17.03.1982
Neðri deild: 52. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 3131 í B-deild Alþingistíðinda. (2696)

237. mál, stjórnarskipunarlög

Flm. (Matthías Á. Mathiesen):

Herra forseti. Skattaálögur, þ.e. skattar sem hlutfall af þjóðarframleiðslu til ríkissjóðs, beinir skattar sem hlutfall af skatttekjum ríkissjóðs og skattbyrði einstaklinga, verða að sjálfsögðu mjög mismunandi og eins og verið hefur að undanförnu fer það eftir því, hvaða stjórnmálastefnur ráða í landinu. Á það má m.a. benda, að skatttekjur einstaklinga eru nú hærra hlutfall af tekjum tekjuöflunarárs en nokkurn tíma áður.

Í stjórnarskránni, þar sem rætt er um skattamál, segir aðeins í 77. gr., með leyfi forseta: „Skattamálum skal skipa með lögum.“ Þar er ekki getið með einum eða öðrum hætti um hvernig með skattlagningu skuli fara, en allt fram til.ársins 1978, þ.e. síðla árs 1978, hafði verið þegjandi samkomulag um þær reglur, að íþyngjandi álögur skyldu ekki vera afturvirkar. Hér er að sjálfsögðu farið að með sama hætti og almennt er viðurkennt í refsilöggjöf, að íþyngjandi ákvæði skuli ekki vera afturvirk, enda það sérstaklega tekið fram.

Þegar ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar tók við völdum síðla árs 1978 brá hins vegar svo við að sett voru brbl. og í þeim brbl. var um að ræða íþyngjandi skattaálögur og afturvirkar. Það var af þessum ástæðum sem við hv. 1. þm. Reykv. fluttum á þinginu 1978 frv. það sem hér er endurflutt af okkur ásamt hv. 7. landsk. þm., þar sem við leggjum til að við þá málsgr. 77. gr. stjórnarskrárinnar, sem ég las upp, bætist ný málsgr. svohljóðandi, og er það efni frv.: „Hvorki má setja íþyngjandi reglur um skatta á tekjur eða eignir liðins árs né afturvirkar og íþyngjandi reglur um breytta eða nýja skattstofna.“ — Með þessari málsgr. er stefnt að því að auka réttaröryggi á sviði skattamála og setja sem gleggstar skorður við því, að afturvirk og íþyngjandi ákvæði séu sett um skatta á tekjur og eignir. Það er ljóst mál að slík ákvæði geta valdið skattþegnum og hafa valdið skattþegnum — bæði mönnum og ópersónulegum skattgreiðendum — verulegum erfiðleikum, ekki síst þegar gerðar hafa verið ráðstafanir um fjármál í trausti þess, að skattlagning á tekjur og eignir verði í samræmi við þágildandi löggjöf.

Þegar ég gegndi embætti fjmrh. frá miðju ári 1974 til miðs árs 1978 og vann að breytingum á skattalöggjöf tók ég ævinlega mjög skýrt fram að ég teldi ekki hægt að breyta slíkri löggjöf öðruvísi en að skattgreiðendur fengju um það vitneskju með töluverðum fyrirvara. Ég bendi á að þau skattalög, sem nú gilda, voru sett með þeim fyrirvara, sem ég hér vék að, og giltu um tekjur aðila frá árinu 1979.

Frá fjárlögum ríkisins og fjárhagsáættunum sveitarfélaga er eigi unnt að ganga fyrr en um það leyti sem ætlað er að þau taki gildi, oft og tíðum skömmu fyrir eða um áramót. Þá fyrst liggja fyrir upplýsingar um tekjuþörf ríkis og sveitarfélaga. Það hefur því tíðkast um árabil að skattvísitala hefur verið ákvörðuð í fjárlögum seint á skattárinu, þ.e. árinu sem tekna eða eigna hefur verið aflað. Ekki þykir fært að svo komnu máli að minnsta kosti, á meðan við búum við það fyrirkomulag í þessum efnum, að banna með stjórnarskrárákvæði að hafa þennan hátt á. Hitt teljum við réttmætt, að bannað verði með stjórnarskrárákvæði að setja reglur um íþyngjandi skatta á tekjur og eignir árs sem liðið er þegar ákvæðið tekur gildi. Það hefur af ýmsum verið dregið í efa og talið andstætt stjórnarskránni áð gera slíkt, og þetta frv. dregur ekki úr þeirri skoðun.

Þetta ákvæði, eins og það liggur hér fyrir, er e.t.v. ekki tæmandi orðalag, en það er erfiðleikum bundið að setja skorður við setningu afturvirkra og íþyngjandi reglna um skatta. Þess vegna er talið rétt að lýsa óheimilt að breyta skatthlutföllum á tekjur og eignir árs, sem liðið er, ef þær reglur eru skattþegni óhagkvæmar. Hins vegar er ekki lagt til að banna að setja slíkar reglur á skattárinu og ákveða þar með skatt á tekjur og eignir sem aflað hefur verið á sama ári.

Það verður að teljast sérstaklega bagalegt ef afturvirk og íþyngjandi ákvæði breyta skattstofni eða ákveða nýjan, t.d. lýsa óheimilt að draga viðhaldskostnað íbúðar skattþegns frá tekjum þó að slíkt hafi verið heimilt þegar ráðist var í dýra viðgerð. Af þeim sökum er í 2. málsgr. 1. gr. frv. sett fram og þar lagt til að óheimilt verði að breyta skattstofni eða lögfesta nýjan með afturvirkri og íþyngjandi breytingu frá gildandi lögum.

Í 2. málsgr. 1. gr. frv. er einungis vikið að tekju- og eignarsköttum, enda er mest þörf á reglum sem koma í veg fyrir afturvirkni ákvæða um þá. Vissulega geta þó fleiri ákvarðanir valdið erfiðleikum í þessum efnum, t.d. tollabreytingar og ýmislegt fleira. Sýnist torvelt að móta stjórnarskrárákvæði, sem bæði eru sanngjörn og framkvæmanleg, um þetta eða hliðstæð atriði. Meðan ekki er fram komin tillaga um slík stjórnarskrárákvæði verður að treysta því, að hóflega verði farið í lagasetningu þar að lútandi. Segja má að verði þetta frv. samþykkt sé um að ræða stefnumótun fyrir dómstóla til að fara eftir.

Í 2. málsgr. er talað um „reglur.“ Er með því stefnt að því að ákvæðið gildi bæði um lagareglur, sem Alþingi setur, svo og um hvers konar reglur sem stjórnvöld kunna að setja á grundvelli laga, hvort sem þau stjórnvöld eru ráðuneyti, skattayfirvöld eða sveitarstjórnir.

Það fór ekkert á milli mála þegar ríkisstjórn Ólafs Jóhannessonar gaf út brbl. 8. sept. 1978, að þau stríddu mjög gegn réttarvitund almennings í landinu og fjöldi manna efaðist um að þau væru í samræmi við stjórnarskrána. Það stóð ekki heldur á því, að leitað yrði úrskurðar dómstóla. Frá því að þessi lagasetning átti sér stað hafa verið málaferli og þeim hefur lokið með dómi í Hæstarétti frá því í fyrra. Ágreiningur var í Hæstarétti við úrlausn þessa máls. Dómurinn þríklofnaði. Minnsti meiri hl. hans, þrír hæstaréttardómarar, taldi að ekki væri, eins og í forsendum dómsins segir, með leyfi forseta, „alveg næg ástæða til að telja þetta varða ógildi lagaákvæða þeirra sem hér skipta máli“. Þó hafði áður verið tekið fram, og enn vitna ég til forsendna dómsins, með leyfi forseta, „að slík vinnubrögð af löggjafarvaldsins hálfu“ — og þá er það ríkisstjórnarinnar því hér var um að ræða brbl.-„verði að teljast mjög varhugaverð.“ Niðurstaða þessa dóms er að mínum dómi til stuðnings því að þetta frv. verði samþykkt.

Það má, án þess að ég ætli mér að fara að flytja þetta mál á þingi, lesa út úr dómsniðurstöðunni, að þessi lagasetning sé með þeim hætti að vafasamt sé að hún standist, enda þótt meiri hluti Hæstaréttar hafi ekki talið alveg næga ástæðu til að ógilda lagaákvæðið. Það er því ljóst af niðurstöðum þessa dóms, að meiri óvissa ríkir í þessum málum en áður. Er því ástæða til að undirstrika nauðsyn þess, að Alþingi móti slíkar réttarreglur sem hér hefur á verið bent og taki af öll tvímæli í þessum efnum og að skorður verði settar við afturvirkni íþyngjandi skattaákvæða. „Með því er skapað nauðsynlegt öryggi á sviði skattamála, “ eins og segir í lok grg. þess frv. sem hér er til umr.

Ég sé ekki ástæðu til að fara fleiri orðum um þetta frv. Ég trúi því, að þm. séu sammála um að slík ákvæði þurfi að setja í stjórnarskrána, og vonast til að frv. geti náð fram að ganga.

Ég leyfi mér, herra forseti, að leggja til að að lokinni þessari umr. verði frv. vísað til 2. umr. og hv. allshn.