19.05.1981
Sameinað þing: 85. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 4645 í B-deild Alþingistíðinda. (4811)

Almennar stjórnmálaumræður

Þorv. Garðar Kristjánsson:

Herra forseti. Góðir áheyrendur. Hv. þm. Guðmundur J. Guðmundsson vék að læknadeilunni sem nú er í uppsiglingu. Það var ekki óeðlilegt út af fyrir sig að víkja að þessu alvarlega máli. En ég spyr: Blasir ekki ranghverfa kjarabaráttunnar hvarvetna við sjónum þeirra sem sjá vilja? Samtökin, sem stofnuð voru til stuðnings lítilmagnanum, standa nú undir forustu kommúnista í lítilfjörlegu bögglauppboði á félagsmálapökkum til hinna verst settu meðan hátekjumennirnir einir hafa efni á kjarabaráttu.

Hæstv. iðnrh. var hér að kyrja afturhaldssöng sinn um íslenska iðnaðarstefnu. Á máli iðnrh. heitir það að virkja fyrir útlendinga ef rafmagn er hagnýtt í formi útfluttrar iðnaðarvöru. Á sama máli heitir það að veiða fyrir útlendinga ef þú dregur fisk úr sjó og hagnýtir þér hann til útflutnings í stað þess að éta hann sjálfur.

En engin mál ber hærra nú um þessar mundir en einmitt orkumálin. Það er af því að meginverkefnið nú er að hagnýta hin gífurlegu verðmæti sem fólgin eru í orkulindum landsins. En leiðin til þess er m. a. stórvirkjanir í fallvötnum landsins.

Þess vegna lögðum við sjálfstæðismenn fram á þessu þingi frv. um ný orkuver í Fljótsdal, í Blöndu, við Sultartanga og stækkun Hrauneyjafossvirkjunar. Hér er meira en tvöfaldað virkjað vatnsafl í landinu. Með þessum framkvæmdum, sem við sjálfstæðismenn leggjum til, verður hægt að fullnægja orkuþörfinni samkvæmt orkuspá hvað varðar heimilisnotkun, húshitun og almennan iðnað. En auk þess skapar þetta möguleika til nýrrar stóriðju sem nemur í lok framkvæmdatímabilsins árlegri notkun sem er allmiklu meiri en öll núverandi stóriðja notar á ári.

Samkvæmt frv. okkar sjálfstæðismanna eru gefin fyrirmæli um að reisa og reka þau raforkuver sem þar greinir. Jafnframt eru sett viss skilyrði fyrir því, að þetta megi verða. Mælt er svo fyrir að taka verði ákvörðun um stóriðju á Austurlandi jafnhliða ákvörðun um Fljótsdalsvirkjun. Leiðir þetta af þeirri staðreynd, að hagkvæmni þessarar stórvirkjunar er beinlínis háð stóriðju. Enn fremur er kveðið á um að ekki komi til ákvörðunar um byggingu Blönduvirkjunar fyrr en tryggð hafi verið nauðsynleg réttindi vegna virkjunarinnar.

Við sjálfstæðismenn leggjum til að Landsvirkjun eða landshlutafyrirtækjum sé falið að reisa og reka orkuver þau sem hér um ræðir. Ef engin landshlutafyrirtæki yrðu stofnuð í þessum tilgangi utan núverandi veitusvæðis Landsvirkjunar bæri að fela Landsvirkjun að reisa og reka þessar virkjanir.

Þessi ákvæði frv. um virkjunaraðila eru í samræmi við till. okkar sjálfstæðismanna um skipulag orkumála. Við sjálfstæðismenn bárum fram snemma á þessu þingi frv. til orkulaga. Er þar um að ræða fjölbreytileg og róttæk nýmæli sem miða að því að svara kröfum tímans um skipulag þessara mikilvægu mála. Margháttaðar tillögur er að finna um nýmæli er varða skipan og starfsemi orkuráðs, Orkustofnunar og Orkusjóðs, jöfnun orkuverðs og gerð orkumálaáætlana til langs tíma.

Í frv. okkar sjálfstæðismanna um ný orkuver er gert ráð fyrir, að framkvæmdum verði lokið á tíu árum, og kveðið er á í frv., að undirbúningi að byggingu orkuveranna svo og framkvæmdunum sjálfum skuli hraðað svo sem kostur er.

Til þess að þetta megi verða er nauðsynlegt að hefjast þegar handa og hvar sem við verður komið. Með tilliti til þess kveður frv. ekki á um forgang framkvæmda, áfangaskipti eða röðun orkuvera sem reisa skal. Gert er ráð fyrir að hagkvæmni- og öryggissjónarmið ráði gangi framkvæmda og að þau vinnubrögð verði viðhöfð að þeim verði öllum lokið á framkvæmdatímabili heildaráætlunar um byggingu allra virkjananna. Það gæti verið beinlínis til þess að tefja og torvelda framkvæmd þessarar áætlunar um virkjunarframkvæmdir ef í lögum væri kveðið á um röðun framkvæmda. Þetta leiðir af því, að nú liggur ekki ljóst fyrir í öllum tilfellum hvenær verður lokið undirbúningi framkvæmda eða forsendum fyrir framkvæmdum verði fullnægt. Þess vegna verður að vinna að þessum verkefnum eftir því sem í ljós kemur hvernig þau liggja fyrir til úrlausnar. Slík vinnubrögð eru besta tryggingin fyrir því að ljúka megi framkvæmdunum öllum á hinum tiltekna tíma.

En hvað er að frétta af ríkisstj. í þessum málum? Það var ekkert að frétta þaðan lengi vel. Iðnrh. hefur legið þversum eins og þvara í gangvegi allra aðgerða. Ekkert hefur mátt gera í skipulagi orkumálanna vegna þess að ráðh. hefur ekki fundið út hvernig hann getur komið í veg fyrir þá þróun, að fólkið í hinum einstöku landshlutum taki orkumálin í sínar hendur, svo sem raun hefur orðið á með Orkubú Vestfjarða og þróunin stefnir að með Hitaveitu Suðurnesja. Ekkert má gerast í byggingu orkuvera meðan ráðh. bjástrar við að leysa þá óleysanlegu þraut að stofna til stórvirkjunar á Austfjörðum án stóriðju.

En nú loks á lokadögum þingsins er drattast til að bera fram frv. til laga um raforkuver. Og hvað felur þetta frv. ríkisstj. í sér? Að svo miklu leyti sem frv. markar nokkra stefnu er þar tekinn versti kosturinn. Þar er ekki um að ræða framkvæmdir sem er einungis sniðinn stakkur að þörfum heimilisnotkunar, húshitunar og almenns iðnaðar. Þar er ekki heldur gert ráð fyrir stóriðju sem er grundvöllur fyrir stórátaki í virkjunarmálunum. Valinn er versti kosturinn: stórvirkjanir án nauðsynlegs orkumarkaðar sem stóriðjan ein getur skapað. Slík stefna eða réttara sagt stefnuleysi leiðir til sjálfheldu í orkumálum þjóðarinnar.

Frv. ríkisstj. ber vott um ráðleysi í skipulagsmálum orkuframleiðslunnar. Gefist er upp við að lögfesta hlutverk Landsvirkjunar um allt land sem aðalorkufyrirtækis, heldur skal fara bónarveg eða samningaleið til að freista þess að fá Landsvirkjun til þess að reisa og reka orkuver utan núverandi veitusvæðis fyrirtækisins. Því eru gerðir skórnir að þessar fyrirætlanir takist ekki, og skal þá styðjast við Rafmagnsveitur ríkisins sem virkjunaraðila. Útilokað er að fólkinu í hinum einstöku landshlutum heimilist, ef það óskar, að taka virkjunarmálin í eigin hendur í formi landshlutafyrirtækja.

Í frv. ríkisstj. er þess ekki gætt, að hraðað verði öllum undirbúningi og framkvæmdum að virkjunum, heldur eru vangaveltur um röðun virkjunarframkvæmda. Lögfesting á framkvæmdaröð verður hins vegar til trafala ef hugur fylgir máli um þær stórvirkjanir sem frv. tiltekur á framkvæmdatímabilinu.

Frv. er þannig í fleiru sannkölluð vansmíð sem ber vott um vingulshátt og sýndarmennsku í orkumálunum. Staðan í orkumálunum í dag blasir við þannig að undirmál iðnrh. hindra virkjun Blöndu, bein andstaða ráðh. við stóriðju kemur í veg fyrir Fljótsdalsvirkjun, stjórnarsáttmálinn bannar Sultartangavirkjun, frv. ríkisstj. um raforkuver boðar lögfestingu á aðgerðarleysinu.

Frv. okkar sjálfstæðismanna um ný orkuver markar stærsta sporið sem tekið hefur verið í virkjunarmálum landsmanna. Hér er um að ræða stærsta átakið sem enn hefur verið gert til þess að nýta orkulindir landsins til verðmætasköpunar fyrir þjóðarbúið. Stefna þessi í framkvæmd þýðir þáttaskil í íslenskri hagsögu. Hér er á ferð mál sem ætti að verá hafið yfir hvers`dagsleik og dægurþras. Hér er mál fyrir þjóðina til að sameinast um. En því miður er því ekki að heilsa. Það er við dragbíta að fást sem stjórna orkumálunum í dag.

En megum við þá ekki vænta þess, að allir sjálfstæðismenn standi saman um stefnu flokksins í orkumálum? Að frv. okkar sjálfstæðismanna um ný orkuver, sem ég hef hér gert að umtalsefni, standa allir þm. flokksins, hvort sem þeir eru í stjórnarandstöðu eða hafa stutt ríkisstj. Þetta er ekki tilviljun. Stefna sú, sem þar er mörkuð, er svo ótvíræð og eindregin í anda sjálfstæðisstefnunnar, stefnumótunar flokksins í orku- og stóriðjumálum fyrr og síðar.

Í trú á land og lýð er nú kallað á menn til dáða. Flokkurinn vill marka stefnu til grundvallar bættum lífskjörum og atvinnuöryggi. Það er í anda sjálfstæðisstefnunnar sem leitt hefur þjóðina á undanförnum áratugum frá fátækt til bjargálna. Valið stendur milli stefnuleysis orkumálaráðherrans, Hjörleifs Guttormssonar, og stórhuga stefnu Sjálfstfl. Enginn sannur sjálfstæðismaður getur lotið vilja kommúnista í svo örlagaríku máli fyrir hina íslensku þjóð. Í afstöðunni til orkumálanna í dag skilur á milli feigs og ófeigs.

En ekki er ein báran stök. Í vindmylluslag ríkisstj. við verðbólguna er ekki annað en ótíðindi að hafa. Forsendan fyrir gjaldmiðilsbreytingunni um síðustu áramót var sú, að hún væri liður í víðtækri stefnumótun til þess að koma á jafnvægi í efnahagsmálunum. Gjaldmiðilsbreytingin er ráðstöfun þess eðlis, að hún getur orðið til þess að skvetta olíu á verðbólgubálið ef forsendur hennar eru ekki fyrir hendi. Ríkisstj. þverskallaðist í þingbyrjun við kröfu okkar sjálfstæðismanna um að móta og leggja fram efnahagsstefnu sem gæti orðið grundvöllur fyrir gjaldmiðilsbreytingunni. Hún sagðist mundu leggja fram efnahagsstefnu sína um leið og gjaldmiðilsbreytingin færi fram. Þannig voru til komin brbl., sællar minningar, sem ríkisstj. setti á gamlársdag. Þannig var ekkert gert til þess að skapa fyrir fram það traust á gjaldmiðilsbreytingunni sem nauðsynlegt var. En verra var þó hitt, að þegar brbl. litu dagsins ljós var þar ekki um að ræða neina stefnumörkun sem hefði nokkurt gildi til þess að koma á jafnvægi í efnahagsmálunum, hvort sem gjaldmiðilsbreytingu hefði verið fyrir að fara eða ekki. En verst er að glatað er það tækifæri sem hefði getað orðið til styrktar og stuðnings við raunhæf úrræði til viðnáms gegn verðbólgunni, því að gjaldmiðilsbreyting er einstæður atburður, en ekki hversdagslegar aðgerðir. Þetta kallaði hæstv. forsrh. hér áðan að nýta vel áhrif gjaldmiðilsbreytingarinnar.

Meginávirðingar núv. ríkisstj. í meðferð efnahagsmála eru þær, að ekki er um neina heildarstefnu að ræða. Skammtímaráðstafanir til svokallaðs viðnáms gegn verðbólgu, sem ríkisstj. vaknar upp til á þriggja mánaða fresti og nú síðast að loknu páskaleyfi, eru þess vegna þegar best lætur vottur úrræðaleysis og fálmið eitt. Sér til huggunar dútlar ríkisstj. sér svo við hugleiðingar sínar um verðbólguhorfurnar. Við höfum heyrt í þessum umr. hvernig hæstv. ráðh. Steingrímur Hermannsson og hæstv. forsrh. gömnuðu sér við þennan leik. Spár eru birtar um það, hvað verðbólgan fari hátt, annars vegar ef ríkisstj. héldi að sér höndum og hins vegar ef eitthvað væri að gert. Þykir þá þakkarvert ef ekki má einu gilda.

Það þykja mikil tákn og furður þegar menn þykjast geta spáð t. d. 5 stiga lækkun á verðbólgunni, rétt eins og slíkt skipti sköpum við verðbólgustig sem nemur 50% eða meira, hvað þá þegar slíkt byggist á fölsun vísitölunnar.

Meðan þessu fer fram finnur almenningur æ meir fyrir hrammi verðbólgunnar sem stöðugt skerðir hag heimilanna og þrengir stöðu atvinnuveganna. Ekki skal ríkisstj. vænd um það, að hún vilji ekki ráða bót á verðbólgunni. En um leið og hún beri sig til við það kyndir hún undir verðbólguþróuninni. Framferði og æði ríkisstj. má líkja við ökumann sem stígur á hemla bifreiðar sinnar um leið og hann gefur inn meira bensín. En svo er sýndarmennskan mikil, að haldið er að þjóðinni að það sé harla góð aðferð og vænleg til árangurs í viðnámi gegn verðbólgu.

Það væri ósanngjarnt gagnvart núv. ríkisstj. að halda því fram, að ekki hafi stundum áður verið brotinn pottur í þessu efni. En það er áhyggjuefni að nú skuli menn vera hættir að fyrirverða sig fyrir ávirðingar sínar, heldur þykja menn að meiri, eins og ríkisstj. gerir.

Af þessum ástæðum er þess ekki að vænta, að ríkisstj. sé í raun fær um að gera nokkrar ráðstafanir til viðnáms gegn verðbólgunni. Þvert á móti munu aðgerðir ríkisstj. þegar til lengdar lætur auka á glundroða og óvissu í efnahagsmálunum. Það er nauðsyn að höggva að rótum verðbólguvandans með kerfisbreytingum. Það er ekki nægilegt að hafa fögur markmið í augsýn ef menn vilja ekki fara leiðir sem nauðsynlegar eru til þess að ná þeim. Þykjustunni og sýndarmennskunni verður að linna. Ef t. d. á að lækka skatta þarf að skapa skilyrði fyrir því, að það sé hægt, með því að endurskipuleggja ríkisfjármálin á þann veg að færð séu verkefni frá ríkinu til sveitarfélaga og einstaklinga. Ef menn vilja losna við víxláhrif kaupgjalds og verðlags verður að breyta fyrirkomulagi vísitölugreiðslna þannig að verðbætur á laun verði miðaðar við þjóðartekjur. Ef menn vilja koma í veg fyrir gengissig og gengislækkanir sem óhjákvæmilega fylgifiska fiskverðsákvarðana verður að hætta að taka ákvörðun um fiskverð án tillits til markaðsverðs erlendis. Þannig verður að ráðast að orsökum verðbólgunnar einni af annarri. Það ætti að vera hægt að ná víðtækri samstöðu um ýmsar slíkar grundvallaraðgerðir sem höfða til rökréttrar afstöðu, ef mönnum er alvara að veita verðbólgunni viðnám.

En til slíks þarf forustu, forustu umfram allt. Þjóðin er orðin þreytt á vingulshætti og vettlingatökum, og þjóðin á ekki skilið að vera á fölskum forsendum hlaðin böggum hildar vegna haldlausra aðgerða gegn verðbólgu. En þjóðin mun taka á sig byrðar ef þeim verður réttlátlega skipt og þær skila árangri í bættum lífskjörum til frambúðar.

Það er sögulegt hlutverk Sjálfstfl. að veita nú forustu. Stjórnmálaflokkar eru grundvöllur þess lýðræðis og þingræðis sem við búum við og viljum búa við í framtíðinni. Það verður ekki fram hjá þessu gengið. Og okkur sjálfstæðismönnum ætti ekki síst að vera þetta ljóst vegna þess að við höfum þá sannfæringu að einmitt okkar flokkur sé burðarásinn í þeirri stjórnmálaskipan sem er hér á landi. Ef burðarásinn brestur fellur húsið og við vitum ekkert hvað rís úr rústunum. Ísland verður annað land en það hefur verið ef Sjálfstfl. heldur ekki stöðu sinni í þjóðfélaginu og mótar þjóðlífið eins og hann hefur gert í hálfa öld.

Góðir sjálfstæðismenn um land allt. Við höfum skyldum að gegna við þjóð okkar og flokk. Við stöndum nú í ströngu. Enn er ekki of seint að taka höndum saman. Enn er tími til stefnu. Enn falla ekki vötn öll til Dýrafjarðar. Við skulum ekki æðrast. Við skulum hafa það hugfast, að málstaður okkar, hugsjón okkar er gædd þeim eiginleika, að hún felur í sér mátt til þess að breyta erfiðleikum og andstreymi í nýjar vonir, nýjan kraft. Ég þakka þeim sem hlýddu.