01.04.1981
Neðri deild: 70. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 3320 í B-deild Alþingistíðinda. (3411)
261. mál, jafnrétti kvenna og karla
Magnús H. Magnússon:
Herra forseti. Ég er ánægður með að þetta frv. er loksins komið fram. Satt best að segja skil ég ekki þann mikla drátt sem á því hefur orðið og sýnir ekki mikinn áhuga á málinu, því miður.
Í apríl 1979 skipaði ég nefnd til að semja frv. til l. um öldrunarþjónustu. Tilgangurinn var að samræma og auka stórlega alla félagslega og heilbrigðislega þjónustu við gamla fólkið, bæði í heimahúsum og á stofnunum. Nefndin vann mjög vel og af miklum áhuga. Hún skilaði drögum að frv. til laga um öldrunarþjónustu 1. febr. 1980. Strax og ég fékk drögin í hendur sendi ég þau til sérfræðilegrar skoðunar í heilbr.- og trmrn., ekki síst til að ganga úr skugga um að lögformlegum atriðum væri fylgt í hvívetna, að þau stönguðust ekki á við önnur lög o. s. frv. Þannig stóðu málin þegar ég lét af embætti heilbrmrh.
Ég hef verið að vonast eftir því, allt frá því að þing kom saman s. l. haust, að hæstv. núv. heilbr.- og trmrh. legði það frv. — eða annað sem gengi í sömu átt — fyrir hið háa Alþingi. Í umr. á Alþingi um þáltill. hv. þm. Jóhönnu Sigurðardóttur o. fl. um félagslega þjónustu fyrir aldraða sagði hv. þm. Guðrún Helgadóttir, eins og reyndar hefur komið fram hér áður í kvöld, 30. okt. s. l., að hæstv. heilbr.- og trmrh. mundi á allra næstu dögum leggja fram frv. til laga um öldrunarþjónustu. Hún sagðist reyndar hafa frv. í höndunum hér í þessum ræðustól. Þetta var 30. okt. s. l. Síðan er býsna langur tími liðinn, fullir fimm mánuðir, og bendir það ekki til þess, að áhuginn hafi verið mikill. En betra er seint en aldrei.
Ég á sæti í þeirri nefnd, sem fær þetta mál til umfjöllunar, og þarf því ekki á þessari stundu að gera margar efnislegar aths. Þó eru örfá atriði sem ég get ekki látið hjá líða að minnast á á þessu stigi.
Í 10. gr. segir að ráðh. sé heimilt að setja gjaldskrá vegna heilsugæslu í heimahúsum. Þetta finnst mér rangt. Talsverður hluti heimahjúkrunar vegna fólks sem fær ekki það pláss á stofnunum sem það þarf á að halda og óskar eftir. Ef það fengi þetta pláss þyrfti það ekkert að greiða fyrir margfalt meiri þjónustu. Það er fráleitt að refsa því með peningagreiðslum fyrir það, að þjóðfélagið getur ekki séð því fyrir nauðsynlegri vistun, auk þess sem rétt er að hafa í huga að heimahjúkrun er langódýrasta heilbrigðisþjónustan sem þjóðfélagið veitir. Hæstv. ráðh. sagði reyndar í framsöguræðu sinni að þetta væri aðeins heimildarákvæði sem varla eða ekki yrði notað.
Ég er einnig óánægður með það, að frv., eins og það nú er lagt fram, gerir ekki ráð fyrir að heimahjúkrun nái einnig til sjúks fólks og öryrkja í heimahúsum jafnframt gamla fólkinu. Auðvitað er gamla fólkið flest og því mest um vert að sinna því vel, en það er að mínu mati sjálfsagt að heimahjúkrunin nái einnig til annars sjúks fólks og öryrkja í heimahúsum. Hæstv. ráðh. kom inn á það í framsöguræðu sinni, að nokkurs ranglætis gætti vegna greiðslna kostnaðar á dvalarheimilum. Það er laukrétt. Í reynd þýðir það að verulegur hluti lífeyrisréttinda fólks er tekinn af því um leið og það fer inn á dvalarheimili, — réttinda sem fólkið er búið að vinna sér inn um langan tíma. Mér finnst að á því þurfi að finna aðra lausn, t. d: að koma öllum dvalarheimilum undir daggjöld, inn í sjúkratryggingakerfið.
Í 20. gr. er gert ráð fyrir að taka öll völd af eigendum og stjórnendum stofnana um það, hverjir fái vistun, og það vald alfarið lagt í hendur ellimálanefndar viðkomandi umdæmis og, eins og segir í aths. með 20. gr., að matið verði fyrst og fremst heilsufarslegt. Með þessu er stefnt að mikilli óánægju og mikilli togstreitu á milli aðila. Félagasamtök, sem byggt hafa svona stofnanir af miklum myndarskap, verða örugglega ekki ánægð með að hafa ekkert að segja um það, hverjir fái vistun. Þetta gæti orðið til þess, að þau missi áhuga á að koma slíkum stofnunum á fót eða stækka þær sem fyrir eru, og væri þá illa farið. Aftur á móti tel ég nauðsynlegt að auka verulega áhrif lækna og félagsmálastofnana eða félagsfræðinga frá því sem nú er á það hverjir fái vistun.
Í því frv., sem ég lét semja, er reynt að fara bil beggja í þessu efni. Þar segir, með leyfi forseta: „Stjórn dvalarheimilis ákveður vistun fólks á heimilum, að fengnum tillögum forstöðumanns og umsögn þjónustumiðstöðvar. Stjórnir dvalarheimila og hjúkrunardeilda ákveða vistun á þessum stofnunum að fengnu mati þjónustumiðstöðvar. Vistmenn á dvalarheimili eiga forgang að vistun á hjúkrunardeild á sama heimili.“
Um þetta var fullt samkomulag í nefndinni, eins og kom fram hjá hv. 1. landsk. þm., og það er geysilega þýðingarmikið. Í nefndinni var hann, hv. 1. landsk. þm., og við lítum á hann sem fulltrúa sjálfseignarstofnana í nefndinni. Reiknað var með læknisfræðilegu og félagsfræðilegu mati við vistun fólks án þess að taka öll völd af eigendum og stjórnendum stofnananna. Í þessum efnum verður að nást samkomulag allra aðila um vinnureglur ef vel á að fara. Þó að læknisfræðilegt mat eigi að vega þyngst við vistun fólks, má alls ekki líta fram hjá félagslega þættinum, eins og frv. gerir í reynd, því að félagslegar aðstæður geta oft verið gömlu fólki miklu sárari en líkamlegur lasleiki.
Og þá kem ég að því, sem mér finnst við fljótan yfirlestur vera stærsti gallinn á þessu frv. Hann er sá, að ekki er tekið á félagslega þættinum á sama hátt og þeim heilsufarslega. Félagsleg og heilbrigðisleg þjónusta fyrir aldrað fólk er ekki samræmd eins og nauðsynlegt er að mínu mati, og á ég þá einkum við heimilishjálp og aðra félagslega þjónustu í heimahúsum. Þetta er mikill galli. Það verður að samræma félagslega og heilbrigðislega þjónustu í heimahúsum. Það gengur ekki, að sveitarfélög beri svo til allan þunga af heimilisaðstoð og annarri félagslegri þjónustu í heimahúsum og svo taki ríkið við um leið og að heilbrigðisþjónustu kemur. Þessir þættir eru allt of samtvinnaðir til þess að halda þeim aðskildum á þennan hátt. Þetta hlýtur að leiða til þess að sveitarfélögin, sum hver a. m. k., reyni að koma sem flestu af gamla fólkinu inn á stofnanir, sem mundi þýða sparnað fyrir sveitarfélögin, en mikinn kostnaðarauka fyrir samfélagið í heild og í allt of mörgum tilvikum óþægindi fyrir gamla fólkið, og auðvitað er það það versta sem fyrir gæti komið.
Heimilisaðstoðin dregur öðru fremur úr skorti á vistplássi og sparar heilbrigðiskerfinu þar með ómælda fjármuni. Fyrir þetta á í reynd að refsa sveitarfélögunum. Það er ekkert vit í öðru en að hafa heimilishjálp og heimilishjúkrun og aðra félagslega þjónustu í heimahúsum á einni hendi og að kostnaði af þeirri þjónustu verði skipt milli ríkis og sveitarfélaga í sömu hlutföllum og kostnaði við rekstur stofnana og kostnaði við sjúkratryggingakerfið yfirleitt, þ. e. sveitarfélögin greiði tæplega 15% og ríkissjóður afganginn. Það má ekki að óþörfu mynda togstreitu milli ríkis og sveitarfélaga — eða viðhalda þeirri togstreitu sem fyrir er — því að sú togstreita mun í mörgum tilvikum koma niður á gamla fólkinu.
Í 9. gr. frv. er gert ráð fyrir því, að kostnaður við heimahjúkrun teljist til rekstrarkostnaðar heilsugæslustöðva. Það þýðir í reynd verulega togstreitu til viðbótar milli ríkis og sveitarfélaga. Þetta er þannig sums staðar núna, en ekki alls staðar. Laun hjúkrunarfræðinga heilsugæslustöðva eru greidd að fullu af sjúkratryggingum, þ. e. 85% af ríki og 15% af sveitarfélögum, en laun sjúkraliða eru alfarið greidd af viðkomandi sveitarfélagi. Auðvelt er að sjá þá togstreitu sem þarna kemur til með að verða á milli sveitarfélaga og ríkisvalds, eftir því hvort kona, sem stundar hjúkrunina, er hjúkrunarfræðingur launaður af ríkinu eða sjúkraliði launaður af sveitarfélagi.
Í heilbr.- og trn. mun ég leitast við að fá að mínu mati nauðsynlegar breytingar á þessu frv., en ég mun gera mitt til að flýta afgreiðslu þess, því að tíminn er naumur, óþarflega naumur að manni sýnist.
Ég endurtek ánægju mína með að þetta frv. skuli loksins vera komið fram. Þótt ég sé ekki að öllu leyti ánægður með efni þess mun ég stuðla að því, að það fái afgreiðslu fyrir þinglok.