12.03.1981
Sameinað þing: 60. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 2868 í B-deild Alþingistíðinda. (2993)
124. mál, veiðar og vinnsla á skelfiski í Flatey
Matthías Bjarnason:
Herra forseti. Hv. 7. þm. Reykv. hefur nú látið ljós sitt skína hér í þingsölum í sambandi við atvinnumál landsbyggðarinnar og tekist mun betur upp en honum hefur tekist í ýmsum öðrum málum hér á Alþingi, þó sérstaklega í kjaramálum sinna umbjóðenda. Þar hefur árangurinn ekki verið með sama hætti.
Það getur verið að menn geti skemmt sér yfir því, að ákveðnar byggðir eru komnar jafnilla og Flatey á Breiðafirði, og haft það í flimtingum hér í þingsölum. Ég ætla að minna þennan hv. þm. á það og aðra þm., að í Flatey á Breiðafirði var blómleg byggð lengi. Þar voru á annað hundrað íbúar lengst af. Þessi byggð hefur verið að eyðast fyrir það að samfélagið hefur ekki komið til móts við fólkið sem þarna býr. Ég vil líka segja þessum hv. þm. að í Stykkishólmi er myndarleg vinnsla á hörpudiski. Vinnslustöðvar hafa unnið þar mikið stórvirki. Þessar veiðar voru stundaðar af mörgum öðrum, m. a. bátum héðan frá Faxaflóa á tímabili, og þá átti þessi vinnsla mjög erfitt uppdráttar. Það lá við borð að þessar veiðar og þessi vinnsla félli niður með öllu. Ég tel því að það hafi verið rétt stefna að tryggja Stykkishólmi hörpudiskveiðarnar eins og gert var. Ég sé ekki að það breyti miklu þó að einn bátur, sem fyrir er í þessari eyju, fengi veiðileyfi. Hann þarf ekki endilega að veiða hörpudisk. Það eru nefnilega til fleiri skelfiskar en hörpudiskur, en það kom ekki fram hjá hv. þm., hann sá aðeins hörpudiskinn, enda hefur hann oft verið ærið einsýnn og ekki séð nema rétt fram fyrir sig í það og það skiptið. Það hafa verið hlífðarpjötlur fyrir augunum svo að hann hefur ekki getað horft til beggja hliða. Þess vegna er nú nauðsynlegt að horfa á þá möguleika.
Það er ekki til vatn nema í brunninum, sagði hv. þm., og er búinn að mæla vatnsmagnið þar alveg til hlítar og þar af leiðandi kemur auðvitað ekki til greina að stunda þar neina fiskverkun. Í Flatey á Breiðafirði var saltaður fiskur og það mikill fiskur, og það var rekið frystihús á sínum tíma í Flatey. En þá voru líka miklir erfiðleikar hjá frystihúsum almennt í landinu og af mörgum ástæðum varð atvinnureksturinn á þessum stað fyrir miklum áföllum. En það er hægt að bora fyrir vatni í eyjum alveg eins og á fastalandinu, skal ég segja hv. þm. Og það getur verið fleira með vatn að gera heldur en að nota það við skelfiskframleiðslu. Ef byggðarlag hefur tapað megin þorra íbúa sinna, eigum við þá að slá því föstu að þar megi alls ekki vera fleiri en þrír eða fjórir vinnandi menn, eins og hv. þm. sagði? Ég tel að það eigi einmitt að gera þessum byggðum kleift að rísa upp aftur, því þarna er búsældarlegt fyrir margra hluta sakir. Eyjabúskapur hefur verið á undanhaldi á síðustu árum og áratugum, en ég held að landið sé ekkert of stórt og að við eigum ekki að leggja byggð niður á þessum svæðum, heldur reyna að styrkja hana. Byggð í eyjunum á Breiðafirði, þeim stærstu og búsældarlegustu, á fullan rétt á sér. Ég er ekki að segja að hér sé um einu hugsanlegu lausnina að ræða. Að því leyti get ég verið hv. þm. báðum sem hér töluðu sammála. Það kann að koma í ljós, þegar málinu hefur verið vísað til nefndar, að einhverjar aðrar leiðir finnist sem menn geta orðið ásáttir um að fara til þess að treysta þarna byggð.
Þó að ég sé ekki eldri en um sextugt þá hef ég séð heila hreppa fara í eyði. Sléttuhreppur í Norður-Ísafjarðarsýslu var með í kringum 1930, að mig minnir, um 550 íbúa. Þeir síðustu fluttu burt á árinu 1949. Þar hafði verið búið frá upphafi Íslandsbyggðar, en þar voru erfiðleikar miklir í samgöngum og hafnleysa. Grunnavíkurhreppur fór með öllu í eyði nokkru síðar. Þarna var lifað og búið um langan aldur. Að vísu var það oft hart líf og erfitt. En við erum ekki að tala um að reisa byggð þar nú um sinn, heldur fyrst og fremst að treysta þær byggðir sem ekki eru farnar í eyði. Einn hrepp enn horfum við upp á á Vestfjörðum sem farið hefur í eyði. Þar er Múlahreppur í Barðastrandarsýslu. Og það er ekkert óeðlilegt að þm., sem kemur hér inn úr þessari sömu sýslu, fari að hugleiða þessi mál. Þegar hann spurði mig hvort ég vildi verða meðflm. að þessari till. sagði ég já. Og ég stend við það.
En ég lít ekki á þetta sem eina úrræðið, heldur er það mín skoðun að Alþingi eigi að gera ráðstafanir til þess að fleiri hreppar fari ekki í eyði en þegar er orðið. Það eru ýmsir aðrir þm. sem þekkja baráttusögu úr sínum byggðarlögum og vita hve byggð hangir á veikum þræði. Og ég held að í þessu landi, þar sem allir vilja fá allt, megi einnig hugsa um það í alvöru, hvernig eigi að bregðast við þessum vanda. Ég tek líka alveg undir það, að vandinn er mikill þar sem fólkið er fleira, og þar verður auðvitað að taka myndarlega á. En ég tel ekki ástæðu til að henda gaman að þessum tillöguflutningi. Hér er ekki um að ræða nein skipakaup í þessu sambandi, og það mun engu muna fyrir Stykkishólm, sem er alls gáðs maklegur, þó að eitthvert slíkt leyfi væri veitt þessum eina bát sem í eyjunni er. Það er ekki það sem kæmi til með að draga úr atvinnu þeirra Hólmara í þessum efnum. Og eins og ég tók fram áðan má einnig hugsa sér að gera tilraunir með aðrar tegundir en hörpudisk í þessu sambandi.