilji dugar ekki einn og sér, en staðreynd er að á vinstristjórnarárunum var um verulegar vegaframkvæmdir að ræða í landinu. Þau ár skera sig algerlega úr. Og ef fer fram sem horfir eru horfur á því, að nú með nýjum stjórnvöldum, með nýrri stjórn sem frekar verður flokkuð til vinstri en hægri, verði þar veruleg breyting á. Ég tel því að við fyrrv. samgrh., hv. þm. Halldór E. Sigurðsson, getum verið nokkuð sammála um það, hvaða rökrétta ályktun eigi að draga af þessari staðreynd. Ég held, að við hljótum í sameiningu að draga þá ályktun, að á árunum milli 1974 og 1979, þegar hér var heldur íhaldssöm stjórn undir forustu íhaldsflokks, hafi orðið verulegur samdráttur og við hljótum að skella skuldinni á forustu þess flokks, vegna þess að staðreyndin er sú, að þegar flokkar okkar hafa verið saman í ríkisstj. hefur þarna orðið veruleg breyting á.
Hv. þm. Lárus Jónsson hafði miklar áhyggur af því, að tölurnar fyrir árið 1980 væru úr lausu lofti gripnar, vegna þess að ekki væri í smáatriðum gerð grein fyrir því, hvernig fjárins skyldi aflað. Vissulega er það rétt, að það hefur ekki verið gerð nákvæm áætlun um hvernig fjármögnun vegaframkvæmda á árinu 1980 verður, og auðvitað þarf að athuga það mál betur en gert hefur verið. Ég tel hins vegar að þarna þurfi ekki að vera um neitt sérstakt áhyggjuefni að ræða. Ef við göngum út frá því sem gefnu, að bensíngjald fylgi byggingarvísitölu, sem það að sjálfsögðu verður að gera og getur ekki flokkast undir neina ofsköttun, ef við gerum ráð fyrir því eins og nú hefur þegar verið ákveðið, að þungaskattur af dísilbifreiðum hækki nokkuð í kjölfar þess að söluskattur á dísilolíu hefur verið afnuminn, ef við gerum ráð fyrir því, að tekjustofn komi í staðinn fyrir gúmmígjald ellegar þá að gúmmígjald verði hækkað, en sá tekjustofn hefur rýrnað mjög verulega á undanförnum árum, ef við gerum síðan ráð fyrir því einnig, að ríkisframlög verði svipuð, miðað við óbreytt verðlag, eins og var á árunum 1972–1978, en þá var um að ræða ríkisframlag á hverju ári sem nam frá 1400 og upp í 1700 millj. kr. á ári hverju miðað við verðlag ársins 1978, þá virðist mér, án þess að ég sé að sundurliða það í smærri atriðum, að ekki þurfi að vera um að ræða meiri lántökur til vegagerðar á árinu 1980 til þess að uppfylla þann ramma, sem fyrir liggur, en oft hefur áður verið. Ég held að við þurfum fyrst og fremst að koma þessum tekjustofnum Vegagerðarinnar í svipað horf og þeir voru fyrir nokkrum árum, en eins og kom skýrt fram við fyrri umr. hafa lántökur verulega minnkað á seinni árum og ríkisframlag einnig, auk verulegrar lækkunar á gúmmígjaldi. Vissulega geta komið til greina fleiri tekjustofnar í þessu sambandi, en ég sem sagt vek á því athygli, að í raun og veru þyrfti ekki mikið annað til að koma en þessir tekjustofnar væru í svipuðu horfi og þeir voru fyrir 4–5 árum.
Ég vil svo að lokum taka undir þau orð, sem komu hér fram áðan hjá hv. 5. þm. Vestf., Kjartani Ólafssyni, þegar hann lét í ljós óskir um að unnt yrði að hraða tengingu Inndjúps. Eins og fram kemur í till. fjvn. er gert ráð fyrir að tenging Inndjúps eigi sér stað á árinu 1982, og þá er það haft í huga að óvíst er að takist að hafa tilbúnar framkvæmdaáætlanir og hönnun vegar til tengingar Inndjúps. En ég tel, að ef þess væri nokkur kostur, að mjög æskilegt væri að geta byrjað á þessu verki árinu fyrr, og ég tel að við eigum þá að athuga það mál sérstaklega þegar kemur að endurskoðun vegáætlunar að tveimur árum liðnum, á árinu 1981.
Í niðurlagsorðum í nál. fjvn. segir: „Með hliðsjón af þróun í vegamálum undanfarin ár markar sú vegáætlun, sem nú er til afgreiðslu, tímamót að því leyti, að í stað rýrnunar raungildis framkvæmdafjár til vegagerðar er frá og með árinu 1980 stefnt að verulega auknum fjárveitingum til nýrra framkvæmda, auk þess að viðhaldsfé er mjög aukið þegar á þessu ári. Þá kemur það og til, að í stað þess að sérstök fjáröflun til Norður- og Austurvegar hefur undanfarin ár verið hluti af síminnkandi framkvæmdafé, kemur sú fjáröflun nú til viðbótar vaxandi fjármagni á vegáætlun til vegaframkvæmda í landinu.“
Þetta er kjarni málsins. Hér er í örfáum setningum sagt allt það sem máli skiptir í sambandi við þessa vegáætlun, og ég fagna því vissulega að allir fjvn.- menn hafa séð sér fært að skrifa undir þessi orð.
Ég vil svo endurtaka þakkir mínar til hv. fjvn. fyrir ágætt starf, jafnframt því sem ég þakka vegamálastjóra og ágætu starfsliði hans fyrir vandaðan og góðan undirbúning að þessari þáltill.