19.05.1980
Sameinað þing: 64. fundur, 102. löggjafarþing.
Sjá dálk 2879 í B-deild Alþingistíðinda. (2879)

Almennar stjórnmálaumræður

Geir Hallgrímsson:

Herra forseti. Góðir áheyrendur. Öllum er í fersku minni að baráttan gegn verðbólgunni var höfuðmál kosninganna fyrir tæpu misseri. Fráfarandi vinstri stjórn Ólafs Jóhannessonar hafði svo gersamlega misst allt taumhald á stjórn mála, að kratarnir rufu stjórnarsamstarfið og fyrirsjáanlegt var að öll fyrri verðbólgumet yrðu slegin.

Sagt hefur verið, að landið hafi verið stjórnlaust meðan á kosningabaráttunni og eftirfarandi stjórnarmyndunartilraunum stóð og engar ráðstafanir hafi verið hægt að gera gegn vaxandi verðbólgu. En muna menn nú ekki lengur hvílíkt bjargráð efnahagslögin, sem samþ. voru hér á Alþingi fyrir ári voru talin? Framsóknarmenn og Alþfl.-menn rifust um höfundarréttinn að þessum lögum, og Alþb. veitti þeim brautargengi með öllum atkv. sínum á þingi. En allt kom fyrir ekki, verðbólgan óð áfram.

Sannleikurinn er sá, að landið hefur verið stjórnlaust allt frá því að Ólafur Jóhannesson og Framsfl. gáfust upp 1978 í baráttunni gegn verðbólgunni og gengu í björg Alþb. og Alþfl. til að setja „samningana í gildi“, eins og það var kallað á kosningamáli. En efndir þess hafa verið með þeim hætti, að nú skortir um 15–20% á að náð sé þeim kaupmætti sem að var stefnt með hinum óraunhæfu kjarasamningum 1977.

Myndun núv. ríkisstj. hefur ekki breytt því, að landið er enn stjórnlaust og verðbólgan veður hömlulaust áfram. Myndun núv. ríkisstj. leysti enga stjórnarkreppu. Við búum áfram við stjórnarkreppu.

Það hefur því miður gerst, að nokkrir sjálfstæðismenn hafa tekið að sér það hlutverk sem jafnvel kratarnir treystu sér ekki til að gegna lengur, að spyrða saman og tryggja völd Alþb. og Framsfl., mestu skatta- og ríkisumsvifaflokkanna í landinu.

Málefnasamningur núv. ríkisstj. er dæmigerður vinstristjórnarsamningur. Hann er merkilega svipaður vinstristjórnarsamningnum 1971, þegar óðaverðbólguflóðið hófst hér á Íslandi. Hann er loforða- og óskalisti að miklu leyti.

Með afgreiðslu fjárlaga og fjárfestingar- og lánsfjáráætlunar innsiglar ríkisstj. svo vinstristjórnarstefnuna. Talið er að vinstri stjórn Ólafs Jóhannessonar hafi aukið skattaálögur á landsmenn um 25–30 milljarða kr. á verðlagi yfirstandandi árs. Núv. ríkisstj. framlengir allar þessar skattaálögur, en lætur ekki þar við sitja, heldur hafa stuðningsmenn hennar samþ. álögur sem nema munu jafnhárri upphæð, 25–30 milljörðum, er leggjast munu til viðbótar á landsmenn nú í ár.

Heildarskattbyrðin er því 50–60 milljörðum kr. þyngri nú í ár en hefði verið samkv. skattalögum er í gildi voru vorið 1978.

Því miður eru gleymd orð Gunnars Thoroddsens í grein í Morgunblaðinu 28. nóv. s. l.: „Það er ekki lengur hægt að hækka skatta, þeir eru þegar orðnir nógu háir.“ Gleymst hefur 10% niðurskurður fjárl., sem hann gerði að till. sinni, og nú á að hækka niðurgreiðslur þótt þær hafi verið komnar úr hófi og spara mætti milljarða í niðurgreiðslum, svo að enn sé vitnað í grein Gunnars.

Athyglisvert er að beinir skattar hafa þyngst að mun, líklega nálægt 30%, ef miðað er við tekjur greiðsluársins, frá því 1977 og fyrri hluta 1978.

Hér er auðvitað einnig gengið beint gegn stefnu Sjálfstfl. Beinir skattar eru skattar á tekjuöflun og verðmætasköpun og draga því úr framtaki manna. Beinir skattar eru nú svo háir að ríkið tekur 2/3 af viðbótartekjum hjá verulegum hluta skattgreiðenda í landinu. Þar að auki hafa óbeinir skattar stórhækkað: söluskattur í 23.5% og vörugjald í 24%.

Slík skattheimta dregur úr verðmætasköpuninni í þjóðfélaginu, þjóðarframleiðslu og þjóðartekjum. Það verður minna til skiptanna fyrir alla. Slík skattheimta er til þess fallin að freista manna til að skjóta tekjum undan skatti og skapar því skilyrði fyrir spillingu og virðingarleysi fyrir lögum, sem nóg er af fyrir. Slík skattheimta eykur kaupkröfur og verkar því eins og olía á verðbólgubálið.

Bæði fulltrúar launþega og vinnuveitenda hafa bent á að lækkun skatta væru nauðsynleg til að koma á skynsamlegum kjarasamningum sem nú eru allir lausir. En ríkisstj. fer þveröfugt að. Ábyrgð ríkisstj. er því mikil ef kjarasamningar fara úr böndum.

Þegar ég fór með stjórnarmyndunarumboðið lagði ég fram hugmynd um að allir flokkar tækju höndum saman og lækkuðu tekjuskatt eða verðu til tekjutryggingar um 17–25 milljörðum kr. til þess að rjúfa víxlhækkanir verðlags og launa og stuðla að skynsamlegum kjarasamningum. En auðvitað vildu Alþb. og Framsfl. heldur framkvæma ríkisumsvifa- og skattastefnu sína úr því að þeim bauðst óvænt aðstoð til þess.

Fjárfestingar- og lánsfjáráætlunin er brennd sama marki aukinna ríkisumsvifa og fjárl. sjálf. Á sama tíma og búist er við að þjóðarframleiðslan aukist aðeins um 1% eða standi í stað og þjóðartekjur á mann minnka er gert ráð fyrir að fjármunamyndun aukist um nær 7% og samneysla um 2%, og öll hækkun fjármunamyndunar er í opinberum framkvæmdum sem aukast um 21% að magni.

Það er ekkert við það að athuga að lækka framlög til fjárfestingarlánasjóðanna á fjárl. ef í því fælist samdráttur ríkisútgjalda, en því er ekki að heilsa. Það, sem sparast að þessu leyti, er notað í eyðsluhítina, til að hækka önnur útgjöld eða stofna til nýrra. Fjárfestingarlánasjóðirnir eiga svo að auka á erlendar lántökur. Greiðslubyrði erlendra lána, afborgana og vaxta hækkar snögglega úr 13–14% af gjaldeyristekjum, sem hingað til hefur þótt of hátt, í 16–17% á þessu ári og 18–19% á næsta ári. Vissulega er erlendum lántökum varið að hluta til orkuframkvæmda sem spara gjaldeyriseyðslu í framtíðinni. En svo vísdómslega fer ríkisstj. að ráði sínu að þrengja hag orkufyrirtækja með verðlagsákvörðunum og auka þar með þörf á erlendri lántöku.

Löngum var við það miðað, að Landsvirkjun gæti staðið undir 27–30% af kostnaði nývirkjana með eigin fé. En engar líkur eru til að Landsvirkjun geti lagt krónu í nýjar framkvæmdir þar sem hún er rekin með milljarða tapi tvö undanfarin ár.

Hitaveita Reykjavíkur hefur sett sér það markmið að kosta allar nýframkvæmdir af eigin fé, enda er verðlag heita vatnsins innan við 20% af því sem þeir, sem kynda híbýli sín með olíu, þurfa að borga. En ríkisstj. neitar Hitaveitu Reykjavíkur um verðhækkun. Afleiðingin er stöðvun framkvæmda og tengingar nýrra húsa, sem þá þurfa að hita með olíu, eða aukning á erlendum lánum. En fyrri reynsla af erlendum lántökum er slík, að verð heita vatnsins er nú hærra en þyrfti ef Hitaveitan hefði í tíma fengið umbeðnar verðhækkanir. Þannig rekst hvað á annars horn og ríkisstj. veit ekki sitt rjúkandi ráð.

Sjálfsagt afsakar ríkisstj. sig með niðurtalningaraðferð Framsfl. og Alþb. En dæmi Hitaveitu og Landsvirkjunar sýna hversu haldlaus og skaðleg niðurtalningaraðferðin er í baráttu við verðbólgu.

Það væri lítil „kúnst“ að ná verðbólgunni niður, ef það væri hægt með því að setja í lög að verðlag skuli ekki hækka nema um 8% á fyrsta ársfjórðungi, 7% á þeim næsta og 5% á þeim þriðja, enda segir reynslan allt annað. Nú spáir Þjóðhagsstofnunin að framfærsluvísitalan 1. júní hækki um rúm 13%, 1. sept. verði hækkunin ekki minni en 9% og 1. des. 10%. Þessar spár hafa alltaf verið í lægra lagi, svo að ekki er von á góðu: verðbólgan frá byrjun til loka árs yfir 50%.

Heyrst hefur að ríkisstj. sé að velta fyrir sér að dreifa hækkun húsnæðiskostnaðar s. l. 12 mánaða, sem nú kemur fram einu sinni á ári í vísitölunni eftir á, á næstu 12 mánuði í framtíðinni og láta auknar niðurgreiðslur landbúnaðarvara koma til lækkunar verðbótavísitölu, þótt launþegar fái ekki verðbætur vegna hækkunar landbúnaðarvara um næstu mánaðamót fyrr en að þrem mánuðum liðnum. Í báðum þessum tilvikum þarf lagabreytingu og ég vil því spyrja Gunnar Thoroddsen hver sé fyrirætlun ríkisstj. í þessum efnum. Ráðh. Alþb. er svo sem vel trúandi til þess að vinna að því að draga úr verðtryggingu launa, gagnstætt fyrri yfirlýsingum, meðan verkalýðsforingjar Alþb. þykjast krefjast aukinnar verðtryggingar í kjarasamningum. Þykir ríkisstj. nú ekki nægilegt að senda Guðmund J., formann Verkamannasambandsins, til Stykkishólms? Á að senda Alþ. heim til þess að ríkisstj. geti gefið út brbl. um skerðingu á verðbótavísitölu?

Slíkar aðgerðir eru auðvitað ekkert nema kák, Lúðvíska í algleymingi sem dugar ekki í baráttunni gegn verðbólgu, síst af öllu meðan þenslu-, skatta- og ríkisumsvifastefnan ræður ferðinni í ríkisfjármálum, verðlags- og peningamálum. Jafnvel þótt engar grunnkaupshækkanir verði — og grunnkaup hefur nú verið óbreytt í heilt ár — mun stefna ríkisstj. á öðrum sviðum því miður kynda verðbólgueldinn svo duglega að ekki verður séð fyrir afleiðingarnar.

Spáð er 20 milljarða kr. viðskiptahalla á árinu, þótt ekki sé eingöngu horfið frá ráðleggingum fiskifræðinga um 300 þús. tonna hámarksafla þorsks, heldur einnig horfið frá samkomulagi og meðmælum útvegsmanna og sjómanna um 350 þús. tonna þorskafla og nú gert ráð fyrir 380–400 þús. tonna afla. Alls staðar er þannig látið undan síga og teflt á tæpasta vað og fjársjóðum framtíðarinnar eytt.

Sparifjármyndun hefur stórlega dregist saman miðað við sama tíma í fyrra. Ávöxtun sparifjár er nú neikvæðari en um langt skeið þrátt fyrir ákvæði efnahagslaganna frá í fyrra, svo að seðlabankastjórinn segir það lagalega og siðferðilega skyldu að hækka vextina. Ég vil nota tækifærið og spyrja forsrh. hvort hann sé sammála þessu svo og aðrir stjórnarliðar og hvaða hækkanir á ávöxtun sparifjár og fjármagnskostnaði lántakenda séu ráðgerðar um næstu mánaðamót. Ef ekki tekst að auka sparifjármyndun, þá er fyrirsjáanlegt að taka verður upp harðvítuga lánsfjárskömmtun eða setja aukinn kraft í seðlaprentun, innistæðulausra seðla. Ekki síst hlýtur þróunin að verða þessi þar sem hið opinbera ætlar sér ráðstöfun mun stærri hluta sparifjárins en áður jafnhliða auknum erlendum lántökum. Þetta kom fram þegar ríkisstj. ætlaði að svipta lífeyrissjóðina ráðstöfunarrétti á verulegum hluta ráðstöfunarfjár þeirra. Ríkisstj. varð að vísu að hluta að hætta við áform sín að þessu leyti, en söm er hennar gerðin.

Það er höfuðeinkenni málefnasamnings, fjárlaga-, fjárfestingar- og lánsfjáráætlunar að auka umsvif ríkisins, en hlutur einstaklinganna, heimilanna og fyrirtækjanna er skertur og frelsi þeirra og framtaki þröngar skorður settar. Í atvinnumálum á allt að koma að ofan. Ríkisvaldið á að gera áætlanir og eftir að búið er að rýra eigin fjármagn einstaklinga, heimila og fyrirtækja með verðbólgu, óraunhæfum verðlagsákvörðunum og skattheimtu á e. t. v. náðarsamlegast að skammta einstaklingum og fyrirtækjum fé eftir vilja og geðþótta valdhafanna, skömmtunarstjórn verður í algleymingi og kerfið blæs út. Þar sameinast hugsjónir kommúnista og hagsmunir SÍS, en ekki sjálfstæðismanna.

Nýjar atvinnugreinar og efling hinna eldri, aukin afköst og framleiðni, sem eru skilyrði bættra lífskjara, verða ekki að veruleika nema að frumkvæði einstaklinganna og samtaka þeirra. Stjórnvöld geta kæft slíkt frumkvæði eða hvatt. Þau geta skapað almenn skilyrði fyrir framþróun, en þau geta aldrei komið í staðinn fyrir framtak einstaklingsins og hins breiða fjölda.

Núv. ríkisstj. hefur ekki skapað atvinnurekstri og fyrirtækjum viðunandi starfsskilyrði. Þau berjast í bökkum. Iðnaðurinn, sem hlýtur ásamt þjónustugreinum fyrst og fremst að veita unga fólkinu verðug viðfangsefni, á í vök að verjast.

Sókn í nýjum orkuframkvæmdum og stóriðjuframkvæmdum er stöðvuð. Iðnrh. Alþb. hefur lagt stóriðjunefnd niður, og eitt fyrsta verk hans sem iðnrh. í vinstri stjórn Ólafs Jóhannessonar var að seinka framkvæmdum við Hrauneyjafossvirkjun. Afleiðingin hefur verið skömmtun á rafmagni og samdráttur í framleiðslu áls, járnblendis og áburðar, sem leiðir til minnkandi útflutningstekna eða aukins innflutnings og versnandi afkomu þjóðarheildar og einstaklinga. Hagsmunir þeir, sem við höfum af almennum iðnaði og stóriðnaði, fara auðvitað saman, en afstaða Alþb. og Framsóknar til stóriðnaðar er dæmi um afturhaldseðli þessara flokka, minnimáttarkennd og hræðslu við að eiga samskipti við erlenda aðila á jafnréttisgrundvelli.

Í dag afgreiddi Alþ. þáltill. um samkomulag milli Noregs og Íslands um fiskveiðiréttindi og landgrunnsréttindi á Íslandshafi við Jan Mayen. Sjálfstæðismenn greiddu atkv. með þessu samkomulagi, þótt þeir væru ekki fyllilega ánægðir með það. En við þm. Sjálfstfl. teljum að í samræmi við þetta samkomulag og á grundvelli þess sé unnt og nauðsynlegt að vinna áfram að því að tryggja réttindi Íslendinga til fiskveiða og landgrunns á Jan Mayen svæðinu í samræmi við till. sjálfstæðismanna.

Í dag samþykkti Alþingi einnig þáltill. um hafsbotnsréttindi Íslands og samvinnu við Færeyinga, sem er mjög mikilvægt hagsmunamál.

Okkur Íslendingum er vissulega vandi á höndum í samskiptum við aðrar þjóðir til að tryggja sjálfstæði og öryggi landsins og viðskiptalega hagsmuni í válegri veröld, þar sem sjálfstæði ríkja er ekki virt þegar svo býður við að horfa, eins og innrás Sovétríkjanna í Afganistan ber gleggst vitni um. Það vakti því óhug þegar ekki var einu orði minnst á þátttöku okkar í Atlantshafsbandalaginu og varnarsamstarfið við Bandaríkin í málefnasamningi núv. ríkisstj. Í skýrslu utanrrh. hefur verið nokkuð úr því bætt.

En þátttaka okkar í Atlantshafsbandalaginu tryggir ekki sjálfstæði okkar ef við kunnum ekki fótum okkar forráð að öðru leyti í innanlandsmálum og verðum upplausn og óðaverðbólgu að bráð, svo að við glötum efnahagslegu sjálfstæði okkar.

Góðir hlustendur. Aðdragandi að þessari stjórnarmyndun, málefnasamningur ríkisstj., aðgerðir hennar og aðgerðaleysi sýna að Sjálfstfl. getur ekki átt neina aðild að þessari ríkisstj. Það er óneitanlega áfall, en tímabundið, að nægilega margir sjálfstæðismenn gengu til liðs við Alþb. og Framsfl. til að framlengja líf vinstri stjórnar þessara flokka. Því skiptir það nú höfuðmáli, ekki eingöngu fyrir Sjálfstfl., heldur og íslensku þjóðina í heild, að sjálfstæðismenn taki nú höndum saman, sýni einingu og samheldni í heiðarlegum og drengilegum vinnubrögðum í sókn og vörn fyrir stefnu Sjálfstfl. Auðvitað koma ýmis ágreiningsmál upp meðal þjóðarinnar. Það er sannfæring mín, að Sjálfstfl. sé og verði að vera sú kjölfesta í þjóðfélaginu að hann geti í stefnu sinni og starfi leyst slíkan ágreining, hvort sem hann stafar t. d. af mismunandi búsetu eða mismunandi störfum manna. Í þessum efnum þurfum við á málamiðlun að halda. En öll málamiðlun sjálfstæðismanna verður að byggjast á trúnaði við grundvallarstefnu Sjálfstfl., sem stofnendur hans mörkuðu í upphafi o'g sjálfstæðismenn, hvar á landi sem þeir búa og hvar í stétt sem þeir starfa, hafa þróað um áratugaskeið.

Þessa dagana minnumst við sérstaklega nýlátins foringja okkar, Jóhanns Hafsteins fyrrv. forsrh., og þökkum fordæmi hans, fórnfýsi og leiðsögn.

Ég beini því til allra þeirra, er mál mitt heyra, að styrkja Sjálfstfl. til þess að vera sú kjölfesta sem Íslendingum er nú meiri nauðsyn að eiga en oftast áður. - Ég þakka þeim sem hlýddu.