06.12.1978
Neðri deild: 27. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 1326 í B-deild Alþingistíðinda. (915)
115. mál, Ríkisendurskoðun
Eiður Guðnason:
Herra forseti. Ég hygg að almennt megi segja um þetta frv., að það sé góðra gjalda vert og stefni mjög í rétta átt til aukins eftirlits og aðhalds í ríkisrekstrinum. Ég ætla ekki á þessu stigi málsins að fjalla um einstakar greinar þessa frv. En eins og hv. flm. minntist á, hefur mikið verið um það talað að undanförnu, að framlög til opinberrar þjónustu hvers konar fari mjög vaxandi, en ekki vaxi eftirtekjan ætíð að sama skapi eða sú þjónusta sem þar á að koma í staðinn. Þetta er ekkert einsdæmi hér. Þessi umræða hefur átt sér stað hvarvetna í nágrannalöndum okkar. Þá klingja stöðugt í eyrum okkar, einkum nú á þessum haustmánuðum, orðin: „aðhald, sparnaður, ítrasta aðgæsla í rekstri ríkisins“ o.s.frv. Það er góðra gjalda vert, en það virðist vera fremur lítið um það, að efndir fylgi þessum orðum. Það er ekki ný bóla að talað sé um aðhald og ítrustu aðgát í ríkisrekstrinum, en þar virðist hins vegar næsta lítið breytast. Víða erlendis hefur ekki verið látið sitja við orðin tóm, en verið fylgt mjög ströngum aðhaldsreglum. Það hefur t.d. verið tekið upp á þó nokkrum stöðum, að þegar ríkisstarfsmaður lætur af störfum er ákveðinn tími látinn líða uns ráðið er í starf hans að nýju, nema um sérstakar lykilstöður sé að ræða. Þá er og önnur aðferð eða regla sem beitt hefur verið í Bandaríkjunum að undanförnu, svokölluð „sólseturslöggjöf“, sem nokkuð hefur verið til umræðu hér á landi að undanförnu og væri held ég vel þess virði að íhuga hvort ekki ætti að taka upp. Hún horfir mjög í átt til aukins aðhalds. Þessi regla gerir í meginatriðum ráð fyrir því, að þegar nýjum ráðum og stofnunum er komið á laggirnar með löggjöf, og hið sama gildir um framlög úr opinberum sjóðum, þá öðlist slíkt ekki eilíft líf af sjálfu sér, heldur gildi lögin eða fjárveitingin einungis til ákveðins tíma, t.d. 5–6 ára, sem mun vera mjög algengt þar sem þessu er beitt, og síðan sé metið að nýju hvort raunveruleg þörf sé fyrir þessa stofnun eða fyrir umrædda fjárveitingu. Það skyldi þó aldrei vera, að í íslenska ríkiskerfinu fyndist sitthvað af ráðum og stofnunum. sem ekki eru allsendis bráðnauðsynleg í dag og kannske væri hægt að lifa án og reka þjóðfélagið bærilega vel án þess að þau væru til?
Það er líka kunnara en frá þurfi að segja, og raunar kom flm. að því í ræðu sinni, að framfarir hafa orðið í stjórnsýslu og aðferðum til eftirlits í stjórnsýslu, og er sjálfsagt flestum kunnugt, að margt af því er runnið frá hinum fjölþjóðlegu stórfyrirtækjum sumum hverjum, sem hafa, hvað sem um þau má annars segja, yfirleitt fremur góða reglu á þessum hlutum. Hér á landi hefur Stjórnunarfélag Íslands kynnt ýmsar nýjar aðferðir sem verið hafa að ryðja sér til rúms að undanförnu, og á ráðstefnu Sambands ísl. sveitarfélaga fyrir nokkru flutti Björn Friðfinnsson lögfræðingur erindi sem var mjög athyglisvert og fróðlegt, þar sem vikið var m.a. að þessum málum. Hann gat þar um þrjár stjórnunaraðferðir, sem kannske er að einhverju leyti þegar beitt hér á stöku stað, en ég held að færi vel á því, að athugað yrði hvort ekki væri unnt að taka upp í mjög auknum mæli í rekstri íslenska ríkisins, sem er ekkert annað en stórt fyrirtæki. Þar var minnst á markmiðsbundna stjórnun, sem svo er kölluð, og í öðru lagi kerfisbundnar kostnaðarlækkunaráætlanir, þar sem þess er beinlínis krafist af lykilstarfsmönnum, að þeir leggi fram tillögur til sparnaðar í rekstri og þessar till. séu síðan ræddar sameiginlega og sett upp áætlun um markmið sem gildir í ákveðinn tíma, t.d. um að lækka rekstrarkostnað um 3%.
Á síðustu árum hefur líka alveg nýlega verið tekin upp ný aðferð, „núll grunns“ áætlanagerð, sem mun einkum vera runnin frá stórfyrirtækinu Texas Instruments, sem hefur vaxið gífurlega á örfáum árum. úr smáfyrirtæki í að vera eitt af stærstu fyrirtækjum í heiminum. Þar er stjórnanda hverrar stofnunar eða deildar gert að réttlæta það, að stofnun hans, deild eða eining yfirleitt þurfi á nokkru fjármagni að halda. Það er sem sagt stöðug sókn hjá þeim sem óska eftir fjárveitingum til sín og sinna þarfa. Þar eru lágmarksþarfir skilgreindar og gerð grein fyrir auknum árangri sem yrði afleiðing af viðbótarfjárfestingu.
Ég held að á þessum sviðum höfum við sérstaklega, og þó áreiðanlega íslenska ríkið, dregist verulega aftur úr. Ég held að þar sé ekki gætt þeirrar hagræðingar og séu ekki hagnýtt þau stjórnunartæki og þær stjórnunar aðferðir sem nú eru tiltækar. Það er sjálfsagt erfitt að segja hvers vegna þetta er, en ég hygg að flestir, sem til þekkja, geti verið sammála um að það sé fremur undantekningin en reglan, að ítrasta sparnaðar og aðhalds sé gætt í ríkisfyrirtækjum. Þar má áreiðanlega fjölmargt betur fara.
Ég hygg sem sagt að þetta frv., sem hér er til umræðu núna, sé spor í rétta átt, en einnig þurfi ýmislegt fleira að koma til, ef það á að takast, sem stöðugt er endurtekið af þeim sem stjórna þessu landi núna, að gætt skuli ítrasta sparnaðar og aðhalds. Ef tal þetta á að reynast meira en orðin tóm, þá verður að taka til höndunum á fleiri en einu sviði og það áreiðanlega fyrr en seinna.