10.03.1980
Neðri deild: 41. fundur, 102. löggjafarþing.
Sjá dálk 948 í B-deild Alþingistíðinda. (1052)
Umræður utan dagskrár
Halldór Ásgrímsson:
Herra forseti. Ég skal reyna að halda mig við það efni, sem hér er spurt um, þótt það sé hins vegar ofur eðlilegt að til umr. komi ýmis önnur mál þegar rætt er um vaxtamál, því að þau eru náttúrlega samtvinnuð öllu hagkerfinu.
Þegar lög um efnahagsmál, nr. 13, voru samþ. á s.l. ári, þá var sparifjáreigendum gefið ákveðið vilyrði samkv. lögum. Og þetta vilyrði var með þeim hætti, að það skyldu vera komnir á vextir eða trygging fyrir sparifjáreigendur sem væri jafnhá verðbólgunni í árslok 1980. Ég held að engum, sem stóð að því að setja þessi lög, hafi dottið í hug að þetta skyldi felast í því, að verðbólgan skyldi elt með vaxtahækkunum endalaust. Ég held að það sé ljóst, að þeir, sem stóðu að þessari ákvörðun, hafi með þessu viljað lögfesta góðan hug og fyrirætlanir í baráttunni gegn verðbólgu. Enda voru fljótlega settar um það ákveðnar reglur með hvaða hætti þessi aðlögun skyldi fara fram. Og það kom í ljós mjög fljótlega, að aðlögunin reyndist erfið með þeim hætti sem gert var ráð fyrir í upphafi, vegna þess að verðbólguhraðinn var orðinn svo gífurlegur. Og það var fljótlega, er a.m.k. 1. sept. 1979, fallið frá þeirri útreikningsreglu sem upphaflega var stofnað til. Og 1. des. var einnig fallið frá upphaflegri útreikningsreglu.
Ég spurðist fyrir um það strax 1. sept., hvort einhver hætta væri á að sparifjáreigendur gætu höfðað mál gegn ríkissjóði og krafist skaðabóta. Ekki var talið að sparifjáreigendur gætu átt rétt á slíku, þar sem hér væri fyrst og fremst um það að ræða að koma á verðtryggingu eða fullum verðbótum fyrir árslok 1980. Spurningin er fyrst og fremst sú, með hverjum hætti það skuli gert. Og það var strax á haustmánuðum 1979 brugðið út af þeirri reglu sem upphaflega var stofnað til. Það hefur einnig verið gert að þessu sinni. Það er ekki gert ráð fyrir að verðbótaþátturinn breytist að þessu sinni.
Seðlabankinn sem slíkur hefur hér í reynd aðeins ákvörðunarvald um það, hvernig þessu skuli skipt milli tímabila. Honum ber að haga framkvæmd laganna með þeim hætti sem um getur í lögunum, þannig að full verðtrygging verði komin á í lok 1980. En spurningin er fyrst og fremst sú, hversu mikið tillit beri að taka til fortíðar í þessu sambandi og framtíðarspár umverðbólguþróunina. Ég held að það sé samdóma álit flestra; að nú á næstunni muni það mjög ráðast hver verður framvinda verðbólgunnar á þessu ári og á næstu árum. Það liggur fyrir, að taka þarf ákvörðun um fjárlög nú á næstunni. Það þarf að taka ákvörðun um fjárfestingar- og lánsfjáráætlun. Og kjarasamningar eru væntanlegir. Það er því á margan hátt heppilegt að doka við til þess að sjá, hvað gerist í þessum málum, áður en frekari skref í vaxta- og verðbótamálum verða tekin. Flestir eru sammála um það, að vonlaust sé að elta verðbólguna endalaust með vaxtahækkunum. Það verður að koma til raunhæf barátta til að lækka verðbólguna. Það er annað sem líka skiptir máli í þessu sambandi, og það er vaxtamismunurinn. Það er alveg rétt, að hann er orðinn 10%, sem er gífurlegur munur og sérstakt rannsóknarefni. Og það er auðvitað m.a. vegna þess, að það er orðin mikil barátta milli bankanna um fjármagn. Bankarnir eru farnir að veita alls konar þjónustu án þess að taka fyrir hana, taka að sér innheimtu fyrir alls konar stofnanir, ríkisstofnanir og aðrar stofnanir. Og hverjir borga þennan kostnað? Það er sagt að þetta sé ókeypis til handa almenningi. En auðvitað eru það sparifjáreigendur sem borga alla þessa innheimtu. Það eru þeir sem verða að greiða hana. Ef þessi kostnaður, þessi vaxtamismunur væri ekki svona mikill, þá gætu sparifjáreigendur fengið meira í sinn skerf.
Bankaráð Seðlabankans er út af fyrir sig ekki mjög valdamikil stofnun. Bankaráðið hefur t.d. ekki ákvörðunarvald í slíkum málum sem vaxtamálum. Það er aðeins ráðgjafaraðili. En það er þó á einu sviði sem bankaráðið hefur allmikla ábyrgð og það er í sambandi við endurskoðun bankans. Þess vegna vil ég leiðrétta þau ummæli sem komu hér fram hjá Albert Guðmundssyni, sem er út af fyrir sig ekki ástæða til þess að eyða löngu máli í. Hins vegar sýnir það að ekki er gott að vera að hafa það eftir í ræðustól á Alþingi sem menn heyra úti í bæ. En undir bankaráðið heyrir sérstök innri endurskoðunardeild sem starfar í bankanum og á ábyrgð bankaráðsins. Þar að auki hefur bankaráðið ráðið sér sérstakan utanaðkomandi endurskoðanda, löggiltan endurskoðanda, sem annast líka endurskoðun fyrir hönd bankaráðsins. Það er sem sagt bæði innri endurskoðunardeild, sem er hluti af innra eftirliti bankans á ábyrgð bankaráðsins, — formaður bankaráðsins hefur einnig samkv. lögum miklar skyldur varðandi eftirlit, — og þar að auki starfar sérstakur óháður utanaðkomandi endurskoðandi sem undirritar reikninga bankans. Ég get bent hv. þm. á að líta á síðustu reikninga bankans fyrir árið 1978, reikningarnir fyrir árið 1979 eru ekki komnir. (Gripið fram í: Það er enginn kjörinn endurskoðandi í bankanum.) Það skiptir ekki máli í þessu sambandi. Bankaráð er kjörið af Alþ. til þess að annast lýðræðislegt eftirlit í bankanum. Það er kosið hér á Alþ. Samkv. lögum hvíla á þessu bankaráði mjög ákveðnar skyldur, m.a. í sambandi við endurskoðun. Og hver ætti að kjósa þennan endurskoðanda? Væri betra að Alþ. sjálft kysi þennan endurskoðanda? Það má vel vera. En mér hefur ekki sýnst — án þess að ég ætli að gera miklar aths. við þá aðila sem Alþ. hefur kosið til þess — að gerðar hafi verið a.m.k. mjög miklar kunnáttukröfur til þeirra. Í þessu tilfelli hefur bankaráðið þó gert þær kröfur, að viðkomandi maður væri löggiltur endurskoðandi.
Þetta vildi ég leiðrétta. Ég held að þessum málum sé vel fyrir komið. Ég veit ekki um neinn ríkisbanka sem kemur þeim málum betur fyrir, þannig að ég vildi leiðrétta þann misskilning sem kom fram hjá hv. þm. Albert Guðmundssyni. Og ef það er ekki misskilningur vil ég biðja hann um að skýra betur við hvað hann á.