24.03.1982
Neðri deild: 57. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 3245 í B-deild Alþingistíðinda. (2848)
55. mál, lánsfjárlög 1982
Frsm. meiri hl. (Matthías Bjarnason):
Herra forseti. Ég lagði nokkuð margar spurningar fyrir hæstv. ráðh. í ræðu minni í dag, bæði fyrir fjmrh. og eins ýmsa aðra ráðh„ en það hefur engri spurningu verið svarað að öðru leyti en því sem lýtur að málefnum Byggðasjóðs í sambandi við svokölluð kreppulán.
Hæstv. fjmrh. sagði að enginn vissi hve mikil fjárþörfin væri. Að vissu leyti er það rétt, að hún liggur ekki fyrir. Það eitt liggur fyrir, að fjárþörfin er mikil og hún er mörgum sinnum meiri en þær 7 millj. sem hæstv. fjmrh. hefur heimilað skipshöfn sinni í fjh.- og viðskn. að flytja brtt. um hér við 2. umr. lánsfjárlaga. Hann hefur sjálfur viðurkennt og það er skjalfest í fundargerðum Framkvæmdastofnunar ríkisins, að hann viti að hér sé um háar fjárhæðir að ræða sem þurfi að mæta. Hann segir að það sé óhjákvæmilegt að þess fjár verði aflað á innlendum lánamarkaði. Ég færði hér rök fyrir því, að með þessu lánsfjárlagafrv. er verið að gera ráðstafanir til að afla fjár innanlands, en við höfum enga trú á að þær fái staðist, miðað við það sem gerðist á árinu 1981.
Hæstv. fjmrh. sagði að það væri skoðun sín að rekstrarstaða í sjávarútvegi hefði batnað verulega. Ég skal játa að rekstrarstaðan hefur batnað. Hún hefur batnað við aðgerðir ríkisstjórnarinnar á þessu ári. En syndir ríkisstj. frá árinu 1981 eru ekki enn þá fyrirgefnar. Þær liggja í skuldasöfnun þessara atvinnufyrirtækja margra hverra. Og þó að staðan hafi batnað hefur hún ekki batnað það mikið að þessar syndir séu borgaðar upp — það væri ekki verið að sækja um skuldbreytingalán til höfuðsjóða sjávarútvegsins ef hægt væri að greiða þessar skuldir. Menn vilja ekki skulda við þau vaxtakjör sem eru meira en þau þurfa að vera. Þetta er það sem við vitum að liggur eftir. Ég held að það væri hollt fyrir ríkisstj. að komast í einhverja snertingu við atvinnulífið í landinu, við líf fólksins, finna æðaslátt atvinnulífsins, finna hvernig allt gerist þar og gengur.
Það eru líka á lofti alvarlegar blikur. Skreiðarmarkaður er nú að lokast. Við skulum vona að það verði ekki lengi, en það hefur líka komið fyrir að þeir markaðir hafa verið lokaðir mjög lengi, jafnvel árum saman, og ef þeir verða lokaðir lengi hefur það geigvænleg áhrif því til eru gífurlegar birgðir. Ég þekki vel þessi mál því að löng lokun varð á skreiðarmörkuðum í Nígeríu fyrir nokkrum árum. Nú eru margfalt meiri birgðir en voru þá. Ef þetta leysist ekki er ég hræddur um að staða fiskvinnslunnar standi verr innan ekki langs tíma en hún stóð í lok síðasta árs.
Við skulum líta á þá alvarlegu hlið málsins, að það er minnkandi loðnugengd. Það er alger óvissa um hvort nokkrar loðnuveiðar verða leyfðar allt þetta ár og alls ekki fyrr en seint í haust. Ef ekki verða betri spár þá en eru núna er auðvitað ekkert vit í að leyfa loðnuveiðar á þessu ári. En við skulum vona að spár verði betri og rannsóknir, sem fari fram í sumar, leiði í ljós að það sé meira magn loðnu en fiskifræðingar töldu á s.l. vetri.
Allt hefur þetta geigvænleg áhrif til hins verra fyrir íslenskan þjóðarbúskap. Hins vegar eru björtu hliðarnar þær, að þorskveiði hefur aukist ár frá ári þrátt fyrir þær spár, að þorskurinn ætti allur að vera útdauður og það fyrir nokkrum árum, það væri búið að drepa síðasta þorskinn. Sú aukning, sem hefur orðið á þorskveiðum og öðrum bolfiskveiðum hefur þó haldið lífskjörum þessarar þjóðar uppi á síðustu tímum. Sú aukning hefur fyrst og fremst orðið til vegna útfærslu landhelginnar, brotthvarfs útlendinga af miðum og friðunaraðgerða bæði með stækkun möskva í botnvörpuveiðarfærum og friðun svæða umhverfis landið til lengri og skemmri tíma. Allar þessar aðgerðir hafa líka leitt það af sér, að sjómenn eru almennt farnir að líta allt öðrum augum á þessar aðgerðir en gert var fyrir nokkrum árum. Nú keppast menn hreinlega við að standa við og standa traustan vörð um þær aðgerðir sem gerðar hafa verið. Menn vita að þeir eru að fara þarna með eigið fé og framtíð þjóðarinnar.
Ég segi eins og er, að þegar ríkisstj. lenti í þeim erfiðleikum á s.l. hausti, að fyrirtækin í landinu voru að stöðva rekstur sinn og hundruð manna voru atvinnulaus, þá var hringt frá morgni til kvölds og óskað eftir fyrirgreiðslu. En þeir, sem eftir voru og höfðu ekki eins hátt, biðu eftir framhaldi og afgreiðslu þessarar lánsfjáráætlunar og lánsfjárlaga. Efndirnar eru svo þessar. Það er erfitt að henda reiður á loforð um og fyrirheitum ráðh. í þessari ríkisstj. Þegar þeir bregðast með öllu eins og í þessum efnum. Stjórnarliðarnir í stjórn Framkvæmdastofnunar ríkisins hljóta að verða fyrir ekki minni vonbrigðum en ég. Ég grunaði þó alltaf ríkisstj. um græsku, en þeir trúðu á heiðarleika ráðh. í ríkisstj. og að þeir mundu standa við orð sín. Ég bjóst samt aldrei við að ráðh. væru svo lélegir að þeir ætluðu að bæta aðeins 7 mill j. við það sem búið er þegar að ráðstafa. Ég ætlaði þá meiri menn en svo. Ég varð fyrir vonbrigðum eins og stjórnarliðarnir í þessari stofnun.
Hæstv. fjmrh. sagði sveitarfélögin verða að útvega sér fjármagn til hafnarframkvæmda vegna skipaiðnaðar, sem er um 23 millj. Ríkissjóður tekur inn í fjárlög 17 millj. til þeirra átta verkefna sem aflað er svo lánsfjár til í þessu lánsfjárlagafrv. Þetta var gert 1980, eins og hæstv. fjmrh. viðurkenndi, og framkvæmdir voru mun minni á árinu 1981. Ég þori ekki að fullyrða hvernig farið var með þennan hluta, hvort það hafi verið tekin erlend lán í gegnum langlánanefnd, svo ég vil ekki vera með neinar fullyrðingar í þeim efnum. En það eitt veit ég, að erfitt verður að sækja í bankakerfið 60% af því framkvæmdafé sem þarf. Ég hygg að erfitt verði fyrir Vestmannaeyjakaupstað að sækja 6 millj. í bankakerfið til framkvæmda við, skipalyftuna þar, en mest af þessu fjármagni fer þangað eða um fjórðungur framkvæmdanna, og erfiðleikarnir verða sennilega ekkert minni hjá flestum öðrum.
Hæstv. fjmrh. boðaði hér að hann ætlaði að flytja yfirlit yfir afkomu og horfur ríkissjóðs við 3. umr. þessa máls. Það hefði verið öllu viðfelldnara að flytja þennan boðskap við 2. umr. þannig að menn hefðu fengið einhvern tíma til að melta þann boðskap áður en málið kæmi til endanlegrar afgreiðslu í þessari hv. deild.
Hann lét að því liggja að ég hefði verið að kvarta undan því hvað lánsfjáráætlunin væri í raun og veru knöpp, hvað hún væri lág. Það er alger misskilningur. Það gerði ég ekki. Mér finnst lánsfjáráætlun vera mjög há. Hins vegar þýðir ekki að vera með krónutölur sem eru miðaðar við ákveðnar áætlanir og erlendar lántökur, en á þeim hefur orðið breyting og það veruleg breyting með gengislækkunum sem hafa orðið frá því að þetta frv. var lagt fram á s.l. hausti. Ég hreyfði því í nefndinni, að rétt væri að samræma þessar tölur miðað við skráð gengi nú þegar málið væri komið til afgreiðslu endanlega á Alþingi. Hitt hefur verið venja, að slíkt framkvæmdafé, sem hefur verið á lánsfjáráætlun, hefur verið umreiknað í þann gjaldeyri sem á að kaupa hlutina eða taka lán til á, miðað við afgreiðslu lánsfjárlaga. Tímabilið, sem verður frá því að frv. er lagt fram og þar til afgreiðsla fer fram, þýðir í raun og veru lækkun á þessum framkvæmdamætti í erlendum gjaldeyri til móts við þær gengisbreytingar sem orðið hafa á þessu tímabili. Hæstv. formaður nefndarinnar setti hausinn undir sig. Hann skildi auðvitað að þetta var alveg rétt, en sagði að það þyrfti ekki að gera það, þetta væri allt of mikið verk og væri til að umturna. Við stökkvum ekki yfir lækinn í tveimur stökkum. Ef við ætlum að stökkva til hálfs hljótum við að lenda í læknum. Ef miðað hefur verið við ákveðnar verðlagsforsendur til að uppfylla ákveðnar framkvæmdir vantar á að endar nái saman. Þetta eru vinnubrögð sem ég setti út á.
Ég hefði talið að ýmislegt, sem þarna er, hefði mátt bíða og færa á milli ára. Annað tel ég of lágt. Það, sem ég gagnrýni mest, eru þær erlendu lántökur sem er verið að taka til að fjármagna taprekstur á s.l. ári. Ég benti t.d. í ræðu minni í dag sérstaklega á bréf sementsverksmiðju ríkisins sem eitt dæmi af mörgum í þeim efnum. Það þýðir ekkert fyrir hæstv. fjmrh. að segja að A-hluti fjárlaganna taki ekki erlend lán, en B-hlutinn taki þau. A- og B-hluti eru rekstur ríkissjóðs. Þetta er bara form sem hefur verið tekið upp: að skipta rekstri ríkisins í tvo hluta, í A-hluta og B-hluta. Það er hægt að segja alveg eins að ríkiskassinn sé alveg fleytifullur af peningum og hinn kassinn meira en tómur, en sér komi hinn kassinn ekkert við af því að það sé B-kassi, hitt sé A-kassi. Það er meiri hundalógíkin sem hæstv. ráðh. temur sér.
Það er rétt að tekjur ríkissjóðs hafa farið langt fram úr áætlun á s.l. ári. Það er ekki fyrir sérstaka skarpskyggni hæstv. fjmrh., að hann hafi meira vit á peningamálum og rekstri en ýmsir aðrir. Það er fyrir þá stefnu sem hann á kannske heiður eða skömm skilið fyrir ásamt lagsbræðrum sínum í ríkisstj., — fyrir þá stefnu að hér er óðaverðbólga, hér er verðbólgan á fleygiferð. Eyðslan er í hámarki hjá þessari þjóð og flestir geta ekki hugsað sér að fara að sofa á kvöldin nema vera búnir að eyða úr veskinu sínu. Eftir því sem meira er eytt, því meira tekur ríkissjóður í tekjur í söluskatti og öðrum slíkum sköttum og því fær Ragnar Arnalds meira í kassann. Þetta er allur galdurinn. Um leið og ætti að fara að sýna alvöruaðhald lækka auðvitað þessar umframtekjur og það snarlega og þá hallast fljótlega á merinni. En það yrði þjóðinni meira til góðs að taka upp slíka stefnu.
Það er líka hægur vandi hjá mönnum að vera skuldseigir og borga ekki á réttum tíma. Það eru engin smávegis forréttindi sem ríkissjóður hefur umfram alla aðra í þessu landi. Ef menn greiða ekki gjöld sín á tilteknum tíma fá þeir 4.75% dráttarvexti á mánuði. Það eru engar smátekjur sem ríkið hefur af því. En ríkið getur leyft sér að salta reikninga frá mönnum í stórum kössum, ekki í nokkrar vikur, heldur í marga mánuði, og finnst það hin mesta ósvífni ef menn segjast vilja fá vexti af vanskilaskuldum ríkisins við sig. Ég gæti nefnt hæstv. fjmrh. mýmörg dæmi. Ég gæti nefnt honum dæmi um smáatvinnurekendur, um iðnaðarmenn sem hafa beðið mánuðum saman eftir greiðslum, en þeir hafa orðið að taka lán í bönkum til að borga fjmrh. söluskattinn svo þeir fái ekki 4.75% á mánuði í dráttarvexti. Þetta er enginn smáaðstöðumunur. Þetta eru engin smáforréttindi sem rekstrarstjóri A- og B-hluta fjárlaganna hefur umfram aðra menn í þessu landi. Og þetta er auðvitað Alþingi til skammar. Allir flokkar hafa tekið undir að menn eigi að vera skilvísir í greiðslum til samfélagsins, til ríkis og sveitarfélaga, og það eigi að refsa mönnum með dráttarvöxtum ef þeir borga ekki á réttum tíma. Þetta hefur auðvitað skapað aðhald því að allir, sem geta borgað, reyna að borga á réttum tíma. En við bjuggumst ekki við að þá væri tekin aftur upp sú stefna hjá ríkisvaldinu að geyma reikninga frá einstaklingum og félögum niðri í kassa mánuðum saman og segjast enga vexti borga. Ég er viss um að kjáni eins og ég gæti rekið fyrirtæki vel ef ég hefði svona forréttindi eins og hæstv. Arnalds hefur.
Ég ætla ekki að hafa miklu fleiri orð um þetta mál, en ég endurtek það, að hér er teflt á tæpasta vað. Það er mikið stjórnleysi og samkomulagsleysi ríkjandi í ríkisstj., eins og allir vita. Meira að segja er forsrh. hættur að segja að það sé gott samkomulag, og þá hlýtur að vera orðið slæmt. Eitt, sem maður sér, er sú tekjuöflun, sem boðuð er og er skýrð í athugasemdum við 1. og 2. gr., frv. um nýjan skatt vegna byggðalínuframkvæmda. Frv. kemur samt ekki fram. Auðvitað vita allir að frv. er ekki komið fram vegna þess að það er ekki samkomulag um málið. Þetta er ástæðan fyrst ekki er lýst yfir að það sé alveg horfið frá þessari fjáröflun.
Eitt vil ég þó taka fram, að ég væri ekki eins uggandi þó að erlendar lántökur yxu ef þau lán yrðu tekin til að búa í haginn fyrir vaxandi þjóðarframleiðslu. Þá liti maður nokkuð öðrum augum á slíkar lántökur. En þegar framkvæmdir í orkumálum dragast svo gífurlega saman sem þetta frv. ber glöggt vitni um, milli 40 og 50%, og við horfum á auknar lántökur vegna taprekstrar og þess að þær verða seint endurgreiddar af því sem þeim er varið til, þá er illa farið.
Ég tel líka að við stæðum ólíkt betur að vígi ef eitthvert skipulag og einhver stjórn væri á skipainnflutningnum núna. Svo er nú komið og hefur verið á undanförnum árum að um 77% af ráðstöfunarfé Byggðasjóðs fara til fiskveiða og fiskvinnslu og þó aðallega til fiskveiða. Ég hef alltaf verið að búast við að hæstv. ríkisstj. kæmi með einhverja skynsamlega stefnu í málefnum skipasmíðastöðvanna í landinu þannig að allt verði gert sem hægt er til að létta á kostnaði við þessar stöðvar og þar með lækka verð á framleiðslu þeirra, skipunum, en mér er ljóst eins og öllum öðrum, að við getum ekki stöðvað þessar skipabyggingar með öllu og átt á hættu að hundruð eða þúsundir Íslendinga verði atvinnulausir. Þarna verður að gera breytingar. Fjármagnskostnaðurinn er óheyrilega hár við þessa framleiðslu, miðað við fjármagnskostnað skipasmíðastöðva nágrannaþjóða okkar, og því fer sem fer. Samhliða þessum háa fjármagnskostnaði erum við með fjórum til fimm sinnum hærri verðbólgu og því hlýtur samkeppnisaðstaða þessara aðila að fara hríðversnandi.
Ég ætla svo ekki, herra forseti, að tefja þessar umr. öllu lengur þó að ég hefði búist við að fá greiðari og betri svör frá hæstv. ráðh. við fjölmörgum spurningum sem ég lagði fyrir þá í dag.