22.10.1981
Sameinað þing: 7. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 203 í B-deild Alþingistíðinda. (151)
Stefnuræða forseta og umræða um hana
Pétur Sigurðsson:
Herra forseti. Góðir hlustendur. Hv. þm. Guðrún Helgadóttir ræddi hér áðan um fjölmörg mál sem hún taldi öll hin þýðingarmestu og var að sjálfsögðu öll að þakka Alþb. Hún minntist þó ekki á það málið sem setti ríkisstj. sjálfa í hættu og kostaði för hæstv. forsrh. til Danmerkur til þess að ráða fram úr því að hún ætlaði að segja af sér ella. Á þetta mál minntist hún ekki. Hún minntist ekki heldur á afvopnun sem ríkisstj. hefur tekist að framkvæma hér á landi, en það er að afvopna íslensku landhelgisgæsluna. Ég held að það verði verðugt verkefni fyrir hæstv. ríkisstj. að koma vopnum á hana aftur.
Ég ætla ekki að fara að munnhöggvast hér við hæstv. ráðh. út af því sem þeir hafa sagt í þessari umr. Ég vil þó minna hæstv. félmrh. á, þegar hann talar um skoðanasystur Geirs í Bretlandi, að hann á nokkra skoðanabræður í Póllandi sem eru þar við völd. Þeir halda verkafólki í járngreipum ófrelsis og þeir hafa herlið sér til stuðnings: Sovétherlið grátt fyrir járnum á landamærum Póllands til þess að hindra frjálsa verkalýðshreyfingu í að ná mannsæmandi kjörum.
Þá vil ég leiðrétta eitt sem kom fram í ræðu hæstv. forsrh. Það er ekki rétt hjá honum, að Sameinuðu þjóðirnar hafi ákveðið að árið 1982 verði helgað málefnum aldraðra. Hins vegar efna Sameinuðu þjóðirnar til heimsráðstefnu um þessi mál árið 1982. Hins vegar vil ég líka upplýsa varaformann Sjálfstfl. um það, að hér á Alþingi hef ég ásamt öllum öðrum þm. Sjálfstfl. flutt þáltill. þess efnis, að þetta ár verði helgað málefnum aldraðra um leið og við að sjálfsögðu tökum þátt í ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna. Því hefur verið lýst yfir hér á Alþingi, að þingflokkur Framsfl. fylgi málinu, og ætti það að eiga greiða leið gegnum þingið nema annarleg sjónarmið verði uppi.
Allir ættu að þekkja það ráð, að elda má kæfa með því að loka öllum gáttum og gæta þess, að súrefni komist ekki að svo að upp úr logi á ný. Í baráttu sinni við verðbólgueldinn segist hæstv. forsrh. hafa lokað hurðum og gluggum, og til að sýna yfirburðaþekkingu sína draga þeir ráðh. einnig gluggatjöldin fyrir. En hjá ráðherrum eru margar rifur og gáttir opnaðar á víxl og hvergi fellur hurð að stöfum. Undir niðri kraumar verðbólgueldurinn sem getur þá og þegar orðið að báli sem enginn ræður við nema með miklum fórnum alls þorra almennings.
Leiktjöld blekkinga og sýndarmennsku hylja ekki þá staðreynd, að á hverju byggðu bóli, þar sem atvinnufyrirtæki er til staðar, berst það í bökkum. Atvinnulífið er rekið með skammtímalánum og bráðabirgðaráðstöfunum sem oftar en ekki eru tekin af launum starfsmanna eða illa stæðum þjónustufyrirtækjum sem eiga líf sitt undir því, að hjól atvinnulífsins fái snúist á viðkomandi stöðum. Það er engin hrakspá, heldur hörmuleg staðreynd, að atvinnufyrirtæki víðs vegar um land liggja við stöðvun. Það vantar fé til greiðslu launa, til greiðslu útgerðarkostnaðar og fjármagnskostnaðar. Þá vantar stórar fjárfúlgur til tæknivæðingar svo að hægt verði að mæta eðlilegum kröfum launþega um nokkra bót á þeirri kaupránsstefnu, sem ríkisstj. hefur fylgt, og einnig til að draga úr löngum vinnutíma starfshópa sem sérstaklega starfa við útflutningsatvinnuvegina.
Vissulega ber að fagna því, að tekist hefur að halda fullri atvinnu hér á landi með fáum undantekningum. En er þetta hrósvert fyrir þá ríkisstj. sem hefur verið við völd í um 20 mánuði þegar þess er gætt, að allgott atvinnuástand hefur ríkt á Íslandi um áratugaskeið? Er þetta hrósvert þegar áður greindar staðreyndir atvinnulífsins blasa við og verðbólga getur hæglega rokið í 60–70% á næsta ári? Svari hver fyrir sig.
Gervifiskverð er búið til með ábyrgð ríkissjóð á lánum Verðjöfnunarsjóðs sjávarútvegsins sem nú er að verða einn stærsti skammtímaskuldari Landsins. Síldarverðið er búið til með því að ríkisstj. ábyrgist lán. Sami háttur er hafður á um lækkandi loðnuverð, auk niðurfellingar útflutningsgjalda af afurðum þessara veiða sem rýra mun getu fjölmargra aðila sem hagsmuna eiga þar að gæta, þ. á m. Aflatryggingasjóðs, nema tekið verði nýtt erlent lán til að mæta þeim skakkaföllum. Ekki er annað að sjá en sama leið verði farin við ákvörðun fiskverðs.
Enn ein gengisbreytingin á stuttum valdatíma ríkisstj. gefur í raun þegar átt sér stað, en er falin bak við gluggatjöld þess hrófatildurs, sem kallast efnahagsstefna, þar sem verðbólgueldurinn kraumar undir. Á fjórða ár hafa æðstu stjórnvöld þessa lands stundað alvarlegri tölufölsun en dæmi finnast áður til svo að kauprán viðkomandi ríkisstjórna yrði dulið. Ríkisstj. Geirs Hallgrímssonar átti að fara frá af því að hún sagði þjóðinni sannleikann — óþægilegan sannleika að vísu. Þá var verkalýðshreyfingin notuð löglega og ólöglega til aðgerða sem stefndu aðeins að því pólitíska markmiði að koma þeirri stjórn frá og Alþb. í æðstu valdastóla. Nú boða sömu menn það sem þeir sjálfir kalla kjaramildi.
Á þessu tímabili hefur tekist án teljandi mótmæla verkalýðshreyfingarinnar og stundum með samráði að breyta kaup- og kjarasamningum ítrekað með valdboði. Allt hefur stefnt í sömu átt: að ræna af launþegum og rýra kaupmátt launa og kalla svo niðurstöðuna sigur í baráttunni við verðbólguna. Þetta er m. a. gert með fölsun verðbótavísitölunnar. Þegar kemur að útreikningi hennar, er verðhækkunum stundum frestað eða haft til staðar lánsfjármagn til að greiða niður þau matvæli sem þyngst vega í grundvellinum og allt of þungt miðað við neysluvenjur í dag. Svo finnast þess dæmi, að verð hækki aftur eftir að verðbætur hafa verið ákveðnar. Af því, sem í dag telst til nauðsynja í lífi almennings, svo sem bifreiðanotkun og ferðalögum svo að dæmi séu tekin, er hins vegar reynt að ná til baka í ríkishítina með stöðugum hækkunum gjalda og skatta. Allt, sem þá þætti varðar, er langt umfram verðbólguviðmiðun.
Þrátt fyrir aðvaranir og tillögur þar um fékkst ríkisstj. ekki til að fresta krónubreytingunni þar til raunverulegar aðgerðir yrðu gerðar sem styddu þessa breytingu. Niðurstaðan hefur orðið sú, að krónubreytingin hefur orðið tilefni stærri þjófnaðar af almenningi en margan grunar, og hafa hv. þm. komið inn á þetta mál í umr. hér í kvöld. Hér mun ríkisstj. varða veginn með því að nota þetta tækifæri til margföldunar þeirrar gjaldheimtu sem fyrir var og lítið sem ekkert verkar inn í vísitöluna. Sú kaupmáttarskerðing, sem almenningur hefur orðið fyrir vegna 10–100-földunar á verði ýmiss varnings, er nauðsynlegt rannsóknarefni þeirra sem vilja fá rétta mynd af stöðu kaupmáttar í dag. Einn helsti hagspekingur Framsóknar hefur sýnt fram á í Tímanum að með 40% meðaltalsverðbólgu á ári, frá því að krónubreytingin tók gildi og út árið 1983, árið sem kjörtímabili ríkisstj. lýkur, verður auragildi nýju krónunnar komið niður í 36 aura.
Það væri ósanngjarnt að geta ekki um þá félagsmálapakka sem fram hafa náðst í samningum á liðnum misserum. Þeir hafa nokkrir mikla þýðingu og um sumt marka þeir framtíðarspor, enda verið í undirbúningi allt frá lokum samninga 1977. Sú spurning hefur þó verið á margra vörum, hvort setja eigi alla félagslega framþróun þjóðfélagsins undir pólitíska mælistiku til þess að ná samningum um kaup og kjör. Fleiri en ég telja að svo eigi ekki að vera. En þessir félagsmálapakkar eru því miður aðeins takmörkuð lausn. Allir urðu að leggja til þeirra með skerðingu launa eða bóta, en ótrúlega margir hafa haft lítinn hag af. Að sjálfsögðu veita launþegar því athygli, að þeir hópar, sem mest hafa fengið út úr þessum viðskiptum, eru pólitískir samherjar ráðh. Þeir nota árangur þessara viðskipta til að tryggja sjálfa sig í sessi í sínum samtökum, en ganga síðan erinda pólitískra húsbænda til að sveigja félagsmenn sína til hlýðni og beygja undir vilja ríkisstj. Eru húsnæðismálin gott dæmi um það.
Ríkisstj. hefur svipt Byggingarsjóð ríkisins megintekjustofni sínum, sem er fólginn í því fjármagni sem launaskattur gefur af sér. Þessi sjóður hefur verið undirstaða hinna miklu framfara í húsakosti þjóðarinnar síðustu áratugina, en nú er framtíð hans í algerri óvissu þótt ráðherrar boði enn frekari ráðstöfun á sparifé verkalýðsins sem geymt er í lífeyrissjóðum hans. Í borgarstjórn Reykjavíkur flytur kardínáli félagsmálapáfans íbúum borgarinnar þann boðskap, sem Þjóðviljinn síðan endurtekur, að vel komi til greina að taka leigunámi hluta af íbúðum þeirra sem búa í of stóru húsnæði.
Engir hafa lagt jafnmikið í kostnaðarpott stjórnarpakkanna sem sjómenn, engin stétt fengið jafnlítið til baka. Og nú er svo komið að sjómenn, sem afla langstærsta hlutans af gjaldeyrisþörf þjóðarinnar, verða einir allra stétta að taka á sig tekjutap af endurteknum gengisfellingum ríkisstj. Aðrir fá þetta bætt. Þetta verða þeir að bera auk þeirra byrða sem lagðar eru á aðra landsmenn. Skjalfest er að við valdatöku vinstri stjórnar 1978, eða um leið og Matthías Bjarnason yfirgaf sjútvrn., var byrjað að ræna af sjómönnum og síðan hefur ítrekað verið vegið í þann knérunn. Þrátt fyrir mjög aukinn afla hefur hlutfall launa sjómanna á móti öðrum launþegum stórlega skekkst vegna aukins vinnuálags sem þessu hefur verið samfara.
Á þessu tímabili hefur einnig fiskverð, miðað við kauptaxta launþega í landi, lækkað um 20%. Nýjasta verðákvörðunin er gott dæmi um þetta og gengur hún þó enn lengra. Í grundvelli síldarverðs er nú reiknað með 55% launahækkun allra annarra en sjómanna. Þeir fá aðeins 33% hækkun fyrir sama tímabil. Við ákvörðun loðnuverðs er launaþáttur vinnslukostnaður hjá verksmiðjum metinn á tæp 54%, en sjómaðurinn fær 28%. Á sama tíma og sjútvrh. lemur fram slíka lausn, lýsir hann því yfir í veisluglaumi og reyndar hér í kvöld einnig, að verðbólgustríðið vinnist ekki með því að lemja á sjómönnum.
Í einu dagblaðanna í dag er viðtal við einn þm. stjórnarinnar. Þar segir á þessa leið, með leyfi forseta: „Annars þarf að fara að stjórna þessu landi með einhverju viti. Vitlausar fjárfestingar, bruðl og óhagsýni á fjölmörgum sviðum hefur tröllriðið þessu þjóðfélagi okkar. Það þarf að fara að skoða ríkisgeirann og þann mikla fjölda sem hefur verið dælt í störf hjá hinu opinbera. Öll spillingin í þjóðfélagi okkar, allt dugleysið er falið á bak við hið svokallaða velferðarþjóðfélag. Við verðum að taka okkur tak og auðvitað á ríkisstj. að ganga á undan með góðu fordæmi. En það hefur aldeilis á vantað. Það þarf t. d. að stokka upp í fjölmörgum ríkisfyrirtækjum, en það vantar kjarkinn.“
Ef hv. þm. Guðmundur J. Guðmundsson, formaður Verkamannasambands Íslands, sem mælti þessi orð og enn er stuðningsmaður ríkisstj., hefði á verkamannasambandsþingi sett þessi orð sín fram sem aðalkröfu í væntanlegum samningum mundi margklofin verkalýðshreyfing ná allsherjarsamstöðu um að krefja ríkisstj. um að leita nýrra leiða, sýna sjálf gott fordæmi og taka í sig kjark til að stjórna eða segja af sér ella. — Góða nótt.