12.12.1980
Sameinað þing: 33. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 1354 í B-deild Alþingistíðinda. (1352)
1. mál, fjárlög 1981
Fjmrh. (Ragnar Arnalds):
Herra forseti. Ég vil fyrst þakka hv. fjvn. fyrir hennar ágæta starf. Og ekki síður vil ég þakka stjórnarandstöðunni innan nefndarinnar fyrir góða samvinnu. Hinu get ég ekki neitað, að heldur þykir mér bragðdauf sú gagnrýni sem komið hefur fram af hálfu stjórnarandstöðunnar. (Gripið fram í: Hún á eftir að lagast.) Satt að segja væri ekki mikið tilefni til að standa nú upp til andsvara ef ekki væri verið að tönnlast hér í hverri ræðunni af annarri — og á ég þá við ræður sem fluttar voru hér í gær — á því atriði, að lánsfjáráætlun skuli ekki fram komin. Ég álít þetta raus um lánsfjáráætlunina alveg sérstaklega innantómt, og ég tel óhjákvæmilegt að fara nokkrum orðum um það atriði málsins áður en menn eyða meiri tíma í þann þáttinn.
Staðreyndin er sú, að lánsfjáráætlun hefur yfirleitt ekki verið afgreidd fyrir áramót. Það er söguleg staðreynd. Það hefur ekki gerst á undanförnum árum — og líklega aðeins einu sinni — að lánsfjáráætlun væri afgreidd fyrir áramót. Ástæður fyrir þessu eru ýmsar, en ég held að segja megi að yfirleitt hafi kannske ekki fyrst og fremst staðið á fjmrn. í þeim efnum eða fjárlagaundirbúningi, vegna þess að lántökur til A- og B-hluta fjárlaga eru yfirleitt tilgreindar í fjárlagafrv., eins og var gert í því frv. sem hér var lagt fram í októberbyrjun. Það er staðreynd, að frá því að lög um lánsfjáráætlun liggja fyrir þarf ríkisstj. nokkrar vikur til þess að yfirfara till. og gera á þeim breytingar. Þetta er mjög viðamiklar og margþættar till. sem eðlilegt er að ráðh. gefi sér nokkurn tíma til að yfirfara. Og ég tel að það sé síður en svo seinagangur á málum þó að ríkisstj. þurfi hverju sinni að eyða svo sem þrem, fjórum vikum í að yfirfara lánsfjáráætlun áður en hún er lögð fram. En til þess að unnt sé að leggja lánsfjáráætlun fram með fjárlögum og afgreiða hana á haustmánuðum er augljóst mál að allir aðilar, sem að lánsfjáráætlun standa og undirbúa hana, verða að leggja fram gögn í þeim efnum í septemberbyrjun. Að þessu var stefnt og þess var eindregið óskað t.d., að Framkvæmdastofnun ríkisins skilaði tillögum sínum í ágústmánuði, þannig að hægt væri að taka þær til meðferðar. (Gripið fram í: Það stendur í íslenskum lögum, hæstv. ráðh.) Ég veit vel að það stendur í íslenskum lögum, að leggja eigi lánsfjáráætlunina fram í kjölfar fjárlagafrv., en ég er að gera hér grein fyrir því, að það var óframkvæmanlegt vegna þess að tillögur þeirra aðila, sem áttu að taka þátt í undirbúningi lánsfjáráætlunar, lágu ekkí fyrir, þ. á m. tillögur frá stjórn Framkvæmdastofnunar ríkisins. Ég veit ekki til þess, að stjórnarandstæðingar í stjórn Framkvæmdastofnunar ríkisins hafi gert neinar athugasemdir við seinaganginn sem þar var á afgreiðslu þessa máls. Ég veit ekki til að framkvæmdastjóri Framkvæmdastofnunar ríkisins, hv. þm. Sverrir Hermannsson, hafi á nokkurn hátt gert grein fyrir því, hvers vegna Framkvæmdastofnun lagði ekki sínar tillögur fram þegar þess var óskað. (Gripið fram í: Þetta var 5. nóvember.) En staðreyndin er sú, að þær bárust ekki til fjmrn. fyrr en fyrstu dagana í nóvembermánuði. Og ég upplýsti það þegar ég mælti hér fyrir fjárlagafrv. 6. nóv. s.l., að ég hefði þá daginn áður fengið í hendur þessi gögn frá Framkvæmdastofnun. Þetta er staðreynd. (Gripið fram í: Lagabrotið blasir við.) Ég tel hins vegar að það sé þá oftúlkun eða rangtúlkun á efni þessara laga að segja að um eitthvert átakanlegt lagabrot sé að ræða, vegna þess að vel má skilja lagatextann á þann veg, að lánsfjáráætlunin eigi að fylgja í kjölfar fjárlagafrv. eins og hún hefur yfirleitt gert. (Gripið fram í: Vill ekki hæstv. ráðh. lesa lagagreinina'? Ég er með hana hérna.) Ef ég fengi hana í hendur mundi ég gera það. (Gripið fram í: Hérna.) Já, ég þakka hv. þm. kærlega fyrir, ég hef síður en svo á móti því að lesa lagatextann. En hann er þannig:
„Ríkisstjórnin skal leggja fyrir Alþingi fjárfestingar og lánsfjáráætlanir fyrir eitt ár í senn, og skulu þær fylgja fjárlagafrv.“.
Fjárlagafrv, var lagt fram í októberbyrjun, en af þeim ástæðum, sem ég hef hér gert grein fyrir, er bersýnilegt að einhver tímamunur verður þarna á að lánsfjáráætlun verði lögð fram, en hún mun greinilega fylgja í kjölfar fjárlagafrv. (Gripið fram í: Vill ekki ráðh. endurtaka ummæli um forstjóra Framkvæmdastofnunar sem hann viðhafði áðan?) Þykja hv. þm. þessi ummæli svo ánægjuleg að hann vill gjarnan fá að heyra þau tvisvar? Það er alveg sjálfsagt að verða við þeirri beiðni. Ég var að segja það hér áðan, að ég hefði ekki orðið var við að stjórnarandstæðingar í stjórn Framkvæmdastofnunar hefðu gagnrýnt það þar, að ekki skyldu liggja fyrir tillögur frá Framkvæmdastofnun um útlán Framkvæmdasjóðs til framkvæmdasjóðanna eða annarra stofnlánasjóða. Og ég veit ekki til þess, að þar hafi nokkru sinni verið um það rætt, að Framkvæmdastofnun væri að fremja lögbrot eða gera mikinn óskunda með því að hafa ekki tillögur sínar tilbúnar á þeim tíma sem fjmrn. óskaði eftir. Við óskuðum eftir því, að þessar tillögur lægju fyrir í ágústlok. En því miður fór það svo, að þær lágu ekki fyrir fyrr en um mánaðamótin október–nóvember. Það þekkja þeir, sem eiga sæti í stjórn Framkvæmdastofnunar, og það þekkir auðvitað sérstaklega framkvæmdastjóri Framkvæmdastofnunar ríkisins, hv. þm. Sverrir Hermannsson. (Gripið fram í: Stjórnarformaður.) Ég held að það væri nú langbest að hér talaði bara einn í einu og hv. þm. bæði um orðið á eftir. Þó að ég hafi út af fyrir sig ekkert við það að athuga að svara einni og einni spurningu, þá held ég að hitt sé þægilegra fyrir alla aðila.
En ég vil taka það fram í þessu sambandi, að ekki ber að skilja orð mín hér sem neinn áfellisdóm yfir stjórn Framkvæmdastofnunar eða framkvæmdastjóra þeirrar stofnunar. Ég geri mér fullkomlega grein fyrir því, að það er miklum vandkvæðum bundið að ganga frá útlánaáætlun Framkvæmdasjóðs, og mér dettur ekki í hug að halda að þessar till. hafi dregist vegna einhvers trassaskapar í Framkvæmdastofnuninni. Mér er nær að halda að þar sé um að ræða að upplýsingar hafi ekki legið fyrir frá stofnlánasjóðunum sjálfum. (Gripið fram í: Ekki heldur frá rn.) Ég held að það sé réttara að framkvæmdastjóri Framkvæmdastofnunar geri nánari grein fyrir því, sem mér er ekki kunnugt um að það hafi staðið á neinum upplýsingum frá rn. (Gripið fram í.) Já, það er þá betra að hann geri grein fyrir því. En ég held að staðreynd málsins sé einfaldlega sú, að það verk, sem þarna þarf að vinna, er unnið af fjöldamörgum aðilum, bæði fjárfestingarsjóðum og forstöðumönnum lánastofnana, og yfirleitt hafa þessar upplýsingar ekki legið fyrir fyrr en töluvert hefur verið komið fram á haust.
Af þessari ástæðu hefur yfirleitt ekki tekist að afgreiða lánsfjáráætlun fyrir áramót. En það verður ekki sagt, að staðið hafi á þeim hluta lánsfjáráætlunar sem lýtur að ríkisstofnunum og lántökum í þágu ríkissjóðs, enda koma áform um þær lántökur allar fram í fjárlagafrv. Hitt er staðreynd, sem ég hef margsinnis ítrekað hér og kom m.a. fram við 1. umr. fjárlaga, að till. frá Framkvæmdastofnuninni eða Seðlabankanum lágu ekki fyrir á þeim tíma sem þær hefðu þurft að liggja fyrir til þess að hægt hefði verið að framkvæma þetta lagaákvæði.
Ég vil í framhaldi af þessu upplýsa órólega þm. um það, þá sem hafa þungar áhyggjur af þessu máli, að ákvörðun um lánsfjáráætlun liggur fyrir, hún liggur nú þegar fyrir endanleg frá ríkisstj. Þar er um að ræða áætlun um erlendar lántökur með niðurstöðutölu 134 milljarðar 848 millj. kr. Þarna er um að ræða lántökur til margvíslegra nauðsynjamála, og ber þar hæst lántöku í þágu Landsvirkjunar upp á 46 milljarða, lántökur í þágu hitaveitna upp á 17.4 milljarða, lántökur í þágu vegagerðar upp á 13 milljarða, lántökur til almennra framkvæmda Rafmagnsveitna ríkisins upp á 8.3 milljarða kr. og svo lántökur til byggðalína upp á 5.2 milljarða kr. Ég mun sjá til þess, að þegar búið verður að ganga frá þessum lánsfjárheimildarlista eins og hann liggur fyrir, þá verði hann afhentur fulltrúum stjórnarandstöðu og fjvn., og vænti ég þess, að það geti orðið síðar í dag.
Ég á ekki von á því, að þskj., þar sem gerð er grein fyrir lánsfjáráætlun, liggi fyrir fyrr en eftir helgi, væntanlega ekki fyrr en á þriðjudag eða miðvikudag, en það fer þó eftir því, hversu vel gengur í prentun. Hins vegar virðist ekki ástæða til að sækja það af neinu kappi að ganga frá frv. til lánsfjárlaga fyrir áramót, þar sem frv. verður bersýnilega ekki afgreitt fyrr en eftir áramót og eftir er að leggja talsverða vinnu í undirbúning þess, þannig að mjög tæpt er að það nái að birtast þm. fyrir jól. Því verður að því stefnt, að frv. liggi fyrir um leið og þing kemur saman eftir áramót. Að sjálfsögðu skiptir þetta ekki miklu máli, enda fyrst og fremst formsatriði að leggja frv. sjálft fram, en yfirlit um tillögur ríkisstj. um lánsfjáráætlun liggur sem sagt þegar fyrir og verður afhent fjvn. og fulltrúum stjórnarandstöðu væntanlega síðar í dag.
Herra forseti. Ég veit nú ekki hvort ástæða er til að fjölyrða miklu frekar um fjárlagaundirbúninginn. Þó get ég ekki látið hjá líða að fara örfáum orðum um það sem fram kom hjá síðasta ræðumanni, hv. 3. þm. Norðurl. e., Lárusi Jónssyni, þar sem hann fjallaði um stöðu ríkissjóðs. Hann hélt því blákalt fram, sallarólegur, að ríkisreikningur og fjárlagaframkvæmd hefðu verið í sérlega góðu jafnvægi í tíð ríkisstjórnar Geirs Hallgrímssonar og þegar hún fór frá, aftur á móti væru allar horfur á því, að um mikið ójafnvægi yrði að ræða á þessu ári.
Ég held að of snemmt sé að segja til um það, hvort einhver halli kunni að verða á ríkissjóði á þessu ári eða einhver afgangur. Ég held að enginn geti neitt um það fullyrt fyrr en árið er á enda. Hitt er nokkuð ljóst, að fjárlögin verða í talsvert miklu meira jafnvægi á þessu ári en verið hefur um mjög langt skeið. Og ég held að það sé alveg sama hvernig menn reyna að umsnúa staðreyndum, menn hljóti að verða að horfast í augu við þessa grundvallarstaðreynd.
Ég get upplýst hér til viðbótar því sem áður hefur komið fram, að nú liggja fyrir upplýsingar um gjöld ríkisins og tekjur í lok nóvember-mánaðar. Gjöld ríkisins voru núna í nóvemberlok 322.485 milljarðar. Tekjur voru hins vegar 326.459 milljarðar. Tekjur umfram gjöld voru því 3.974 milljarðar.1 áætlun fjmrn. — sem er endurskoðuð fjárlagaáætlun miðað við þær verðlagsbreytingar sem hafa orðið — var miðað við að gjöldin yrðu um 324.8 milljarðar, en tekjurnar 328.5 milljarðar, þ.e. að tekjur umfram gjöld yrðu í nóvemberlok um 3.7 milljarðar, eða 3.688 milljarðar. Mismunurinn er 286 millj., sem er rétt um 0.1% af heildarveltunni, og ég get leyft mér að fullyrða að munurinn á áætlunartölum og raunveruleikanum hefur ekki verið minni a.m.k. seinustu 6–7 árin. Ég er hér með samsvarandi tölur fyrir októbermánuð. Það hefur ekki verið reiknað út hvernig þessi útkoma er til samanburðar við nóvemberlok á undanförnum árum, en það hefur verið reiknað út hvernig útkoman var í októberlok miðað við útkomuna á seinustu árum.
Í októberlok var rekstrarhalli upp á 0.5% eða um 1.5 milljarða, en eins og ég sagði áðan er svolítill rekstrarafgangur í nóvemberlok.
Ef við lítum á útkomuna í októberlok á árunum 1976, 1977 og 1978 á núverandi verðlagi, þá er hallinn upp á 7.5 milljarða í októberlok 1976, 17 milljarða í októberlok 1977 og 12 milljarða í októberlok 1978, en það var einum mánuði eftir að vinstri stjórnin kom til valda og ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar hrökklaðist frá völdum, þá var sem sagt á núgildandi verðlagi 12 milljarða halli á ríkissjóði í októberlok. Og staðan var litlu betri í ágústlok þegar stjórnin fór frá. Það er nú allt jafnvægið sem hv. þm. Lárus Jónsson var að tala um hér áðan, sennilega um 11 milljarða halli þegar stjórnin fer frá, á núverandi verðlagi. Ég held að þessar tölur ættu að sýna nokkuð vel fram á hversu sótsvartar blekkingar voru hafðar hér uppi áðan af hv. þm. Lárusi Jónssyni þegar hann hélt því fram, að ríkisreikningurinn hefði verið í sérlega góðu jafnvægi þegar fjmrh. Geirs Hallgrímssonar, hv. þm. Matthías A. Mathiesen, lét af störfum sem fjmrh. haustið 1978.
Ég ítreka það sem ég hef þegar sagt, að ég get ekkert um það fullyrt nákvæmlega hver útkoma ríkissjóðs verður í árslok, hvorum megin við strikið hún nákvæmlega verður, hvort það verður eitthvað örlítið í mínus eða örlítið í plús. En ég held að ég geti leyft mér að fullyrða það, að munurinn verður mjög lítill, á hvorn veg sem hann verður, og hann verður minni en verið hefur um mjög langt skeið. Það kalla ég jafnvægi í ríkisfjármálum.