27.10.1981
Sameinað þing: 10. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 298 í B-deild Alþingistíðinda. (225)
35. mál, afstaða símnotenda til mismunandi valkosta við jöfnun símkostnaðar
Flm. (Jóhanna Sigurðardóttir):
Herra forseti. Ég hef leyft mér ásamt nokkrum öðrum þm. Alþfl. og Sjálfstfl. að leggja fram svohljóðandi till. til þál.:
„Alþingi ályktar að skora á samgrh. að láta fara fram nú þegar könnun á afstöðu símnotenda til þess, hvor leiðin verði farin til að jafna símkostnað landsmanna: 1) skrefatalning innanbæjarsímtala eða 2) hækkun á gjaldskrártaxta umframskrefa (þó ekki á kostnað langlínunotenda).
Spurningarform og upplýsingar á könnunareyðublaðinu verði unnin í samráði við Neytendasamtökin og send út með símreikningum.“
Ég skal ekki verða til þess að tefja hér umr. um þetta mál með langri framsögu þó að full ástæða væri til að rekja hér nokkuð nákvæmlega ýmislegt sem fram hefur komið frá því að þáv. samgrh. Ragnar Arnalds tók ákvörðun um kaup á skrefatalningartæki 1979.
Eins og nýlega hefur komið fram í fréttum er fyrirhugað að skrefatalningin komi til framkvæmda 1. nóv. n. k., eftir aðeins örfáa daga, og ég legg mikla áherslu á að till. þessi komist nú til nefndar og fái þar fljóta afgreiðslu.
Þeir, sem fylgjandi eru fyrirhugaðri skrefatalningu, hafa lítið viljað hlusta á að til væri önnur leið en skrefatalningarleiðin til að jafna símkostnað landsmanna. Allur aðdragandi og framkvæmd þessa máls bendir einnig ótvírætt til þess, að ekki hafi verið vilji, hvorki hjá Póst- og símamálastofnun né samgrh., að fara aðrar leiðir eða kanna aðra valkosti til að jafna símkostnað landsmanna. Á það hefur þó margsinnis verið bent af þeim sem andmælt hafa skrefatalningunni, að nauðsynlegt væri að kanna aðra valkosti, og t. d. bent á hækkun gjaldskrártaxta umframskrefa í því sambandi. Þessa leið hafa samgrh. eða Póst- og símamálastofnun ekki viljað viðurkenna fyrr en í ágúst s. l. Í blaðagrein 25. ágúst s. l. viðurkenna póst- og símamálastjóri og yfirverkfræðingur Pósts og síma að ná megi saman jöfnuði með hækkun umframtaxtanna. Því er í raun komin upp ný staða í málinu sem ber að skoða áður en skrefatalningin kemst í framkvæmd.
Póst- og símamálastofnunin hefur reiknað út og viðurkennt opinberlega að hækkun á umframskrefunum þurfi að vera 35%. Miðað við símnotkun 1979 mundi símreikningur meðalnotanda á Reykjavíkursvæðinu hækka um 6.5% , en lækka utan svæðisins um 9.4% hvor leiðin sem farin yrði, þ. e. skrefatalningin eða hækkun gjaldskrártaxta umframskrefa. Ljóst er þó að útreikningar varðandi skrefatalningu eru byggðir á einni ágiskun um að umframskrefum fjölgi um 35%, en ef yrði hækkun á gjaldskrártaxta umframskrefa er um að ræða fasta hækkun sem frekar er vitað hvað gefur. Ýmislegt hefur og verið óljóst um framkvæmd skrefatalningarinnar.
Það er full ástæða til að benda á það hér, að þm. Reykvíkinga hafa margítrekað frá því s. l. vor reynt að fá fram upplýsingar hjá hæstv. samgrh. um ýmis framkvæmdaatriði fyrirhugaðrar skrefatalningar, en lítið hefur verið um svör hjá hæstv. ráðh. við óskum þm. Reykvíkinga. Ég sé ástæðu til að rekja hér nokkuð gang þessara mála.
S. l. vetur héldu þm. Reykvíkinga fund um skrefatalningarmálið. Niðurstaða þess fundar varð að skipuð var fjögurra manna nefnd sem í áttu sæti auk mín hv. þm. Friðrik Sophusson, Ólafur Ragnar Grímsson og Guðmundur G. Þórarinsson. Nefndinni var falið að reyna að afla upplýsinga um ýmis framkvæmdaatriði og valkosti sem óljós voru í þessu máli. Í framhaldi af því skrifaði nefndin samgrh. bréf 12. mars s. l. þar sem ýmissa upplýsinga var óskað varðandi framkvæmd skrefatalningarinnar, svo sem hvað lægi fyrir um áætlaða útgjaldaaukningu fyrir símnotendur á höfuðborgarsvæðinu og í hvaða formi ætti að skila tekjuaukningunni aftur til jöfnunar á símkostnaði, hvort skrefagjaldinu yrði breytt, hver skrefalengdin yrði, hvaða valkostir hafa verið kannaðir í því sambandi og hvaða valkostir væru fyrir hendi til að koma í veg fyrir að útgjaldaaukningin vegna skrefatalningarinnar kæmi niður á elli- og örorkulífeyrisþegum. Var í því sambandi sérstaklega um það spurt, hvort sú leið, sem farin yrði, mundi ná til allra elli- og örorkulífeyrisþega. Í svari ráðuneytisins við þessu bréfi var vægast sagt að mjög litlu leyti hægt að finna svör við þessum spurningum, utan þess að vísað var í bréf Póst- og símamálastofnunar þar sem fram komu nokkrar tæknilegar upplýsingar sem snertu örfá atriði þess sem um var spurt.
30. mars s. l. var því sent bréf að nýju, undirritað af öllum þm. Reykvíkinga, þar sem ítrekaðar voru spurningar og sú krafa sett fram að fullt samráð yrði haft við þm. Reykvíkinga um alla framkvæmd, auk þess sem allir þeir kostir, sem fyrir hendi væru, lægju ljóst fyrir og þeir yrðu kynntir þm. Reykvíkinga áður en endanleg ákvörðun yrði tekin.
Það er skemmst frá því að segja, að samráð við þm. Reykvíkinga hefur ekkert verið. Það getur varla talist samráð af hendi samgrh. eða ráðuneytisins að framsenda aðeins þm. alls ófullnægjandi upplýsingar frá póst- og símamálastofnun án nokkurs álits eða afstöðu hæstv. samgrh. sjálfs til þess sem um var spurt af þm. Reykvíkinga.
Þriðja bréfið var svo sent ráðh. 29. maí s. l., þar sem enn og aftur voru ítrekaðar áður fram komnar óskir og sérstaklega óskað eftir afstöðu og tillögum frá hæstv. samgrh. sjálfum, en árangurslaust. Ekkert svar hefur borist frá hæstv. samgrh.
Hér er um að ræða breytingu sem hefur í för með sér verulega aukinn kostnað fyrir símnotendur höfuðborgarsvæðisins. Það verður að teljast lágmarkskrafa að ráðh. láti svo lítið að veita þm. Reykvíkinga skýr og afdráttarlaus svör í þessu máli. Hæstv. ráðh. ætti að skilja að eðlilegt og sanngjarnt er að þm. Reykvíkinga sé gert kleift að hafa áhrif á hvernig þessum málum verði fyrir komið þegar þeir hafa sérstaklega óskað eftir því.
Nú, nokkrum dögum áður en skrefatalningin á að skella á, liggur því ekki fyrir að neitt samráð hafi verið haft við þm. Reykvíkinga í þessu máli eða þeim hafi verið kynntir valkostir sem fyrir hendi væru í þessu máli. Það er eðlilegt framhald þessa máls nú, þegar fyrir liggur viðurkenning frá Póst- og símamálastofnun um að hvor leiðin sem farin yrði, skrefatalningin eða hækkun á gjaldskrártaxta umframskrefa, gæfi sömu tekjuaukningu til jöfnunar á símkostnaði landsmanna, — þá er eðlilegt að símnotendur fái að segja álit sitt á hvor leiðin verði farin.
Kjarninn í þeirri þál., sem samþykkt var 1974 og mikið hefur verið vitnað til að réttlæti fyrirhugaða skrefatalningu, er að símkostnaður landsmanna verði jafnaður. Þar segir ekkert um að það verði gert með skrefatalningu frekar en eftir öðrum leiðum.
Með leyfi hæstv. forseta hljóðar ályktunin á þessa leið: „Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að haga endurskoðun gjaldskrár Landssímans þannig, að sem fyrst verði náð sem mestum jöfnuði með landsmönnum í kostnaði við notkun símans og dreifbýli og höfuðborgarsvæði beri hlutfallslega sömu byrði hinna sameiginlegu heildarsímaútgjalda. Sérstaklega ber að stefna að því að símgjöld innan eins svæðisnúmers eða landshluta verði hin sömu um land allt.“
Ekki er í þessari þál. eitt orð um að það skuli gert með skrefatalningu. Þetta er þó sú ályktun sem mest hefur verið stuðst við og vitnað í af þeim sem tala fyrir skrefatalningunni.
Í ákvæðum laga um stjórn og starfrækslu Póst- og símamála frá 1977 er ekki heldur minnst á skrefatalningu til að jafna símkostnað landsmanna. Þar segir, með leyfi forseta:
„Stefnt verði að því við gjaldskrárgerð, að sömu gjöld gildi innan hvers svæðisnúmers, og skal ákveðið í reglugerð, hvenær framkvæmd þessa ákvæðis kemst á.“
Því var auðvitað lítið sem gaf heimild til þess að samgrh. árið 1979 veitti Póst- og símamálastofnuninni heimild til að taka tilboðum um kaup á skrefatalningartækjum og það án nokkurs fyrirvara um samþykki Alþingis fyrir fjárveitingu. Þetta er dæmi um það, hvernig staðið hefur verið að þessu máli af hálfu framkvæmdavaldsins.
Það er ekki ofsögum sagt, að ýmislegt hefur verið á reiki um framkvæmd fyrirhugaðrar skrefatalningar þó ýmislegt hafi skýrst að undanförnu. Í umr. á Alþingi 1979 kemur m. a. fram í svari þáv. samgrh., Ragnars Arnalds, við fsp. á Alþingi, að fyrst um sinn verði skrefatalningin á höfuðborgarsvæðinu, en síðar um landið allt í áföngum. Ljóst er nú að tímamælingin á ekki einungis að ná til innanbæjarsímtala á Reykjavíkursvæðinu, heldur til símtala í öllum bæjum og byggðakjörnum landsins er hafa sjálfvirkan síma. Tekur skrefagjaldið strax til um 90 sjálfvirkra símstöðva um allt land eða um 96% símanúmera. Einnig hefur það verið upplýst nú, að skrefatalningin miðist við 6 mínútur, en í upphafi var talað um 3 mínútur, og einnig að mælingin eigi sér ekki stað um kvöld, nætur og hluta helgarinnar. Að vísu verð ég að hafa þann fyrirvara á, að eftir að þessi þáltill. kom fram sá ég í einu dagblaðinu að nú stæði til að hafa ekki mælingu yfir helgar. En þetta er eins og annað. Það hefur margt verið á reiki í þessu og virðist vera að breytast dag frá degi. Nýverið hefur verið upplýst að ekki á aðeins að lengja langlínuskref í 2. og 4. gjaldflokki, heldur er nú fyrirhugað að lengja langlínuskref í 2., 3. og 4. gjaldflokki.
Varðandi 6 mínútna skrefalengdina, sem talað er um, hefur verið bent á það, t. d, af Þorvarði Jónssyni yfirverkfræðingi hjá Póst- og símamálastofnun, að töluverðar líkur séu á því, að á fyrstu 6 mínútunum geti reiknast tvær skrefalengdir þannig að fyrir símtal, þó það standi innan við 6 mínútur, þurfi að greiða sem samsvarar tveimur skrefalengdum. Er hér aðeins um að ræða einn af mörgum ókostum sem fylgja fyrirhugaðri skrefatalningu.
Bent hefur verið á einnig, að ekki sé ástæðulaust að skrefatalningin komi illa niður á elli- og örorkulífeyrisþegum. Þm. Reykvíkinga hafa margítrekað þá fsp. til hæstv. samgrh., hvaða valkostir væru fyrir hendi til að koma í veg fyrir að útgjaldaaukningin vegna skrefatalningarinnar kæmi niður með fullum þunga á elli- og örorkulífeyrisþegum. Í svari við fsp. um þetta mál í Morgunblaðinu í sumar upplýsti ráðh. að málið væri í athugun. Þó kom fram í svari hans að það, sem gert yrði í því máli, mundi ná til þeirra sem nú hafa frítt fastagjald af síma, til elli- og örorkulífeyrisþega sem hafa óskerta tekjutryggingu. Það er þó ljóst að miklu stærri hópur er af ýmsum ástæðum bundinn heima og kemst ekkert frá og er því mjög brýnt að það fólk geti leitað með ýmis erindi sín í síma, auk þess sem sími bætir mjög úr félagslegri einangrun margra. Það vita og allir að ekki þarf háar tekjur til að tekjutryggingin skerðist. Það er því gífurlega stór hópur þeirra sem bundnir eru heima vegna elli og sjúkdóma og ljóst er að litlar sem engar tekjur hafa, en ekkert virðist eiga að gera fyrir til að létta af þeirri útgjaldaaukningu sem af talningunni verður. Svo mikið sem þó hefur verið rokkað til með þetta mál má þó vera að hæstv. samgrh. hafi breytt einhverju er þetta varðar frá því í júní í sumar, en a. m. k. er mér ekki kunnugt um það.
Sú grg., sem þessari till. fylgir, er mjög ítarleg og því get ég stytt mál mitt. Það grundvallaratriði vil ég þó undirstrika, að jöfnun símkostnaðar landsmanna, sem er megintilgangur skrefatalningarinnar, má ná fram á annan hátt, með því að hækka gjaldskrártaxta umframskrefa. Þar sem áætlað er af Póst- og símamálastofnuninni að tekjuaukningin verði sú sama hvor leiðin sem farin verður, þá verður að ætla að þeim, sem tekjuaukningarinnar eiga að njóta, hljóti að standa á sama hvor leiðin verður farin, svo fremi að sama jöfnun eigi sér stað.
Einnig hlýtur að vega þungt í öllu þessu máli sá hvimleiði ókostur, sem skrefatalningin hefur í för með sér, að á vissan hátt skerðir hún málfrelsi símnotenda. Hjá því er hægt að komast ef valin er sú leið að hækka gjaldskrártaxta umframskrefa. Hana er hægt að fara ef vilji er fyrir hendi, jafnvel þó að skrefatalningarbúnaðurinn hafi verið keyptur og uppsetning langt komin. Það er ekki síst sá þáttur sem ég bið hv. þm. að hafa í huga þegar þeir taka afstöðu til þeirrar þáltill. sem hér liggur fyrir, að með skrefatalningunni er á óeðlilegan hátt verið að skerða málfrelsi símnotenda.
Efni þessarar þáltill. liggur ljóst fyrir. Það er að símnotendur fái að hafa áhrif á hvor leiðin verður farin, að þeir fái að segja hug sinn í þessu máli, sem skiptir þá miklu, og tel ég rétt að framkvæmdavaldið framfylgi afstöðu meiri hluta landsmanna í þessu efni.
Herra forseti. Ég sagði í upphafi míns máls að ég legði áherslu á að sú nefnd, sem fær till. til meðferðar, hraði afgreiðslu þessa máls. Einnig verður að ætla að samgrh. fresti fyrirhugaðri skrefatalningu a. m. k. þangað til till. þessi hefur fengið afgreiðslu hér á hv. Alþingi og afstaða hv. alþm. liggur fyrir í þessu máli. Verði till. þessi samþykki liggur í hlutarins eðli að skrefatalningunni verður frestað og ekki tekin ákvörðun í þessu máli fyrr en afstaða símnotenda liggur fyrir.
Ég hafði ætlað mér að beina þeirri spurningu til hæstv. samgrh., hvort hann hygðist ekki örugglega fresta því að láta skrefatalninguna koma til framkvæmda þar til fyrir lægi afstaða þingheims til þessarar þáltill. — og yrði hún samþykki að fresta í framhaldi af því ákvarðanatöku í þessu efni þar til könnun meðal símnotenda liggur fyrir. En hæstv. ráðh. sá sér ekki fært að vera við þessa umr. og vissi þó að hún mundi eiga sér stað hér. Ég taldi rétt að þessi umr. færi fram til þess að málið kæmist sem fyrst til nefndar, en eins og upplýst hefur verið er fyrirhugað að skrefatalningin komi til framkvæmda um næstu helgi. Ég vil ekki trúa öðru en hæstv. ráðh. fresti því að láta hana koma til framkvæmda þar til vilji Alþingis liggur fyrir. Ég vil beina þeim eindregnu tilmælum til hæstv. ráðh. að hann verði við þeirri ósk.
Ég vil að lokum, herra forseti, lesa hér bréf sem mér barst í dag frá Neytendasamtökunum. Það er dags. í dag, 27/10:
„Neytendasamtökin lýsa yfir stuðningi við fram komna tillögu 12 þm. tveggja stjórnmálaflokka á Alþingi um skoðanakönnun meðal neytenda vegna skrefatalningar Pósts og síma. Samtökin hafa ítrekað lýst yfir andstöðu sinni við fram komnar hugmyndir um skrefatalningu og telja að ná megi yfirlýstum markmiðum með skrefatalningunni með einföldum breytingum á gjaldskrám. Neytendasamtökin telja það gagnlegt að þau megi taka þátt í undirbúningi og úrvinnslu skoðanakönnunarinnar, eins og gert er ráð fyrir í umræddri tillögu þm.“ Undir þetta bréf skrifar Jónas Bjarnason.
Herra forseti. Ég vil leyfa mér að leggja til, að till. verði vísað til hv. allshn. að lokinni þessari umr., og treysti því, að hún fái skjóta meðferð í nefnd.