30.04.1981
Efri deild: 89. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 3890 í B-deild Alþingistíðinda. (3945)
306. mál, verðlagsaðhald
Frsm. 1. minni hl. (Kjartan Jóhannsson):
Herra forseti. Það er í sjálfu sér athyglisvert sem kemur fram í yfirlýsingu hv. þm. Ólafs Ragnar Grímssonar, að hér sé enn einn steinninn lagður í götu ríkisstj. Ég vona að hún hrasi ekki frekar um þessa steina en aðra sem þm. talaði um að lagðir hefðu verið í hennar götu af hálfu stjórnarsinna, en hér eru víst mælt orð að sönnu.
Hv. þm. talaði líka um hversu vel hefði tekist til um stefnumörkun í efnahagsmálum, t. d. með afgreiðslu fjárlaga á sínum tíma. Það er nú svo með þessi blessuð fjárlög, að síðan þau voru afgreidd er Alþingi nú öðru sinni að breyta niðurstöðum þeirra. Svo traust var sú undirbygging. Hv. þm. talaði líka um að traust hefði undirbyggingin verið með afgreiðslu lánsfjáráætlunar. Ég veit ekki betur en að í þeim brbl., sem ríkisstj. setti á gamlárskvöld, hafi verið sérstök heimild til að breyta þeirri lánsfjáráætlun. Svona er um undirstöðurnar.
Efnahagsstjórnin hefur einkennst af því m. a. að hækka verð, taka ákvarðanir, lækka það síðan eða draga ákvarðanir til baka. Það var ákveðið í sambandi við afgreiðslu fjárlaga að spenna þau upp úr öllu valdi. En nú erum við öðru sinni að veita ríkisstj. heimild til að skera þau niður. Það var ákveðið í sambandi við lánsfjáráætlun að auka lántökur upp úr öllu valdi. Síðan þurfti ríkisstj. sérstaka heimild til að skera þetta eigið afkvæmi sitt niður. Það var ákveðið í fjárlögum að hækka skattana mjög verulega. Nú er hæstv. fjmrh. á fullri ferð við að lækka þessa skatta, að því er hann segir. Það var ákveðið fyrir áramót að hækka margfaldlega svokallað gosdrykkjagjald. Nú liggur fyrir frv. um að lækka það aftur. Þetta er stefnufestan hjá ríkisstj. — Og kannske væri vert að drepa á fleiri atriði.
Mér skilst t. d. að það sé áform ríkisstj. að lækka nú verð á landbúnaðarafurðum um þessi mánaðamót, en ætli þær hækki svo ekki meira en þær lækka um næstu mánaðamót þar á eftir. Er nema von að fólk verði ringlað við þessar aðstæður? Er nema von að fólk finni fyrir því, að hér ríkir stjórnleysi og bráðabirgðaaðgerðir einar?
Það er líka ýmist verið að hækka eða lækka vextina. Yfirleitt gerist það með þeim hætti, að þegar því hefur verið lýst yfir að vextirnir skuli lækka hækka þeir, en þegar því er lýst yfir að þeir skuli hækka eru þeir lækkaðir. Þannig gengur þetta á víxl. Þetta er nú stefnufestan og gengur víst undir nafninu „efnahagsáætlun ríkisstj.,“ eftir því sem manni skilst.
Ég held að ýmsum þeim sem fengist hafa við áætlunargerð, mundi þykja svolítið skrýtin áætlun að vera þannig alltaf að stíga eitt skref áfram og annað skref aftur á bak.
Annars hefur það einkennt þessar umræður, að ríkisstj. er harla ánægð með sjálfa sig og hæstv. forsrh. hefur látið það koma fram í ræðum hér að allt gangi þetta nú ljómandi vel. Ríkisstj. hefur lýst yfir, að það sé hennar æðsta markmið að verðbólguhraðinn fari ekki yfir 40% eða verði á kringum 40%. Þá þykist hún hafa náð miklum árangri. En það er nú einu sinni svo, að þegar þessi ríkisstj. tók við var verðbólguhraðinn líka um það bil 40% eða 42% samkv. útreikningi Þjóðhagsstofnunar frá 23. apríl 1980. Þetta gífurlega afrek, sem ríkisstj. ber sér á brjóst yfir núna að hún muni vinna á þessu ári, er að verðbólguhraðinn verði ekki meiri en þegar ríkisstj. tók við. Það verður að heita nokkuð kotroskið að hrósa sér mjög af því markmiði.
Ég held að það sé ástæða til þess núna að rifja það upp, hvers konar ástand ríkir hér í landi. Ég held að því verði best lýst með tveimur orðum: óðaverðbólga og landflótti. Hér ríkir svo mikil óvissa að fólk veit ekki frá degi til dags hvar það stendur. Það veit hvorki um kaup sitt né kjör sín frá degi til dags. Það er sífellt verið að hringla með allt. Menn eru t. d. hvattir til að spara með því að hækka vextina og koma með aukna verðtryggingu, en síðan er það dregið til baka jafnharðan, og sú stefna, sem ríkisstj. er að framkvæma, er fordæmd af talsmönnum ríkisstj. sjálfum, eins og t. d. í vaxtamálunum. Ég held að þetta sé mjög varasöm þróun. Ég held að hún sé stórhættuleg. Ég held að þessi sífellda óðaverðbólga allan þennan tíma — heilan áratug — sé mikil meinsemd fyrir þjóðina. Og ég held að besti mælikvarðinn á það, hve illa hafi tekist til, sé sá stöðugi landflótti og vaxandi landflótti sem við höfum orðið vör við. Ég hef ekki fyrr orðið persónulega eins var við hann og síðustu mánuði. Hvað eftir annað hef ég hitt menn á götu sem hafa sagt mér að þeir væru að flýja land. Þetta þykja mér uggvænleg tíðindi.
Við þessar aðstæður tók ríkisstj. sér sérstakt frí til að huga að efnahagsmálunum. Tíu menn sátu í tíu daga og notuðu eitthvað af sérfræðingum til að setja saman efnahagsstefnu. Það dundu fréttatilkynningarnar í fjölmiðlunum um það, hver afrek ríkisstj. væri að vinna. Árangurinn af þessu 100 dagsverka starfi liggur nú fyrir framan okkur og ég held að hann verði að teljast harla rýr.
Við þessar aðstæður, þegar hér geisar óðaverðbólga og landflótti, birtir ríkisstj. enn einar bráðabirgðaráðstafanir í efnahagsmálum. Það verður að segjast um þessar aðgerðir að sem viðnámsaðgerð gegn verðbólgu er frv. mjög léttvægt, enda mun reyndar aðaltilgangur þess að ýta óleystum vanda enn einu sinni á undan sér og að þessu sinni fram yfir 1. maí. Það er reyndar svo, að um framkvæmd þeirra ákvæða, sem í frv. eru, er harla lítið upplýst, nema helst að ríkisstj. hafi ekki tekið ákvarðanir þar um. Sama gildir um aðrar aðgerðir sem ríkisstj. segist vera að hugsa um. Þar hefur ekki heldur orðið samkomulag. Enn eykur það á óvissuna í þjóðfélagi okkar að stefnumörkun skuli vera svo óljós, svo óskýr, svo óviss sem raun ber vitni.
Ég held líka að það sé vert að rekja ytri aðstæður þjóðarbús okkar um þessar mundir, þegar þessi efnahagsstefna er birt í þessu frv. Þegar þjóðhagsáætlun var lögð fram áætlaði Þjóðhagsstofnun að verg þjóðarframleiðsla yrði óbreytt frá liðnu ári, en þar var ekki tekin með sú hækkun á saltfiski og skreið sem nú hefur verið samið um. Það hafa verið gerðir samningar um skreiðarsölu sem eru 10% hærri en á fyrra ári, um saltfisksölu sem eru 20% hærri og það er vitað að t. d. fiskmjölsverð á heimsmarkaði er nú ívið hærra en að jafnaði á s. l. ári. Verðlagsþróun í Bandaríkjunum gefur líka tilefni til að ætla að innan tíðar muni verð á frystum fiski fara hækkandi. Ég held að það sé líka óhætt að segja að horfurnar að því er varðar ál og kísiljárn séu ekki mjög dökkar og við megum búast við að þessir málmar, sem við flytjum út, fari hækkandi þegar liður á árið. Auk þessa hefur svo gengi Bandaríkjadollars styrkst mjög á árinu. Ef þetta er tekið saman, allar þær jákvæðu breytingar, sem hafa átt sér stað á ytri aðstæðum, og svo hitt, að Þjóðhagsstofnun gerði ráð fyrir að verg þjóðarframleiðsla yrði óbreytt frá fyrra ári áður en þessi áhrif voru komin fram nema að mjög litlu leyti, þá held ég að það sé óhætt að segja að ytri aðstæður verði að teljast allgóðar. Þessi góðu ytri skilyrði veita auðvitað sérstaka möguleika til að ná meiri stöðugleika í efnahagslífi og ná verulegum árangri í því að ná verðbólgunni niður.
Það frv., sem hér liggur fyrir, er til vitnis um að ríkisstj. virðist ekki ætla að bera gæfu til að nýta sér þau einstaklega góðu ytri skilyrði, þá bót sem hefur orðið á ytri skilyrðum, til að ná meiri stöðugleika í efnahagslífinu og til að ná verðbólgunni niður. Öllum sönnum Íslendingum hljóta að vera það mikil vonbrigði að svo skuli hafa til tekist.
Þetta frv. er af svipuðum toga og það sem hefur verið gert áður. Þetta er í rauninni þriðja tilraun ríkisstj. til að beita svonenfndri verðstöðvun. En þessi tilraun mun reynast jafnhaldlaus og hinar fyrri. Allir vita að frv. er ætlað að taka gildi á sama tíma og ríkisstj. ákveður verulegar hækkanir á opinberri þjónustu. Það vekur þó athygli að í gildi eru þegar rúmar lagaheimildir um stjórnun verðlagsmála og það er ekki auðvelt að sjá hvaða tilgangi það þjónar að vera með sífelldar orðalagsbreytingar og málalengingar um framkvæmd laganna. Það verður ekki annað séð en slíkt beri öðru fremur vott um sýndarmennsku, og það var ekki það sem við þurftum á að halda á þessu stigi. Það hefur reyndar komið mjög til umr. í hv. Nd. og eins á nefndarfundum hvernig þessum nýju ákvæðum yrði hagað í framkvæmd. Borist hafa svör við því með ýmsum hætti hvernig það yrði, en það verður að segja að þau svör ganga ekki upp og þau vekja ugg í brjósti um að ríkisstj. viti ekki hvað hún er að gera eða hvernig þetta skuli framkvæmt. Þau svör, sem gefin hafa verið, stangast á. Það er uggvænlegt ef líka á framkvæmdasviðinu fer þetta enn úr böndunum hjá ríkisstj. Ég held að það sé alveg ljóst að fyrirætlanir ríkisstj. muni mistakast eins og þær hafa mistekist vegna þess að hér er um einangraðar aðgerðir að ræða, en ekki hluta af heildstæðri efnahagsstefnu. Það, sem ríkisstj. leggur hér til, er ekki í samræmi við aðrar staðreyndir í íslensku efnahagslífi. En við skulum líka gæta að því, að án raunsærrar efnahagsstefnu er hér verið að auka hættu á atvinnubresti sem þegar hefur reyndar skotið upp kollinum í vissum landshlutum.
Ég skal ekki fjölyrða öllu meira um þetta mál. En það verður að segja að frv. ríkisstj. er smærra og efnisminna en aðdragandi þess gaf tilefni til að ætla. Það verður að segja að frv. nýtir ekki þau tækifæri sem nú gefast til að ná verulegum árangri í því að auka stöðugleika í íslensku efnahagslífi og draga úr verðbólgunni, það tækifæri sem gefist hefur með tilliti til þróunar ytri aðstæðna.
Þetta frv. er lítils virði. Það skiptir engum sköpum. Það breytir litlu sem engu. En ríkisstj. hefur lagt ofurkapp á að þetta marklitla frv. verði afgreitt nú fyrir 1. maí. Þingflokkur Alþfl. mun fyrir sitt leyti ekki leggjast gegn því að svo geti orðið. En ef það reynast orð að sönnu, sem hér voru mælt áðan, að þetta frv. sé steinn í götu ríkisstj., verður sjálfsagt að hafa það.