19.11.1980
Neðri deild: 20. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 781 í B-deild Alþingistíðinda. (653)
56. mál, Framleiðsluráð landbúnaðarins
Steinþór Gestsson:
Herra forseti. Áður en ég kem að því að ræða dagskrármálið sjálft finn ég mig knúinn til að bera fram við hæstv. forseta aths. vegna þess hversu háttað er 1. umr. um þau brbl. sem hér eru á dagskrá.
S.l. mánudag mælti hæstv. landbrh. fyrir frv. og hafði ég kvatt mér hljóðs um málið. Strax að lokinni ræðu ráðh. frestaði forseti umr. og sleit fundi. Mér er það ljóst, að til þessa geta legið þær ástæður að fram hjá þessum og þvílíkum agnúum verði ekki komist. En ég vil beina því til hæstv. forseta að það er óeðlilegt og torveldar málefnalegar rökræður, bæði á Alþ. og í fjölmiðlum, að ráðh. mæli fyrir frv. sem ágreiningur er um, en andsvörum verði ekki komið við á sama fundi, eins og nú hefur gerst um það dagskrármál sem hér er til umr. Því ber ég fram þessa gagnrýni á slíka stjórn umr. við hæstv. forseta, að ég vænti þess, að ef knappt er um fundartíma fresti forseti flutningi máls sem þessa svo að ekki sé rofin eðlileg samfelld rökræða um málið.
Þá vil ég einnig vekja athygli á því, að ég kýs að ráðh. sé viðstaddur þessa umr. — Ég get hætt við að segja það, sem ég var byrjaður á því að ráðh. gekk nú í salinn svo að ég get hafið mína ræðu þess vegna.
Eins og ég hef þegar lýst er hér til umr. frv. til l. um breytingu á framleiðsluráðslögunum, þ.e. brbl. sem hæstv. landbrh. fékk sett um Jónsmessuleytið á s.l. sumri og nú er farið fram á að hv. Alþ. fullgildi. Á aðalfundi Stéttarsambands bænda, sem haldinn var á Kirkjubæjarklaustri um mánaðamótin ágúst-sept. s.l., gerði hæstv. landbrh. grein fyrir þessum brbl. Hann greindi frá því, að lögin hefðu verið sett að tillögu stefnumörkunarnefndar, sem hann nefndi svo, en í henni eiga sæti Egill Bjarnason ráðunautur, Helgi Seljan alþm. og Hákon Sigurgrímsson framkvstj. Það vekur athygli að nm. skyldu sameinast um að gera tillögu um 200% gjaldtöku af kjarnfóðri í fyrstu tillögum um stefnumörkun —ráðstöfun sem með grófum hætti mismunar búvöruframleiðendum svo geysilega sem raun ber vitni og ég mun leiða rök að í máli mínu.
Brbl. er gert að breyta tilteknum atriðum í lögum nr. 15 frá 1979 sem hæstv. þáv. landbrh., Steingrímur Hermannsson mælti fyrir snemma í des. 1978 og Alþ. samþykkti að fjórum mánuðum liðnum. Alþ. tók sér góðan tíma til þess að ræða frv. þá og breytti því í veigamiklum atriðum frá upphaflegri gerð. Þrátt fyrir hina miklu umfjöllun á Alþ. eru lögin um kvótann og fóðurbætisskattinn mjög umdeild meðal þeirra sem þau snerta helst. Þar var þó leyfilegt hámark kjarnfóðurgjalds ekki nema 100% álagning. Efnisatriði þeirra eru umdeild, ekki síst kvótakerfið, en ákvæði um það er erfitt í framkvæmd, m.a. að því er varðar alla undirbúningsvinnu.
Aðalfundur Stéttarsambands bænda 1979 ákvað að beita kvótakerfinu til framleiðslustjórnunar á árinu 1980: á mjólk allt árið og á sauðfjárafurðir innlagðar haustið 1980. Ekki var talið fært að nýta í þessu skyni heimild til töku kjarnfóðurgjalds að sinni vegna harðæris og lítilla.heyja á árinu 1979. Þessi ákvörðun stéttarsambandsins var svo tilkynnt bændum með sérstöku bréfi haustið 1979.
Ég ætla að bændur hafi almennt séð það fyrir, að ekki tjóaði að halda við tölu búfjár við þær aðstæður að kvótinn skerti afurðaverðið í jafnríkum mæli og tilkynnt hafði verið. Af þeim sökum bjuggu bændur sig undir það, sem í vændum var, með því að fækka fénaði á fóðrum og draga með þeim hætti úr framleiðslu mjólkur og kjöts. Samkv. hagskýrslum var fækkun búpenings haustið 1979, þessi: Sauðfé fækkaði um því sem næst 95 þús. fjár eða um 10.6%. Mjólkurkúm fækkaði um 7.1%, kvígum um 18.9%, geldneytum um 10% og kálfum um 9%. Af þessu má sjá að bændur tóku mið af þeim ráðstöfunum, sem þeim höfðu verið tilkynntar, og fækkuðu fénaði á fóðrum verulega.
Sauðfé var nú 10.6% færra en sett var á vetur 1978. Afleiðingar þess liggja að sjálfsögðu ekki fyllilega fyrir enn þá, en horfur eru á að framleiðsla dilkakjöts sé um 5–7% minni en haustið 1979 þó að vegna árgæsku sé meðalfall dilka í haust sennilega allt að því 2 kg þyngra en haustið 1978. Ef fjárfækkunin hefði ekki komið til væri framleiðslan miklu meiri en í fyrra.
Með sama hætti má sjá það af fækkun mjólkurkúa um 7.1% og kvígna um 18.9%, að bændur gerðu ráð fyrir að sem ja sig að kvótakerfinu og feta sig í átt til minnkandi mjólkurframleiðslu. Fækkun þeirra gripa, sem eru mjólkurkúastofninum til endurnýjunar, — þ.e. ungviði nautgripanna allt í senn: kvígum fækkar um 18.9%, vetrungum um 10% og kálfum um 9%, — leiðir til þess að draga úr þeirri framleiðslu til frambúðar án harkalegra erfiðleika og án þess að reikna með verulegu tekjutapi á einstakan grip í fjósi.
Mér sýnist að áður en fór að gæta að nokkru ráði áhrifa þeirra brbl., sem hér eru rædd, hafi mjólkurframreiðslan dregist saman á landinu öllu frá 1. jan. til 31. júlí 1980, miðað við sama tímabil 1979, um 4% eða um 2 710 655 lítra. Niðurstaða mín er sú, að framleiðsla dilkakjöts hefur minnkað, eftir því sem best verður séð, um 5–7% og mjólkurframleiðslan frá áramótum til júlíloka um 4%. Þótt þessi árangur hafi náðst með því að beita kvótanum svokallaða stendur óhaggað að hann er meingallaður. En fyrst honum er beitt er ótækt að hefja slíka stórsókn á kjör bænda sem álagning 200% álags á kjarnfóður er þegar það bætist við fyrri aðgerðir. Með hliðsjón af þessum niðurstöðum verður ekki betur séð en að setning brbl. þeirra, sem hér eru til umr., hafi verið óþörf og auk þess harkaleg aðför að rekstraröryggi búskapar í landinu, aðför að rekstri svínabúanna, aðför að rekstri alifuglabúanna og aðför að rekstri kúabúanna, en snerti ekki rekstur sauðfjárbúanna, hvorki við þessa bráðu aðgerð á sumarmánuðunum, svo sem augljóst er, né heldur þegar til lengri tíma er litið, þar sem rannsóknir sýna að ná má góðum árangri á sauðfjárbúunum, þ.e. í hámarksafurðum í kjötframleiðslu, án þess að nota erlent kjarnfóður. Innlent fóður virðist vera fullnægjandi til þeirra hluta.
Talið er af landbrh. og fleiri að brýna nauðsyn hafi borið til að lögfesta ákvæði 1. gr. frv. Skoðun mín er sú, að svo hafi ekki verið. Það skal að vísu viðurkennt að 4. mgr. a-liðar 1. gr. framleiðsluráðslaganna frá 1979 er mjög óljóst orðuð, þrátt fyrir umfjöllun um þau lög á Alþingi svo mánuðum skipti. En þegar unnið var að samningu reglugerðar, sem í téðri lagagr. er ákveðið að setja, voru menn á þeirri skoðun að ekki væri unnt að tryggja rétt bænda, en það er gert ráð fyrir í þeirri grein að tryggja rétt bænda. Ekki er unnt að tryggja þann rétt frumbýlinga né annarra með öðru móti en því að taka tillit til aukins fjármagnskostnaðar búanna þar sem hann er langt umfram viðurkenndan fjármagnskostnað í verðlagsgrundvelli, og eru ákvæði um það í reglugerð. Ég tel því að ekki hafi verið fyrir hendi nauðsyn til að setja um það atriði brbl.
Þá liggur næst fyrir að gera á því athugun hvort brýna nauðsyn hafi borið til að setja brbl. um álagningu 200% kjarnfóðurgjalds. Það var sett í lög 1979 að heimilt væri að leggja á innflutt kjarnfóður allt að 100% gjald. Eins og ég hef fyrr greint frá ákvað aðalfundur Stéttarsambands bænda 1979 að nota ekki þá heimild að svo stöddu. Hins vegar var ákveðið að beita takmörkunum eða kvóta á mjólkurframleiðsluna 1980, og 15. júní s.l., eða rúmri viku áður en brbl. voru sett, sem hér eru til umr., skrifar Hákon Sigurgrímsson framkvæmdastjóri Stéttarsambands bænda og birtir í búnaðarblaðinu Frey eftirfarandi ákvörðun um útborgun mjólkursamlaganna, með leyfi hæstv. forseta:
„Framleiðsluráð landbúnaðarins hefur ákveðið mánaðarlega útborgun fyrir innlagða mjólk til áramóta. Útborgunarhlutföllin eru eftirfarandi:
Febrúar 85% grundvallarverðs, mars 75%, apríl 75%, maí 75%, júní 65%, júlí 65%, ágúst 65%, sept. 75%, okt. 80%, nóv. 80%, og des. 85% grundvallarverðs.
Að meðaltali er þetta 75% útborgun. Munur á hæstu og lægstu útborgun er 20%. Ekki er endanlega ákveðið, hvort eftirstöðvar verða greiddar sem föst krónutala ofan á þessa útborgun eða sem prósenta.
Það skiptir miklu máli fyrir framleiðendur, að þeir hafi þessa ákvörðun Framleiðsluráðs í huga þegar þeir skipuleggja framleiðslu sína. Ætti þetta að verða mjólkurframleiðendum hvatning til að draga úr framleiðslunni að sumrinu, en auka hana að vetrinum. Engum dettur þó í hug að slík breyting verði gerð á skömmum tíma, þótt auðvitað megi strax draga nokkuð úr sumarframleiðslunni með minni fóðurbætisgjöf.“
Með hliðsjón af þessu, sem ég hér hef vitnað til og var birt bændum í búnaðarblaðinu Frey, kom það bændum mjög á óvart að fá án nokkurrar viðvörunar yfir sig þetta geysiháa kjarnfóðurgjald, sem í upphafi var beitt að fullu og er 200% skattur.
Þegar framleiðsluráðslögin komu til 1. umr. 11. des. 1978 sagði núv. hæstv. landbrh. þetta m.a., með leyfi hæstv. forseta:
„Þó settur væri flatur skattur á kjarnfóður, eins og gert er ráð fyrir með þessu frv., t.d. 25–30%, eins og hæstv. ráðh. orðaði, þá mundu þeir betur stæðu í bændastétt, ekki síst mjólkurframleiðendur, láta sig það engu skipta, því þrátt fyrir það væri stórkostlegur hagnaður að því að gefa mjólkurkúm kjarnfóðrið. Hins vegar mun þetta fyrst og fremst hitta þá sem eru í erfiðleikum með rekstrarfjárstöðu sína og geta ekki greitt þessa vöru, þegar hún hækkar í verði. Þeir, sem eru lakar stæðir í bændastétt, mundu fyrst og fremst verða fyrir barðinu á þessari skattlagningu, það mundi koma niður á þeirra búrekstri og e.t.v. leiða til þess að þeir kæmust í þrot.
Þetta er mjög hættuleg leið, sem á þó sínar röksemdir og þarf mikillar athugunar við. Við vitum að afkoma bændastéttarinnar er mjög misjöfn. Í röðum bænda eru margir, sem betur fer, sem búa við ágæta afkomu og hafa sæmilega rekstrarfjárstöðu. En þeir eru kannske jafnmargir sem búa við bága afkomu og mjög þrönga rekstrarfjárstöðu. Skattlagning af þessu tagi mundi fyrst og fremst koma niður á þessum mönnum. E.t.v. væri þetta liður í því að skipuleggja fátækt meðal bænda á Íslandi.“ — Þetta eru orð hæstv. núv. landbrh.
Þessi ummæli verða til í tilefni af skatti sem var áætlaður miklu lægri en í brbl. var ákveðið. Þetta eru þó orð að sönnu. En hvað má þá segja um skatt sem er 170% hærri en þá var rætt um? Í lögunum var gert ráð fyrir að gjaldið legðist á bændur og fengist ekki uppi borið af hækkuðu verði framleiðsluvaranna, og enn gilda þau ákvæði eftir að brbl. tóku gildi. Í framsöguræðu sinni s.l. mánudag sagði hæstv. landbrh. svo að kjarnfóðurgjaldið hefði haft þau áhrif sem að var stefnt með setningu brbl. í sumar. En mér er þá spurn: Að hverju var stefnt og til hvers hefur sú gjaldheimta leitt? Sá stórhækkaði kjarnfóðurskattur, 200%, sem innheimtur var eftir lagasetninguna í sumar öllum að óvörum, hefur orðið til þess í enn ríkari mæli en fyrri ákvæði um kjarnfóðurgjald að skipuleggja fátækt meðal bænda á Íslandi, eins og hæstv. landbrh. orðaði það.
Ekki er enn hægt að sjá hverjar afleiðingar verða af setningu brbl. svo að óyggjandi sé. Þó er séð nú þegar, að skatturinn hefur valdið framleiðendum ómældum erfiðleikum vegna rekstrarfjárerfiðleika, þótt nokkuð misjafnt sé eftir búgreinum. Útlit er fyrir að þeir aðilar, sem voru búnir að áforma að hafa nokkur svín og eggjaframleiðslu í smærri stíl til að drýgja tekjur sinar þegar framleiðsla mjólkur og kjöts hafði dregist saman, hætti ýmist við þau áform eða gefist upp við að hagnýta þau, og nokkra veit ég um sem hafa nú þegar lagt þær hjálparbúgreinar niður. Hinir stærri framleiðendur standa þessar álögur betur af sér enn sem komið er. En alla vega er kjarnfóðurgjald af þessari stærð þess valdandi, þegar það er lagt á fyrirvaralaust og með þeim fyrirmælum í lögum að það teljist ekki til kostnaðar við framleiðsluna, að það munu fáir standast.
Hæstv. landbrh. sagði við þessa umr. að á því þyrfti að hafa fulla gát að mjólkin yrði ekki of lítil, ekki mætti ganga of langt í því efni. Hvernig hefur þessa verið gætt? Rétt er að vekja á því athygli, að ekki verður mjólkurframleiðslunni stjórnað með svo auðveldum hætti að gefa út fyrirskipun um að framleiða mismikla mjólk frá einum mánuði til annars. Svo einfaldar í meðhöndlun eru mjólkurkýrnar ekki. Það þekkja bændur vel, að ef nytin dettur af einhverjum orsökum verulega úr kúm mun erfitt að græða þær upp að nýju á sama mjólkurskeiði. En vegna ummæla hæstv. ráðh. er rétt að athuga hvort þess hafi verið gætt að stofna ekki til þess að um mjólkurskort verði að ræða.
Um áhrif brbl. á mjólkurframleiðsluna eftir 31. júlí 1980 hef ég ekki tölur fyrir landið í heild, en eftir því sem þróunin hefur verið hjá Mjólkurbúi Flóamanna má nokkuð marka ástand þeirra mála í heild. Þó rak ég augun í það í morgun í Tímanum að gefnar voru upp tölur um hvernig þessi mál stóðu í októberlok, og ef treysta má þeim heimildum hefur samdrátturinn orðið frá því um áramót 7.8% rýrnun miðað við sama tíma í fyrra. En í Mjólkurbúi Flóamanna minnkaði mjólkurframleiðslan í ágústmánuði um 16.2%, í sept. um 5.34% og í okt. um 16.18%. Á Suðurlandi einu hefur mjólkurframleiðslan minnkað frá síðustu áramótum um 5.43%, þ.e. um 2 millj. lítra eða um 1.6 millj. lítra eftir að áhrifa brbl. fór að gæta á miðju síðasta sumri. Við þetta get ég svo bætt því, sem fram kemur í þeirri frétt sem ég gat um að hefði verið í Tímanum í morgun, að mjólkurminnkunin í okt. hefur orðið 19.2% samdráttur yfir landið í heild, miðað við sama mánuð í fyrra. Mestur varð samdrátturinn hjá mjólkursamlaginu á Blönduósi eða um 34%, þar næst á Höfn í Hornafirði 30.6%, hjá Mjólkurbúi Flóamanna og KEA var mjólkin nú 17.2% minni en í fyrra. Hjá öðrum mjólkursamlögum er samdrátturinn sem hér segir: Borgarnesi 23%, Hvammstanga 23.7%, Sauðárkróki 21.2% og Húsavík 19.3%. Sú mynd, sem hér liggur fyrir og við höfum fyrir augum, er hvorki framleiðendum né neytendum til uppörvunar.
Ég lýsi andstöðu minni við kjarnfóðurgjald sem lagt er á með þeim hætti sem gert var á s.l. sumri öllum að óvörum og ofan í ráðstafanir sem Stéttarsamband bænda hafði ákveðið að gera og tilkynnt um eins og lög mæla fyrir — ráðstafanir sem gert var ráð fyrir að mundu draga úr framleiðslu búvara og ég þykist hafa sýnt fram á að muni hafa gert það.
Ég sýndi fram á það í máli mínu að komið hefði í ljós að þær ráðstafanir, sem Stéttarsamband bænda ákvað að beita, hefðu dregið úr framleiðslunni, og þótt ekki megi skilja mál mitt svo, að ég telji kvótakerfið eðlilegasta tækið til framleiðsluþróunar, þá vil ég undirstrika að það er óþarft og ótækt að herða á vandræðum bænda með þeim hætti sem gert var í sumar með innheimtu svimhárra upphæða af flestum búgreinum til viðbótar þeim takmörkunum sem í gangi voru. Sú skattheimta kemur mjög misjafnt niður, eins og ég hef þegar leitt í ljós, og er vandséð að sumir þeirra, sem skatturinn hitti harðast, standi af sér þá árás, heldur gefist hreinlega upp.
Þá verður ekki litið fram hjá því, að engin ákveðin fyrirmæli eru í brbl. um ráðstöfun þess fjár sem innheimt er og er í raun skattur á búrekstur í landinu. Þar eru hins vegar heimildir um endurgreiðslur eftir innlögðum afurðum, endurgreiðslur eftir bústærð, endurgreiðslur eftir landshlutum og endurgreiðslur eftir búgreinum í einstökum landshlutum. Þetta eru flausturslega unnar tillögur og óljós lagafyrirmæli, svo að ekki sé meira sagt.
Það kom fram í máli hæstv. landbrh. fyrr við þessa umr. að hann hugðist skrifa Framleiðsluráði landbúnaðarins og mælast til þess að kjarnfóðurgjaldið yrði hagnýtt til þess að þeir bændur, sem hafa minni framleiðslu en 300 ærgildisafurðir, fái fullt verðlagsgrundvallarverð fyrir framleiðslu sína. Þar er um enn eina tillöguna að ræða sem vekur tortryggni meðal bænda og gengur þvert á fyrri tilkynningar Framleiðsluráðs, en það hefur stjórn þessara mála með höndum lögum samkv. 1 því sambandi má rifja upp ummæli hv. þm. Stefáns Valgeirssonar á aðalfundi Stéttarsambands bænda samkv. fundargerð sem birt er í Frey, blaði nr. 18 1980, en hann segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Síðan ræddi hann lánareglur Stofnlánadeildar og ályktun bændafundar Eyfirðinga og sagði það skilning eyfirskra bænda, að þeir væru látnir þrígreiða sömu vöntun í gegnum samdrátt bústofns vegna kvóta, innvigtunargjald og kjarnfóðurgjald.“
Á sama tíma og slíkur skilningur er fyrir hendi er lagt til að annar hópur bænda nái fullu grundvallarverði. Aðgerðir eins og þær sem þessi brbl. fjalla um og tillögur ráðh. um ráðstöfun kjarnfóðurgjaldsins eru ekki til þess fallnar að efla samhug bænda né styðja þá í því að standa af sér þann vanda sem þeir standa frammi fyrir um þessar mundir, og er það illa farið.
Herra forseti. Þar sem ég á sæti í þeirri n., sem fær þetta frv. til meðferðar, sé ég ekki ástæðu til að fara um það frekari orðum við 1. umr. og læt því máli mínu lokið.