08.05.1981
Efri deild: 94. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 4133 í B-deild Alþingistíðinda. (4254)
319. mál, Sinfóníuhljómsveit Íslands
Menntmrh. (Ingvar Gíslason):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv., sem er stjfrv., um Sinfóníuhljómsveit Íslands. Þetta frv. á sér orðið alllangan aðdraganda. Eins og hv. þm. vita hefur Sinfóníuhljómsveit Íslands starfað um þessar mundir í rúmlega 31 ár. Hún var formlega stofnuð í marsmánuði 1950 og hefur starfað síðan. Það er því rúmt 31 ár síðan hún tók til starfa. Hins vegar hefur staðið þannig á um Sinfóníuhljómsveitina að það hafa aldrei verið til um hana neinar fastar opinberar reglur, ef svo má segja, og síst af öllu að sérstök lög hafi verið til um stofnunina. En það er orðið alllangt síðan forráðamenn Sinfóníuhljómsveitarinnar áttuðu sig á því, að það mundi vera hin mesta nauðsyn að fastar reglur yrðu settar um hljómsveitina og þá í lagaformi. Á þingárunum 1977 til 1979, reyndar á fjórum þingum á þessum árum, voru borin fram frv. til l. um Sinfóníuhljómsveit Íslands, en ekkert þessara frv. náði fram að ganga í þinginu. Síðast var lagt fram frv. til l. um Sinfóníuhljómsveit Íslands á þinginu 1979 og þá hafði það frv. tekið nokkrum stakkaskiptum frá því sem upphaflega hafði verið gert ráð fyrir eða mótað á árunum 1976 og 1977 og þar á eftir, en eigi að síður náði þetta frv. ekki fram að ganga.
Ég vil geta þess, að það frv., sem ég legg nú fram, er að langmestu leyti byggt á þeirri gerð sem til varð 1979 og flutt þá á því þingi. Hins vegar var það svo, að í frv. þá voru tiltekin ákvæði þess eðlis að það leiddi til deilna m. a. við sveitarfélögin hér í nágrenninu. Gert var ráð fyrir því í 3. gr. þess frv., sem ég er að ræða um og lagt var fram 1979, að koma á eins konar skylduaðild sveitarfélaganna hér í nágrenninu ásamt Reykjavík um rekstur Sinfóníuhljómsveitarinnar. Þetta sætti mikilli andstöðu og að ég hygg áttu aðalþáttinn í því að stöðva þetta mál á tveim síðustu þingum þessar hugmyndir um skylduaðild svo að segja allra sveitarfélaga og bæjarfélaga sem eru í nágrenni Reykjavíkur.
Þegar ég fór að hugleiða þetta mál virtist mér einboðið að það yrði að yfirfara frv., endurskoða það. Þetta frv., sem lagt var fram 1979, og árangurinn af þessari endurskoðun kemur fram í því sem ég er að mæla hér fyrir núna. En mér þykir nauðsynlegt að taka það fram strax og ég vil leggja á það mikla áherslu, að það er alls ekki hægt að tala um að í þessu frv., sem ég legg fram hér, sé um neina grundvallarbreytingu að ræða frá þeim frv. sem áður hafa komið fram, síst af öllu frv. sem voru lögð fram á þingunum 1978–1979 og 1979–1980. Hér er enn gengið út frá því að Sinfóníuhljómsveitin sé sjálfstæð stofnun, það er gert ráð fyrir að fjárhagsgrundvöllur Sinfóníuhljómsveitarinnar sé tryggður með lögum og það er enn fremur gert ráð fyrir að rekstraraðilar séu ríkissjóður, Ríkisútvarpið og tiltekin sveitarfélög, en hvað þetta varðar kemur fram nokkur breyting sem ég mun síðar gera grein fyrir.
Meginmál þessa frv. er yfirleitt það sama og var í frv. frá 1979 eða þeirri síðustu gerð sem lögð var fyrir Alþingi áður en þetta frv. varð til. Hins vegar hafa eigi að síður verið gerðar ýmsar breytingar frá fyrri gerð, þrátt fyrir að ég segi að grundvallarstefnan er sú sama. M. a. er það svo, að nú er gert ráð fyrir að færri sveitarfélög séu rekstaraðilar að Sinfóníuhljómsveitinni en gert var ráð fyrir í þeim frv. sem Ragnar Arnalds og Vilmundur Gylfason lögðu fyrir Alþingi á sinni tíð. Það er ein breytingin. Mér virtist eftir reynslu minni hér sem þm. nauðsynlegt að láta kanna rækilega hvaða aðilar raunverulega vildu vera með í rekstri hljómsveitarinnar og reynt yrði að koma á föstu samkomulagi og undirskrifuðu samkomulagi, ef svo má segja, um þetta — samkomulagi sem hægt væri að lögfesta. Ég hef látið endurskoðunina á frv. þeirra Ragnars og Vilmundar fyrst og fremst beinast eða að verulegu leyti að því að reyna að tryggja með beinu samkomulagi við sveitarfélögin að þau verði rekstraraðilar. Þetta var rækilega kannað af endurskoðunarnefndinni nú í vetur og að vísu tók alllangan tíma þessi endurskoðun á lögunum, en niðurstaðan varð sú, að Reykjavíkurborg féllst á að vera áfram rekstraraðili að Sinfóníuhljómsveitinni og bæjarsjóður Seltjarnarness féllst á það einnig að koma inn sem rekstraraðili, að sjálfsögðu að litlum hluta vegna þess að þar er um lítið sveitarfélag að ræða, en segja má að það greiði hlutfallslega fyllilega það sem til var ætlast og ekki minna en borgarsjóður Reykjavíkur mun gera. Önnur sveitarfélög hér í grenndinni, Kópavogur, Garðabær, Hafnarfjörður og ég held Mosfellssveit sem hafa verið þar inni líka, höfnuðu því algerlega að vera aðilar að rekstri Sinfóníuhljómsveitarinnar. Var þá sýnt að það þýddi ekki að eyða löngum tíma í að knýja þessi sveitarfélög til samkomulags, enda í sjálfu sér engin tök á að gera slíkt. Af þessu leiðir að rekstraraðilarnir eru færri en gert var ráð fyrir í eldri frv. af þessari gerð og prósenttölurnar í 3. gr. frv. hafa einnig breyst af þessum sökum. Meira álag kemur sem sagt á ríkissjóð beint að standa undir rekstri Sinfóníuhljómsveitar en áður var hugsað og áður hefur verið.
Mjög nauðsynlegt er að gera grein fyrir þessu, að 3. gr. hefur breyst verulega hvað þetta snertir, þó að varla sé hægt að segja að þarna sé um neina grundvallarbreytingu að ræða, heldur meira um það hvernig þessi grundvallarstefna er útfærð. En kosturinn við þetta er að mínum dómi sá, sem ég held að ekki hafi verið áður fyrir hendi og var ekki fyrir hendi, að nú er lokið löngum deilum um rekstraraðild og hlutfallsleg framlög hvers rekstraraðila. Þetta er kosturinn við þá gerð sem nú liggur hér fyrir og eins og ég legg málið fram. Ég tel ákaflega mikilvægt að þetta samkomulag verði lögfest. Í raun og veru er það frá mínum bæjardyrum séð aðalatriðið í þessu máli að við erum hér að lögfesta tiltekið samkomulag sem orðið hefur milli fjögurra aðila í þjóðfélaginu um rekstur sinfóníuhljómsveitar. Ég held að hv. þm. hljóti að átta sig á að þetta er mjög mikill styrkur í sambandi við þetta mál. Slíkt samkomulag hefur ekki legið fyrir áður, heldur má segja að það hafi verið gengið út frá því að sveitarfélögin, sem um var rætt að tækju þátt í rekstrinum, þyldu þessa kvöð án þess að malda í móinn, en það var ekki reyndin að þau gerðu það. Ég held fyrir mitt leyti að þessi skipting sé mjög eðlileg og ég held að þessi skipting verði að teljast viðunandi fyrir rekstraraðilana.
Ég held að þetta hafi verið heppileg lausn á löngum deilum, en fyrst og fremst er hér um að ræða „praktíska“ lausn sem væri mjög æskilegt að við gætum lögfest á þessu þingi.
Önnur breyting er hér sem ég vil minnast á og skylt er reyndar að minnast á. Þó ekki sé þar kannske beint um grundvallarbreytingu að ræða er það þó allmikilvæg breyting. Hún er í 6. gr. frv., sem fjallar um fjölda starfsmanna hljómsveitarinnar. Ég vil benda á að í fyrri frv. var talað um að ráða mætti allt að 65 hljóðfæraleikurum. Nú er lagt til að ráða skuli minnst í 65 stöðugildi hjá hljómsveitinni, þannig að talan 65 yrði þá lögbundið lágmark hljóðfæraleikara í hljómsveitinni. Talan 65 á sér sín rök og þau helst, að það er talið vera minnsta gerð sinfóníuhljómsveitar sem hefur þessa tölu, en flestar sinfóníuhljómsveitir eru stærri. Það er talið af fagmönnum að í raun og veru sé naumast hægt að tala um sinfóníuhljómsveit fyrr en tala hljóðfæraleikara sé 65. Á það ráð hefur verið brugðið að flytja tillögu um það í þessu frv. að við þessa tölu verði miðað. Ég tel nauðsynlegt að minna á þetta vegna þess að hér er um að ræða nokkra breytingu frá því sem var, fyrst og fremst orðalagsbreytingu, en eigi að síður má segja að hér sé einnig augljóslega efnisbreyting að því leyti til, að ef þetta verður að lögum mundi þegar verða gengið út frá því að 65 manns ynnu í hljómsveitinni, en ef hitt orðalagið yrði notað má segja að það sé fremur að því stefnt að hljómsveitin verði skipuð 65 hljóðfæraleikurum. Þetta er höfuðmunurinn, en samt sem áður snýst þetta um sama málið, aðeins spurningin um hversu langan tíma það tekur að Sinfóníuhljómsveitin komist upp í þá stærð sem talin er vera minnsta gerð sinfóníuhljómsveitar.
Ég held að ég eyði nú ekki fleiri orðum í að ræða þetta sérstaka atriði né heldur annað sem er í frv. Yfirleitt vona ég að þessar greinar skýri sig sjálfar. Ég hef reynt að gera grein fyrir höfuðatriðum og einkum þeim atriðum þar sem breytingar hafa orðið frá fyrri gerð frv. En það er einlæg von mín að þetta mál fái hér góðar undirtektir og hljóti skjóta afgreiðslu í þessari hv. deild. Það er von mín að þetta frv. geti orðið að lögum á þessu þingi. Mér virðist sannarlega kominn tími til að lög verði sett um starfsemi Sinfóníuhljómsveitarinnar, og ég held að eins og unnið hefur verið að þessu núna, og auðvitað byggt á þeirri reynslu sem við höfum af meðferð þessa máls, megi allvel við una þá gerð frv. sem hér liggur fyrir.
Ég treysti því, að hv. dm. vinni að því að þetta mál nái fram að ganga. Það er að vísu stutt eftir af þingtíma, en ég held þó að þetta mál sé það vel kynnt og menn hafi á því svo fastmótaðar skoðanir hver um sig að það þurfi ekki að eyða mjög löngum tíma til að athuga það og kanna. Ég held ekki. Ég held að málið liggi nú nokkuð augljóst fyrir í öllum aðalatriðum. Þetta er orðið gamalkunnugt mál og hefur lengi verið til umræðu hér á hv. Alþingi, þannig að mér finnst nú, þar sem ég tel að það sé mjög mikill vilji margra hv. þm. til að lögfesta þetta, að það ætti að vera möguleiki á að gera það á þessu þingi. Ég treysti því að hv. Ed. geri sitt til þess að svo megi verða, og ekki síst vænti ég þess, að menntmn. deildarinnar, sem vafalaust fær þetta mál til meðferðar, hraði störfum sínum og skili sem skjótast áliti þannig að þetta mál geti gengið áfram sína leið.
Ég vil svo, herra forseti, leggja til að þessu frv. verði vísað til menntmn. þegar þessari umr. er lokið.