25.11.1980
Sameinað þing: 25. fundur, 103. löggjafarþing.
Sjá dálk 942 í B-deild Alþingistíðinda. (836)
55. mál, opinber stefna í áfengismálum
Ágúst Einarsson:
Herra forseti. Það er ekki ofmælt að áfengisvandamálið er alvarlegasta vandamál Íslendinga nú og þá að meðtöldum efnahagsmálunum. Það kemur fram í grg. með þessari þáltill. að það deyja árlega 250 manns hér á landi úr sjúkdómum sem rekja má beint eða óbeint til ofneyslu áfengis. — Það eru þrjú atriði sem ég vil drepa á í örstuttu máli.
Í fyrsta lagi vil ég benda á hið gífurlega starf sem sjálfboðaliðasamtök hafa unnið, svo sem AA og SÁÁ. Þar hefur verið unnið einstakt og fórnfúst starf sem hefur skilað verulegum árangri. Það hlýtur því að vera eitt af höfuðatriðum í stefnu ríkisvaldsins, í baráttu ríkisvaldsins við ofdrykkju, að styðja með fjárframlögum og öðrum aðgerðum þessi félagasamtök, því að þau hafa sýnt að þau hafa náð undraverðum árangri.
Í öðru lagi vil ég taka sérstaklega undir þau atriði í þáltill. að reyna að halda fjölgun útsölustaða á áfengi í skefjum. Einnig vil ég benda á að menn hugsi betur um verðlagningu á víni. Þó að einu sinni hafi verið sagt að áfengi megi vera eins dýrt og hverjum sýnist, þá væri það alltaf þess virði þá er slíkt ekki rétt. Það eru takmörk fyrir öllu m.a. hvað hlutir geta kostað.
Ég held að ein flaska af venjulegu sterku víni kosti á bilinu 16–18 þús., ef ég man rétt, eftir síðustu hækkanir. Ef sams konar flaska kostaði til að mynda 32 þús. eða tvöfalt verð er ég ekki í vafa um að sala á þessum veigum mundi stórminnka, einfaldlega vegna þess að menn eiga ekki peninga fyrir þeim. Það er þessi takmörk á verðinu sem ég er að tala um.
Ég er ekki að tala um að hækka allt áfengi þannig, heldur reyna að halda verðlagi á léttu víni jafnvel eins og það er nú. Ég hef trú á því, eins og reyndar hefur verið að þróast á undanförnum árum með því að hækka sterka vínið meira en létta vínið, að sérstaklega yngra fólkið hefur farið meira yfir í létt vín. Heildarneyslan hefur ekkert aukist, en drykkjuvenjurnar hafa eitthvað batnað. Ég held að við ættum að reyna að halda áfram á þeirri braut að reyna að minnka neysluna. Neysluna er ekki mjög auðvelt að minnka hér á landi, því neysla Íslendinga á áfengi, hvort sem við miðum við skýrslur áfengisverslunar eða tökum líka inn í eitthvað áætlað magn af heimabruggi og smygli, er mjög lítil miðað við aðrar þjóðir. En það liggur fyrst og fremst í allt öðru, í bjórdrykkju og rauðvínsdrykkju og drykkju á þeim vínum sem eru þjóðareinkenni í landinu. Fimm ára börnum í Frakklandi er ekki gefin mjólk. Þeim er gefið rauðvín og þykir sjálfsagt og eðlilegt. Þetta er hluti af þjóðareinkennum þeirra og það er ekki okkar að setja út á það.
Einnig hefði ég trú á því, að ef farin yrði sú leið að hækka verð á sterkum drykkjum verulega, eins og er talað um, e.t.v. að tvö- eða þrefalda það, og halda léttu vínunum óbreyttum mundi það hamla gegn heimabruggun að verulegu leyti. Ef hægt væri að kenna Íslendingum að drekka, sem er ekki létt verkefni, held ég að þetta væri leið sem hægt væri að fara í þessu máli.
Þriðja atriðið, sem mig langaði til að benda á, er fræðsla. Þótt hv. þm. Ólafur Þórðarson hafi ekki mikla trú á því vil ég benda á verulegan árangur hvað varðar reykingar, sem hefur náðst á undanförnum árum einmitt í skólum, og kennarastéttin á þakkir skildar. Ég veit ekki betur en að árangur sé að koma í ljós af þessari baráttu. Hann spurði: Hvað á að kenna? Hvað á að fræða? Á að segja nemendum að drekka hóflega? Ég held ekki. Ég held að eigi að skýra fyrir þeim hvað ofdrykkja sé.
Ég heyrði áðan hjá hv. þm. Guðrúnu Helgadóttur að hún hafði ekki gert sér neina grein fyrir hvað ofdrykkja er, talaði að mínu mati af fullkomnu þekkingarleysi um þennan líffræðilega sjúkdóm sem er arfgengur að margra mati, — sjúkdómur sem menn geta verið haldnir þótt þeir smakki aldrei áfengi. Smábörn geta verið ofdrykkjumenn og bindindismenn geta líka verið ofdrykkjumenn þó að þeir smakki aldrei vín. Það eru einkenni ofdrykkjunnar sem koma fram þegar ofdrykkjumaður smakkar vín. Ofdrykkjumann er hægt að bera saman við sykursjúkling sem má ekki borða sykur. Það er líka eina lækningin fyrir ofdrykkjumann að hætta að drekka áfengi, en hann er jafnmikill ofdrykkjumaður samt sem áður. Það sama gildir með sykursjúklinginn, að þó hann borði ekki sykur er hann sykursjúkur eftir sem áður. Þetta eru atriði sem ég hélt að fólk vissi almennt, en ég sé að það er ekki almennt vitað hér. Það er þetta sem ég vildi láta börnin fræðast um í skólum, um orsakir þessara sjúkdóma, skaðsemi og þau félagslegu vandamál sem koma upp við ofneyslu á áfengi.
Það mætti tala lengi um þetta. Eitt atriði kom einnig fram í máli hv. 3. þm. Suðurl., Jóns Helgasonar, um veitingar í opinberum veislum. Mér finnst ekki nema sjálfsagt að hið opinbera gangi á undan með það að veita ekki sterka drykki í opinberum veislum. Það er svo langt síðan ég hef verið í opinberri veislu að ég man satt að segja ekki hvort þessu var hætt, en það var talað um það á sínum tíma að veita ekki sterka drykki í opinberum veislum. Það má vera að mig rangminni að þetta hafi þegar verið afnumið. Ef það er ekki er sjálfsagt að það verði gert.
Þessi þrjú atriði sem ég greip út úr: stóraukinn stuðningur sem ég vil láta áhugasamtökum í té, hækkun á verði sterkra drykkja og aukin fræðsla, eru að mínu mati mikilvægustu atriðin í þeirri væntanlegu stefnumótun sem við fjöllum hér um.