27.04.1982
Sameinað þing: 81. fundur, 104. löggjafarþing.
Sjá dálk 4274 í B-deild Alþingistíðinda. (3914)
364. mál, utanríkismál 1982
Viðskrh.(Tómas Árnason):
Herra forseti. Það væri vissulega nokkuð freistandi að gera að umræðuefni ýmislegt af því sem komið hefur fram í þessum umr. sem eru orðnar þó nokkuð langar. Ég held að ég stilli mig þó um það að þessu sinni, en vil að gefnu tilefni aðeins ræða nokkur atriði:
Í fyrsta lagi vék hv. 3. þm. Reykv. að Falklandseyjadeilunni og spurðist fyrir um hana og taldi eðlilegt að það mál yrði rætt í þessari umr. Því miður hefur það enn á ný gerst, að skyndileg deila hefur valdið þó nokkuð vaxandi spennu í alþjóðamálum. Vopnaviðskipti milli Argentínu og Bretlands vegna Falklandseyja eru í raun og veru mjög alvarleg tíðindi og erfitt að sjá fyrir um afleiðingarnar. Það getur reynst vandasamt að hafa stjórn á framvindu mála eins og manni sýnist horfa. Og þó að þessi átök séu langt í burtu frá okkur munu þau geta haft veruleg áhrif í okkar heimshluta eftir því hvernig þau þróast.
Ríkisstj: hefur ekki gert neina samþykkt í þessu máli. Það, hefur ekki verið talin ástæða til þess. Hins vegar fylgist utanrrn. með þróun mála og menn bíða átekta. Breski sendiherrann hefur hitt mig að máli, eins og skýrt hefur verið frá í fjölmiðlum, til þess að koma á framfæri upplýsingum bresku ríkisstj. um framvindu mála. Er Í raun og veru ekkert nýtt í þeim orðsendingum umfram það sem birst hefur í fréttum.
Ég hef ekki hugsað mér að leggja í sjálfu sér neitt lögfræðilegt mat á þau deilumál sem þarna eru á ferðinni. Það er auðvitað alveg augljóst mál, að hernám Argentínu á Falklandseyjum er skýlaust brot á alþjóðalögum. Það er auðvitað alveg ljóst. Þarna erum að ræða valdbeitingu og yfirgang gagnvart íbúum eyjanna sem eru breskir. Þar er breskt samfélag, þar eru bresk lög og þarna kemur framandi stjórn og setur á nýja skipan mála, þannig að um það þarf ekki að mínu mati að deila. Og því miður standa menn enn einu sinni gagnvart dæmi um að ríki vill leysa pólitískt vandamál með valdbeitingu.
Það hefur verið fjallað um þetta mál, eins og kunnugt er, í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna. Þar hefur verið gerð ályktun um að Argentínumenn eigi að draga herlið sitt þegar í stað til baka frá eyjunum og að leitað verði eftir að leysa málið með samningum. Það er auðvitað ljóst og hefur verið margtekið fram raunar af mörgum aðilum auk Sameinuðu þjóðanna, að í þessu máli ber að sjálfsögðu að leita friðsamlegrar lausnar ef þess er nokkur kostur. Utanrrh. Bandaríkjanna hefur unnið að sáttum í málinu eins og kunnugt er, en tími til sátta virðist vera stuttur eins og nú er komið málum.
Varðandi framtíðarlausn málsins og framtíðarstöðu eyjanna koma auðvitað til mörg atriði og margir þættir. En einn er sá þáttur sem hlýtur að verða talsvert afgerandi í þessu, og það er hvað íbúarnir vilja sjálfir að gerist.
Það kann svo að fara, að það dragi til alvarlegri tíðinda í þessu máli innan skamms. Við skulum vona að á síðustu stundu takist að ná sáttum þannig að ekki komi til verulega alvarlegra átaka. Um það veit í raun og veru enginn á þessu stigi málsins, en eins og ég sagði áður bíða menn átekta. Ég hef að sjálfsögðu, jafnóðum og sendiherra Breta hefur haft samband við mig, rætt málið við forsrh. og svo í ríkisstj. Það, sem ég er að segja hér, er í raun og veru ekkert annað en endurtekning á því.
Hv. þm. Halldór Blöndal gerði nokkuð að umræðuefni viðskipti við Nígeríu og Portúgal. Ég get tekið undir margt af því sem kom fram í máli hans varðandi viðskipti við þessi lönd og fyrirkomulag mála, þ. á m. að það er að mínu mati tímabært að athuga um að Ísland stofni sendiráð í Afríku. Mér finnst vera tímabært að athuga það, og þá kemur til greina staðsetning í Nígeríu. Norðmenn hafa nú sendiráð í Nígeríu. Þeir eru miklir keppinautar okkar, t.d. á sviði skreiðarinnar. Þeir hafa náttúrlega miklu sterkari aðstöðu en við þar sem þeir hafa sendiráð á staðnum til að vinna að þessum málum og skapa sambönd sem eru þýðingarmikil í sambandi við aukin viðskipti. Til viðbótar er rétt að geta þess, að viðskiptin eru með nokkuð öðrum hætti en við erum vanir og menn þurfa þess vegna að kynnast sem best ástandi, siðum og venjum þessara þjóða í viðskiptum til þess að ná miklum árangri. Ég get því tekið undir margt af því sem kom fram í ræðu hv. þm. um þetta efni.
Það er mikið rætt um verðmæt viðskipti okkar við Portúgal. Þar er um býsna mikla einstefnu að ræða. Við flytjum út gífurlega mikið magn af sjávarafurðum til Portúgals, eins og kunnugt er, en flytjum tiltölulega mjög lítið inn af vörum þaðan. Viðskiptin á milli þessara ríkja eru frjáls viðskipti. Það eru ekki vöruskipti, það eru frjáls viðskipti og málin hafa þróast á þessa lund. Þó höfum við flutt inn nokkuð frá Portúgal. Við höfum t.d. aukið innkaup á olíuvörum frá Portúgal. Í einn tíma keyptum við frá þeim skip. Þeir orða það öðru hverju að þeir vilji selja okkur skip. Það er nokkrum vandkvæðum bundið vegna þess að við erum að vernda fiskstofna okkar og getum ekki stækkað fiskiflotann nema takmarkað. Raunar eru flestir þeirrar skoðunar, að hann sé nógu stór. Sumir eru þeirrar skoðunar, að hann sé allt of stór. Ég er ekki þeirrar skoðunar, að hann sé allt of stór. Ég held að hann sé nokkuð hæfilega stór þegar tekið er tillit til þess, að það þarf að nýta fiskimiðin í kringum landið á öltum árstímum, við alts konar skilyrði. Það þarf að dreifa hráefninu til fiskvinnslustöðvanna um allt land o.s.frv. Ég viðurkenni að fiskiflotinn er of stór í fiskihrotunum. Ég viðurkenni það. En þegar á heildina er litið held ég að hann sé ekki mikið of stór. Það er mín skoðun. En um þetta eru mjög skiptar skoðanir og ég skal ekki efna til sérstakra umræðna um fiskiskipaflotann í þessum umr.
Hv. þm. Friðrik Sophusson vék að þróunarsamvinnumálum. Það er ástæða til þess að minna á það í sambandi við okkar framlag til þróunarlanda, að það er verið að samþykkja að Ísland auki mjög framlag sitt til Alþjóðabankans, sem er beint framlag og beinn styrkur til vanþróaðra þjóða að sjálfsögðu, vegna þess að Alþjóðabankinn lánar eingöngu til vanþróaðra þjóða. Það er ástæða til að minna á það í sambandi við umræður um þróunarsamvinnu. Þó að við séum nokkuð á eftir Norðurlöndum í þessum efnum tvöfölduðust framlög til þróunarmála í krónum talið frá árinu 1980 til 1981, og þau eru hærri nú en þau hafa verið nokkru sinni áður.
Það verður að segja það eins og er, þegar rætt er um alþjóðamál, að það er vægast sagt ótryggt ástand í alþjóðamálum. Samskipti austurs og vesturs hafa stirðnað um sinn og það hefur aukið á spennu. Ástandið í Póllandi er mjög alvarlegt. Síðan kemur til Afganistan. Það kemur til ástand í löndum eins og í Tyrklandi, EI Salvador, Guatemala. Það er styrjöld á milli Íraka og Írana. Það eru átök vegna Falklandseyja sem geta magnast. Að sjálfsögðu er mikil ókyrrð í Austurlöndum nær, Palestínudeilan og flóttamannavandamálin. Þá er einnig alvarlegt ástand í Suður-Afríku, „apartheid“ stefna og yfirgangur Suður-Afríku við nágrannaríkin. Allt þetta og raunar fleira segir okkur þá sögu, að ástand alþjóðamála er ótryggt, því miður, ótryggara nú en það hefur verið um nokkra hríð og víða uppi ófriður.
Varðandi stöðu okkar í þessum málum, hefur utanrrh. gert Alþingi grein fyrir henni. Um hana er rætt í skýrslu hans á bls. 9, þar sem koma fram kjarnaatriði í sambandi við afvopnunarmálin sem eru, þegar allt kemur til alls, sennilega þýðingarmesti þátturinn í þessu öllu saman. Spurningin er: Hvernig á að standa að afvopnun? Um það deila menn. Afvopnun er auðvitað þýðingarlaus og hættuleg nema hún sé gagnkvæm. Ég vil taka undir það sem kom fram í ræðu hv. þm. Haralds Ólafssonar, að einmitt röskun og breyting er hættuleg því að hún býður heim vissum hættum. Það skapast tómarúm sem leitað er inn á. En það kemur fram í skýrslu utanrrh., ég ætla að lesa nokkrar línur. Þar segir svo orðrétt, með leyfi hæstv. forseta:
„Ekki þarf að taka það fram, að við Íslendingar styðjum heilshugar allar raunhæfar tilraunir til afvopnunar, en til þess að unnt sé að ræða þessi mál af hreinskilni verða menn að gera sér ljósa grein fyrir grundvallarstaðreyndum. Ófriðarhættu verður ekki bægt frá með einhliða afvopnun vestrænna ríkja. Þvert á móti kynni hún að aukast til muna ef út á þær brautir væri farið. Haldi vígbúnaðarkapphlaupið óheft áfram er voði vís. Evrópuríkin þurfa því að beita sér fyrir gagnkvæmri takmörkun vígbúnaðar. Markmiðið verður að vera að tryggja að ekki komi til nýrrar styrjaldar í Evrópu. Heimsstyrjöldin síðari kostaði tugi milljóna mannslífa og gífurlega eyðileggingu í Evrópu. Ný styrjöld, jafnvel þótt hún yrði háð án nokkurra kjarnavopna, gæti haft enn skelfilegri afleiðingar.“
Við, sem erum fylgjandi aðild Íslands að Norður-Atlantshafsbandalaginu, teljum það vera grundvallaratriði fyrir viðhald friðar í okkar heimshluta að þjóðirnar við Norður-Atlantshaf standi saman. Við teljum það vera grundvallaratriði og það er kjarnaatriði í íslenskri utanríkisstefnu, eins og kunnugt er.
Ég vil ljúka þessum orðum með því að taka undir það sem kom fram í ræðu hv. þm. Friðriks Sophussonar um mannréttindamál. Það er náttúrlega hryggileg staðreynd, sorgleg staðreynd, að menn skuli standa frammi fyrir því á seinni hluta 20. aldar, að frumstæðustu mannréttindi séu ekki virt í stórum heimshlutum, og það í sjálfri Evrópu, stórum hluta sjálfrar Evrópu, menn skuli ekki njóta þeirra frumstæðu mannréttinda að geta sagt sína skoðun án þess að eiga yfir höfði sér strangar refsingar. Það er að mínu mati hryggileg staðreynd sem magnar auðvitað hættu í alþjóðamálum og samskiptum manna, vegna þess að menn fella sig ekki við þetta og menn vilja ekki fá þetta yfir sig. Ég get þess vegna tekið undir það sem hv. þm. sagði um mannréttindamálin. Ég held að þau séu ein hin þýðingarmestu á sviði alþjóðamála. Þeim mun meiri mannréttindi þeim mun víðar í heiminum, þeim mun meiri líkur á friði milli manna.
Eins og ég sagði í upphafi er auðvitað á margt að líta í sambandi við utanríkismál og utanríkismálaumræður almennt, en ég skal ekki nefna fleiri atriði að sinni.