23.10.1980
Sameinað þing: 8. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 154 í B-deild Alþingistíðinda. (127)

Stefnuræða forseta og umræða um hana

Geir Hallgrímsson:

Herra forseti. Góðir áheyrendur. Því er eins farið með ræðu forsrh. og segir um veðrið í vísunni:

Veðrið er hvorki vont né gott,

varla kalt og ekki heitt.

Það er hvorki þurrt né vott.

Það er svo sem ekki neitt.

Við hlustendur vorum einskis vísari um stefnu ríkisstj. eftir ræðuna en áður. Að þessu leyti reis ræðan ekki undir nafni. Stefnuræða var hún ekki.

En hún leiddi í ljós, svo ekki varð um villst, að núv. ríkisstj. var ekki mynduð til að jafna ágreining á milli aðstandenda sinna og því síður til að leysa vanda er blasti við þjóðinni í ársbyrjun. Um ekkert slíkt var samið við myndun ríkisstj. Aðrar hvatir lágu að baki.

Starfsferill ríkisstj. sýnir stefnuleysi, aðgerðaleysi og úrræðaleysi. Á þriggja mánaða fresti upphefjast rokur framsóknarmanna, að eitthvað þurfi að gera í baráttunni gegn verðbólgunni, en jafnoft lyppast þeir niður þegar Alþb.-menn sussa á þá og segja þeim að hætta slíku blaðri. Þriðja aflið í ríkisstj. er máttvana og er ekki tekið alvarlegar en nytsamir sakleysingjar endranær.

Stjórnarmyndunin, sem átti áð bjarga sóma Alþingis, hefur orðið Alþ. til minnkunar. Í stað þess að horfast í augu við vandamálin og semja um lausn þeirra féllu framsóknarmenn og Alþb.-menn fyrir þeirri freistingu að kljúfa Sjálfstfl. Ef sá veikleiki, sú freisting hefði ekki verið fyrir hendi væri nú önnur og aflmeiri þingræðisstjórn að störfum, en utanþingsstjórn væri einnig þjóðinni snöggtum betri en núv. ríkisstj.

Utanþingsstjórn hefði lagt till. sínar fyrir Alþ. og alþm. og flokkar þurft að taka afstöðu til þeirra. Menn hefðu fengist við vandann, en ekki flotið sofandi að feigðarósi í sjálfsánægju valdadrauma eins og ráðh. núv. ríkisstj.

Áður var rætt um tveggja ára baráttu gegn verðbólgu, eins og í málefnasamningnum segir: „að á árinu 1982 verði verðbólgan orðin svipuð og í helstu viðskiptalöndum Íslendinga,“ en nú er dregið í land. Sleppt er allri viðmiðun við viðskiptalönd okkar og talað um þriggja ára áætlun, „þannig að í lok ársins 1982 hafi verðbólgan náðst verulega niður.

En verst er að ekkert miðar. Fjárlög núv. ríkisstj. byggðust í apríl á 30% verðbólgu á þessu ári. Forsætisráðherrann lenti í sennu á Alþ. og í fjölmiðlum skömmu síðar að verðbólgan yrði ekki 50%, heldur um 40°/ á árinu, en viðurkennir nú að hún verði 52–54%. Og allar líkur benda til að verðbólgan verði tvöfalt meiri en forsendur ríkisstj. fyrir fjárlögum í apríl gerðu ráð fyrir.

Spáð hefur verið, að haldi fram sem horfi verði verðbólguvöxturinn kominn í milli 80 og 90% að ári liðnu. En hvort sem ráðh. eða þingflokksformönnum stjórnarliðsins er bent á staðreyndir liðins tíma eða spár um framtíðina, þá hrista þeir glókollana sína og telja sig hafa efnahagsaðgerðir í undirbúningi. Efnahagsnefnd var sett í sumar og skilað áliti í ágúst. Formaður hennar sagði að tillögur hennar yrðu birtar þá í næstu viku ef vel gengi. En það hefur bersýnilega gengið illa. Ráðherranefnd fjallaði um tillögurnar, en ekkert gerðist. Efnahagsaðgerðir áttu að koma til framkvæmda 1. sept. Ekkert gerðist. Steingrímur Hermannsson sagði á Vopnafirði, að ríkisstj. yrði ekki langlíf ef hún sæti aðgerðalaus. En ekkert gerðist. Þá átti næst að láta hendur standa fram úr ermum fyrir 1. nóv. og 1. des. Tómas Árnason segir sig hrylla við holskeflunni 1. des. ef ekkert verður að gert, en nú er líka búið að afskrifa þær dagsetningar. Niðurtalningaraðferð Framsóknar, kosningatromp þeirra og framlag í stjórnarsáttmálann, er nú gengin sér svo til húðar og hefur beðið slíkt skipbrot að forsrh. minnist ekki orði á hana frekar en snöru í hengds manns húsi, og framsóknarmenn láta sér það lynda. Hverju fórna framsóknarmenn ekki fyrir ráðherrastólana meðan þeir telja sig gæta hagsmuna SÍS?

Nú er hálmstráið að gjaldmiðilsbreytingin um áramót veiti ríkisstj. skjól. Gunnar Thoroddsen segir: Þegar hver króna verður hundrað sinnum meira virði en nú, þá er hún komin í hóp annarra gjaldmiðla á Norðurlöndum. — En sannleikurinn er sá, að strax eftir gjaldmiðilsbreytinguna um áramót verður íslenska krónan mun verðminni en aðrar Norðurlandakrónur og væntanlega helmingi minni innan skamms tíma. Gjaldmiðilsbreytingin er eingöngu formbreyting, en ekki efnisbreyting, og eingöngu til skaða ef ekki er búið fyrir breytinguna að gera róttækar efnahagsráðstafanir. En fyrir liggur að það verður ekki gert. Aðspurður í útvarpsviðtali í gærkvöld um fyrirhugaðar efnahagsráðstafanir í tengslum við gjaldmiðilsbreytinguna sagði Gunnar Thoroddsen að þær hefðu verið ræddar innan ríkisstj., en engin niðurstaða væri komin. Niðurstaða, sem átti að vera forsenda myndunar ríkisstj. í febrúarmánuði s.l., er engin komin enn.

Allir kannast við söguna um keisarann sem spilaði á fiðlu meðan borgin brann. Nú brenna fjármunir einstaklinga, heimila og fyrirtækja upp í báli verðbólgunnar meðan stjórnvöld láta sér fátt um finnast.

Alþb.-menn gengu til stjórnarsamstarfs í ársbyrjun til að koma í veg fyrir sífelldar gengisfellingar og vernda kaupmátt launa, að eigin sögn. Efndirnar hafa verið þær, að vextir hafa hækkað. Verð á Bandaríkjadollar hefur hækkað um nær 40% frá upphafi þessarar ríkisstj. Og kaupmáttur kauptaxta verkamanna, sem var 109.5 í jan. s.l., verður væntanlega 98.2 í nóv. Kaupmáttarrýrnun um 10% á tíu mánuðum.

Alþb.-hetjurnar, sem heimtuðu samningana í gildi og komust til valda undir því kjörorði, bera nú ábyrgð á að kaupmátturinn er lakari en um sólstöðusamninga og eftir febrúarlögin 1978.

Alþb.-hetjur eins og Ragnar Arnalds og Svavar Gestsson sögðu fjálglega eftir stjórnarmyndun, að ekki væri grundvöllur fyrir grunnkaupshækkunum í væntanlegum kjarasamningum, og skal því ekki mótmælt að svo hafi verið eftir svik þeirra á að leiða samningana í gildi. En því til viðbótar hefur ríkisstj. síðan haldið svo á samningsmálum að öllum samningaviðræðum hefur hvað eftir annað verið stefnt í hnút.

Fyrst eru gerðir samningar við opinbera starfsmenn, sem orkar út af fyrir sig tvímælis. Opinberir starfsmenn eru í þjónustu allra annarra landsmanna og laun þeirra eru eðlilega greidd með almennri skattheimtu. Aðrir landsmenn eiga hins vegar að miða kjör sín við afkomu atvinnuveganna. Því er rétt að almennir kjarasamningar gangi á undan og opinberum starfsmönnum verði síðan tryggð eigi lakari kjör.

En nú hrósar ríkisstj. sér af hóflegum samningum við BSRB, sem er rétt að því leyti að BSRB menn fengu ekki mikið í sinn hlut í bráð. Ragnar Arnalds eykur annars vegar lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna, sem getur orðið ríkissjóði dýrt þegar fram líða stundir, og eykur bilið á milli lífeyrisréttinda opinberra starfsmanna og annarra launþega, sem var of mikið fyrir. Hins vegar krefst Ragnar Arnalds að vísitölugólf sé sett í samninga opinberra starfsmanna eftir að þeir voru um garð gengnir, sem skiptir þá litlu sem engu máli, en skapar atvinnuvegunum útgjaldaaukningu sem Ragnar Arnalds sjálfur segir þá ekki geta staðið undir.

Hvort tveggja þetta hefur tafið almenna kjarasamninga, auk þess sem pantað bréf Svavars Gestssonar félmrh. um atvinnuleyfi útlendinga, sem vinnuveitendur létu hann éta ofan í sig og draga til baka, og misheppnuð misnotkun framsóknar- og Alþb.-manna á samvinnu- og verkalýðshreyfingunni í sumar hefur orðið til þess að enn eru ekki komnir á samningar tíu mánuðum eftir að almennir kjarasamningar gengu úr gildi.

Vinnuveitendur bera fyrir sig orð Svavars og Ragnars, að ekki sé grundvöllur grunnkaupshækkana, og ganga þannig erinda ríkisstj., en hinir eitt sinn kokhraustu verkalýðsforingjar Alþb. vita ekki sitt rjúkandi ráð, sjálfum sér sundurþykkir. Það er því á ábyrgð ríkisstj. og Alþb.-forustunnar að ekki hafa tekist samningar á almennum vinnumarkaði.

Nú er sagt að hinir hóflegu samningar BSRB, að mati ríkisstj., séu grundvöllur að tillögum sáttanefndar, en hún mun, eins og kunnugt er, leiða til um 11% hækkunar launakostnaðar. Samkv. spá er gert ráð fyrir 11–12% hækkun verðbótavísitölu 1. des. Þannig má búast við 20–25% launakostnaðarhækkunum og — ef ekki á að hýrudraga sjómenn — sömu hækkunar fiskverðs um áramót.

Útgerð og frysting eru rekin með tapi áður en til þessara kostnaðarhækkana kemur. Ljóst er því að fyrir höndum er stórfelldasta „gengissig í einu stökki,“ svo notað sé orðalag Tómasar Árnasonar.

1. mars hækkar svo vísitalan um 20% og álíka á þriggja mánaða fresti næsta ár ef ekkert er að gert. En það skyldi þó ekki vera, að við eigum eftir að sjá leiftursókn eða ný febrúarlög? Á þessu stigi má bara ekkert segja, af því m.a. að þing Alþýðusambands Íslands verður haldið seinna í þessum mánuði og kommúnistar vilja halda völdum þar til að misnota verkalýðssamtökin áfram í flokkspólitískum tilgangi.

Tilgangur Alþb. er að koma frjálsum atvinnurekstri á kné. Verðbólgan vinnur sitt verk og eyðir eigin fé fyrirtækja, niðurtalningaraðferðin átti að sjá svo um að fyrirtækin fengju ekki kostnaðarhækkanir uppi bornar, atvinnuvegirnir safna þannig skuldum og eru háðir fyrirgreiðslu opinberra stofnana. Einn slæman veðurdag er komið að óskastund sósíalista, fyrirtækjum er neitað um frekari fyrirgreiðslu og þá getur ríkið yfirtekið reksturinn.

Dæmi um þetta er Flugleiðir, þótt erfiðleikar þeirra eigi ekki eingöngu rót sína að rekja til verðbólguþróunar innanlands, heldur og aukinnar erlendrar samkeppni og eldsneytiskostnaðar. En andvaraleysi samgrh. og ríkisstj. hefur verið með eindæmum.

Samgrh. fjallar um vandamálið með starfsbróður sínum í Lúxemborg í mars og lofar að ríkisstj. Íslands beiti sér fyrir ákveðnum ráðstöfunum, eins og ríkisstj. Lúxemborgar. Ríkisstj. Lúxemborgar efnir sinn hluta samkomulagsins strax, en Steingrímur Hermannsson mætir andstöðu Alþb. og leggur málið til hliðar. Þegar stjórnendur Flugleiða óska eftir fundi með ráðh. og tilkynna þeim í ágústmánuði s.l., að ekki sé annað að gera en að hætta Atlantshafsflugi, koma ráðh. af fjöllum og biðja um skýrslu Flugleiða, hvað gerst hafi frá því í mars. Og nú ætlaði Alþb. að láta höggið ríða af og gleypa Flugleiðir, en gekk þá fram af framsóknarmönnum svo að Steingrímur vaknaði af blundi. Alþb., sem gagnrýndi Flugleiðir áður fyrir að halda uppi Norður-Atlantshafsflugi, verður nú að láta fjmrh. sinn bjóðast til þess að greiða 11/2 milljarð úr ríkissjóði til þess að halda þessu flugi áfram.

Ríkisstj. hefur farist allt mál Flugleiða óhöndulega og ekki er enn séð hvort því verður bjargað sem skyldi, jafnvel hvað sem Norður-Atlantshafsfluginu líður. Skilning skortir á að samgöngumál Íslendinga við umheiminn eru sjálfstæðismál þjóðarinnar, eins og sagan sýnir fyrr og síðar. Skilning skortir á efnahagslegum hagsmunum þjóðarinnar almennt og starfsmanna félagsins sérstaklega af starfsemi Flugleiða. Skilning skortir á skemmdarverkum Alþb. til að ryðja ríkisrekstri braut.

Í dag: Flugleiðir. Á morgun: Annar atvinnurekstur. Framsóknarmenn ugga ekki að sér meðan þeir telja að þeir geti komið ár SÍS fyrir borð með ýmiss konar opinberri fyrirgreiðslu úr valdastólum sínum, en auðvitað eru SÍS ætluð sömu örlög og öðrum atvinnurekstri að verða ríkisrekið. Þá er sósíalisma austantjaldsríkjanna komið á að vilja Alþb. með þeim skorti, skömmtunum og mannréttindaskerðingum sem alkunna er.

Eina, sem ríkisstj. gumar af, er afkoma ríkissjóðs, en aðalskýringin er auknar skattaátögur. Auk þessa hafa fjárfestingarútgjöld verið færð úr fjárlögum í lánsfjáráætlun, greiðslur hafa verið dregnar við fyrirtæki og stofnanir, sem aftur hafa orðið að leita til bankanna, og fjárlög voru ekki afgreidd fyrr en í apríl, svo að afkoma ríkissjóðs er þeim mun betri.

Það er ekkert afrek, nema síður sé, að reka ríkissjóð án greiðsluhalla með þeim aðferðum sem núv. ríkisstj. notar. Ríkisstj. afgreiðir greiðsluhallalaus fjárlög með því að fara ránshendi um vasa skattborgara í þessu landi. Um leið og hún tryggir greiðslujöfnuð hjá ríkinu með því að seilast sífellt dýpra ofan í vasa skattborgaranna skapar hún greiðsluhalla hjá þeim. Þetta veit hvert mannsbarn í landinu. Þetta veit hver fjölskylda.

Svonefndir barnaskattar hafa komið til umræðu og forsrh. kennt ríkisstj. minni um og okkur Matthíasi Á Mathiesen sérstaklega. Hann sat í þessari ríkisstj. og gerði enga aths. Hér er um eðlilega kerfisbreytingu að ræða, að tekjur barna leggist ekki við tekjur foreldra þegar horfið er að sérsköttun hjóna og staðgreiðsla skatta er höfð í huga. En í skattalögum frá 1978 var 5% skattur á tekjur barna Núv. stjórn hækkaði hann í vor í 7% gegn atkvæðum sjálfstæðismanna í stjórnarandstöðu. En þessu til viðbótar lagði núv. ríkisstj. til og fékk samþykkt 3% útsvar og 1.5% sjúkratryggingargjald af tekjum barna, svo að ekkert er ofsagt um skattagleði núv. ríkisstj. Af 11.5% eru 6.5% á ábyrgð núv. ríkisstj.

Með tilvísun til þess, hve skattar og gjöld á börn eru há, eru seint á lögð og aðrir beinir skattar hafa reynst hærri en ráð var fyrir gert á þessu ári er það skoðun okkar sjálfstæðismanna, að fella beri þessa skatta niður að þessu sinni og lækka þá á næsta álagningarári.

Það hefur vissulega verið stefna Sjálfstfl. í hálfa öld að reka ríkissjóð án greiðsluhalla, en það hefur aldrei verið stefna Sjálfstfl., og er ekki í dag, að ná þeim árangri með skattaofsóknum á hendur borgurum þessa lands. Þvert á móti hefur það jafnan verið afstaða Sjálfstfl., að það ætti að reka ríkissjóð án greiðsluhalla, með hóflegri skattlagningu, en aðhaldi og sparnaði í rekstri og fjárfestingum.

Fjárlagafrv., sem nú hefur séð dagsins ljós, markar enga stefnu í baráttu við verðbólgu, heldur skrifar öll útgjöld og skatta sjálfkrafa upp í samræmi við hana og jafnvel gott betur. Að vísu eru ætlaðir 12 milljarðar kr. til efnahagsráðstafana, en af þeim er búið að ráðstafa 3–4 milljörðum kr. í félagsmálapakka og afgangurinn nægir ekki til að standa undri 2% lækkun framfærsluvísitölu með auknum niðurgreiðslum, sem eru ær og kýr efnahagsráðstafana vinstri stjórna.

Í peningamálum á að koma á fullri verðtryggingu innlána, en lækka vexti útlána. Þeirri spurningu er hins vegar látið ósvarað, hver eigi að borga mismuninn. Á að greiða niður vexti úr ríkissjóði eða með aukinni seðlaprentun eða erlendum lántökum þegar við nálgumst óðfluga að greiðslubyrði erlendra lána verði nær 20% af gjaldeyristekjum okkar? Ríkisstj. ætlar að framlengja aðlögunartíma Ólafslaga til að samræma vexti og verðtryggingu. Það bendir til að vaxtahækkun sé í aðsigi. En þrátt fyrir allt er nú jafnvel meira bil á milli vaxta og verðbólgu en áður og úr sparifjármyndun hlýtur að draga og lánastofnanir hafa minna fé til útlána.

Vörn ríkisstj. vegna þess efnahagsöngþveitis, sem ríkir í landinu, er nú aðallega sú, að viðskiptabankarnir hafa ekki staðið við sitt. Þetta er ekki aðeins haldlaus vörn, heldur lítilmannleg, vegna þess að með þessu er verið að reyna að koma ábyrgðinni af verkleysi ríkisstj. yfir á aðra. Ástæðan fyrir skuldasöfnun viðskiptabankanna við Seðlabankann er auðvitað sú, að rekstraraðstaða atvinnuveganna og afkoma einstaklinganna fer síversnandi. Þegar ríkisstj. neitar að horfast í augu við staðreyndir og taka á vandamálum atvinnuveganna eiga þeir um tvennt að velja: loka eða safna skuldum. Þegar forráðamenn atvinnufyrirtækja koma til bankastjóra og leggja vandamál sín fyrir þá eiga þeir um tvennt að velja: lána eða taka í raun ákvörðun um lokun fyrirtækjanna. Erfið staða viðskiptabankanna er því afleiðing af verkleysi ríkisstj.

Afleiðingar stjórnarferils ríkisstj. eru vaxandi verðbólga, aukin ríkisumsvif og skattaátögur, versnandi afkoma einstaklinga, heimila og fyrirtækja, upplausn og vonleysi samfara úrræðaleysi stjórnvalda.

Herra forseti. Hér verður að brjóta í blað. Fyrsta skilyrðið til þess að unnt sé að vinna á verðbólgunni er að draga úr ríkisumsvifum og skattaálögum, svo að svigrúm skapist til að bæta kjör hinna lægst launuðu og framtak, hugvit og dugnaður einstaklinga fái notið sín til að auka þjóðarframleiðsluna.

Þjóðarframleiðslan á mann stendur nú nær í stað eða minnkar þrjú ár í röð. Skapa verður almenn skilyrði fyrir atvinnuvegina alla: sjávarútveg, landbúnað, iðnað, verslun og þjónustu, svo að þeir, sem þær atvinnugreinar stunda, megi um frjálst höfuð strjúka.

Um leið verður að hefja nýja sókn í orkumálum og orkufrekum iðnaði. Hin dauða hönd Alþb. verður að víkja. Iðnrh. lagði niður stóriðjunefnd haustið 1978 og óskaði eftir því við Landsvirkjun að Hrauneyjafossvirkjun væri frestað um eitt ár.

Ég hef áður sagt það og ítreka það enn: Hér þarf gerbreytta stefnu í orkumálum. Við þurfum að kanna alla möguleika á orkufrekum iðnaði hér á landi til að vera sjálfir í stakk búnir til að semja við erlenda aðila og tengja einn möguleika við annan, njóta hámarksarðs og gæta vel umhverfis og vistkerfis okkar.

Lágmark er að eitt fyrirtæki í orkufrekum iðnaði og ein stórvirkjun séu í framkvæmd á hverju 3–5 ára tímabili til aldamóta. Við eigum að ganga til samstarfs við erlenda aðila og nýta fjármagn þeirra með opnum huga og mati hverju sinni og stefna að því að Íslendingar eignist fyrirtækin síðan smám saman.

Þingmenn Sjálfstfl. munu flytja þáltill. um samgöngumál, áætlun um lagningu varanlegs slitlags á hringveginn kringum landið og helstu tengivegi til sveita og sjávar. Fátt mundi breyta landi okkar til hins betra en slíkt átak og verða heilbrigðri byggðastefnu meira til framdráttar.

Hér gefst ekki tími til að rekja frekar mál sjálfstæðismanna á þessu þingi. Við munum gera grein fyrir þeim jafnóðum og þau koma fram.

Málefnalegur ágreiningur er meðal okkar sjálfstæðismanna um afstöðuna til þessarar ríkisstj. Yfirgnæfandi meiri hluti þm. Sjálfstfl., miðstjórnar og flokksráðs er í stjórnarandstöðu. Þrátt fyrir þennan ágreining vænti ég að þegar þessu stjórnarsamstarfi ljúki megi allir sjálfstæðismenn taka höndum saman, trúir hugsjónum sinum og stefnu.

Það er því bæði þjóðarnauðsyn og flokksnauðsyn, að þessi ríkisstj. fari frá hið fyrsta því að hún ræður ekki við vandann. Innan hennar er engin samstaða um úrræði frekar en í öðrum vinstri stjórnum.

Sjálfstfl. mun koma sterkari en nokkru sinni áður úr þessari raun og gegna hlutverki sínu sem kjötfesta íslensks þjóðfélags, sjálfum sér samkvæmur fyrir og eftir kosningar, og leiða þjóðina út úr þeim vítahring sem nú þrengir að okkur öllum og stofnar framtíð okkar í voða. Ég þakka áheyrnina.