14.02.1983
Neðri deild: 38. fundur, 105. löggjafarþing.
Sjá dálk 1928 í B-deild Alþingistíðinda. (1672)
85. mál, efnahagsaðgerðir
Halldór Blöndal:
Herra forseti. Ég vil vekja athygli hans á því að hann bauð mér að ég mætti tala utan dagskrár um lánsfjárlög og lánsfjáráætlun fyrir þetta ár, en ég kaus til að tefja ekki tímann: (GHelg: Eða bara til þess að tala.) Það er nú gott að heyra sjálfan sig tala, ég tek nú undir það, þó að mér þyki stundum rödd þingfrúarinnar kannske ögn fallegri samt sem áður, en kannske ekki meira vit sem þar hljómar.
Nú gerði ég það til að reyna að flýta fyrir þingstörfum og greiða fyrir því máli sem hér er til umr. að fella fsp. mína um væntanlegt frv. til lánsfjárlaga og um lánsfjáráætlun inn í þessa umr. Ég taldi satt að segja að a. m, k. annar hvor ráðh.. annaðhvort hæstv. forsrh. eða hæstv. fjmrh.. mundi verða við kurteislegri beiðni minni og svara því hvenær þess yrði að vænta að frv. til lánsfjárlaga yrði lagt fyrir þetta Alþingi. Nú hefur það alls ekki verið gert. Nú hefur þessari kurteislegu spurningu ekki verið svarað og hlýt ég að harma það, en hlýt á hinn bóginn að taka málið aftur upp við 3. umr. málsins, ef ekki vill betur til. Það er að sjálfsögðu algerlega óþotandi að þessir tveir hæstv. ráðherrar skuli ekki sýna þessari stofnun þá virðingu að svara kurteislegri fsp. um hin þýðingarmestu mál í staðinn fyrir að hæstv. forsrh. svarar heldur einfeldningslegri spurningu hv. 8. landsk. þm. um frv. sem hæstv. forsrh. fyrir misgáning lagði fram í þessari deild, en engin fordæmi eru fyrir að ráðh. hafi áður, svo mér sé kunnugt. lagt fram frv. í þeirri þd. sem hann situr ekki sjálfur í, nema það sé stjfrv. Skora ég nú á hæstv. forsrh. að upplýsa þingheim um hvort fyrir því sé fordæmi að ráðh. leggi frv. fram sem þm. í þeirri deild sem hann á ekki sjálfur sæti í. Þó svo á því frv. standi „frá forsrh.“ leyfi ég mér að efast um að það sé stjfrv. eins og það er skilgreint, en ef maður spyr um þau mál sem lögum samkvæmt eiga að koma fyrir þingið strax þegar það er sett heyrist ekki eitt einasta orð, og nóg um það.
Ég vil vekja athygli hæstv. forseta á því, að þingflokksfundir hefjast kl. 8.30. Síðan hefur fundur í Nd. verið boðaður kl. 9 í kvöld. Vil ég spyrja hvort ekki sé kominn tími til að matarhlé verði í deildinni. (Forseti: Ég er alls ekki viss um að maturinn sé tilbúinn.) Á að skilja þetta sem svar? Ég hlýt nú að óska eftir því, þó að það sé ekki vegna þm., þá a. m. k. vegna starfsfólksins hér í húsinu, að það fái a. m. k. matarhlé, því að ég skal ábyrgjast að að öðrum kosti er Alþingi að mismuna og misbjóða svo starfsfólki að það brýtur í bága við (Forseti: Vinnuverndarlögin) vinnuverndarlögin, nema hæstv. forseti vilji fara að gera það. En þá hef ég aðvarað hæstv. forseta og það er þá ekki við mig að sakast ef svo kynni að fara að aths. kæmi um vinnuþrælkun hér á staðnum. En um hitt vitum við, að í sumum greinum hafa verið gerðar aths. við aðbúnað starfsfólks Alþingis og skal ég ekki fara út í þá sálma að sinni.
Hæstv. ráðh. vilja ekki svara einföldum fsp. um lánsfjárlög. Það er eftirtektarvert. Nú hefur hv. 7. þm. Reykv. gefið tilefni til að það frv. sem hér liggur fyrir sé rætt á miklu breiðari grundvelli en áður, þar sem hann er að bera saman hvort sú kjaraskerðing sem þessi lög fela í sér sé verri eða betri en kjaraskerðing sem hér var gerð fyrir fimm árum. Nú vil ég byrja á því að minna þennan hv. þm. á það, að í sólstöðusamningunum var samið um 28% grunnkaupshækkun í eitt skipti. Síðan var samið um miklu fullkomnari verðbótavísitölu en nú er í gildi, eins og hv. þm. veit, auk þess sem skerðing Ólafslaga var ekki komin til sögunnar. Þó við mundum nú gleyma öllum þeim grunnkaupshækkunum, sem urðu frá sólstöðusamningunum 1977 til 1. des. 1978, öllum þeim grunnkaupshækkunum sem um var samið á þeim tíma, sem auðvitað kom inn í heildarmyndina af þróun kjaramála þá, skulum við samt sem áður muna að sú sjálfkrafa skerðing verðbótavísitölunnar sem Ólafslög fela í sér veldur því að kjaraskerðingin 1. mars 1978 hefði ekki þurft að vera nema svo sem 2–3% í staðinn fyrir 5%, ef Ólafslög hefðu þá verði í gildi og verðbótaviðaukinn ekki í gildi, þannig að þegar hv. þm. er að tala um einhver 17 eða 18% eða þaðan af meira er hann vísvitandi að fara rangt með. Hann veit betur og kann betur að reikna.
Við skulum aðeins líta á Hagtölur mánaðarins, sem komu út núna í febr. 1983. Þar eru afskaplega athyglisverðar tölur, sem ég veit að þessi hv. þm. er hreykinn yfir. Hann sagði í ræðu áðan að hann væri alltaf að burðast við þetta eitt, sem aldrei félli honum úr minni og hann legði alla krafta sína í, og það væri að passa upp á laun hinna lægst launuðu, hann væri að passa upp á laun þeirra sem hafa laun sín í samræmi við kauptaxtann, eru ekki yfirborgaðir eða hafa bónus eða neitt þvílíkt, þeirra raunverulega lægst launuðu í landinu, sem hann er alltaf að passa upp á. Síðustu 12 mánuði hækkuðu kauptaxtar launþega um 46.1%. Vísitala framfærslukostnaðar hækkaði á sama tíma um 59.8%. Vísitala neysluvöruverðs ögn meira, 60.4%. Vísitala byggingarkostnaðar enn meira, 63%. Lánskjaravísitala aftur ögn meira, 63.6%. Hvernig skyldi nú lánskjaravísitalan vera reiknuð inn í framfærsluvísitöluna og allan kaupmáttaraukann, sem hv. þm. var að tala um áðan? Það væri fróðlegt að sjá það. Og svo síðast: Meðalgengi erlendra gjaldmiðla hækkaði um 85.5%, en launin um 46.1%. Það er von að hv. þm. sé að gera sig gildandi hér og breiðan þegar hann er að tala um að það frv. sem hér liggur fyrir og þau brbl. sem sett voru í ágúst hafi orðið láglaunafólkinu til góðs og blessunar. Það er ekki undarlegt þó að hann finni það út.
Ég get raunar líka skilið hv. þm. Guðrúnu Helgadóttur, þegar hún hafði orð á því áðan — á kannske að segja hann, herra forseti, um hv. þm. Guðrúnu Helgadóttur? (Forseti: Já.) — þegar hv. þm. Guðrún Helgadóttir hafði orð á því að sér yrði alltaf illt þegar hún heyrði félaga Guðmund J. tala um lágu launin. Það er ekki undarlegt þó að hv. þm. sé nú raunaleg á stundum, því að ekki fer svo lítið fyrir félaga Guðmundi J. að það sé auðvelt að komast hjá því að sjá hann. (Forseti: Það á að ávarpa þingmenn háttvirta.) Ég hélt ég hefði tekið mér í munn orð mjög háttvíss þm., sem hér var á undan mér áðan, en ég hef kannske skrifað vitlaust niður eftir honum. En þá var ekki slegið í bjölluna. Þannig er nú þetta, að þó að þessir hv. þm. Alþb., sem sjálfir telja sig mikla verkalýðsforingja og tala mikið hér um lágu launin, sitji nú þarna hlið við hlið og brosi blíðlega kemur í ljós samt sem áður að skjöldurinn og samviskan eru nú ekki jafnhrein og þau vilja vera láta. (GHelg: Mér er hvergi skemmt. Ég brosti ekki núna.)
Þegar maður reynir að meta þetta frv., sem hv. 8. landsk. þm. sagði hér áðan að væri fornleif sem kæmi ekki að neinu gagni, en bað menn nú samt sem áður um að samþykkja, skulum við aðeins líta á hver tilgangurinn var. Þar er í grg. eða yfirlýsingu ríkisstj. talað um fjögur meginmarkmið, sem stefna skuli að. Það er í fyrsta lagi að draga verulega úr viðskiptahalla þannig að á næstu tveim árum megi í áföngum ná hallalausum viðskiptum við önnur lönd. — Ég vil vekja athygli hæstv. forseta á því, að hæstv. forsrh., sem er flm. málsins, er ekki við. Mér finnst nú lágmark, þegar verið er að halda hér starfsfólki og þm. í matartíma, að flm. málsins séu við — eða á að gera sér mannamun?
Hér er í fyrsta lagi talað um að draga verulega úr viðskiptahalla þannig að á næstu tveimur árum megi í áföngum ná hallalausum viðskiptum við önnur lönd. Nú hafa þessir tveir hæstv. ráðherrar neitað að svara fsp. um það ekki aðeins hvernig þeir hyggist ná þessu heldur líka hvenær þeir hyggist leggja fram frv. til lánsfjárlaga.
Í öðru lagi segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Í öðru lagi að treysta undirstöður atvinnulífsins með aðgerðum til að auka framleiðni og framleiðslugetu þjóðarbúsins og tryggja þannig öllum landsmönnum næga atvinnu.“
Nú vitum við það, að rétt í kjölfar þess sem þessi lög voru sett kom til stöðvunar á bátaflotanum. Hæstv. menntmrh. var að vísu ekki betur að sér en svo, að hann sagði á héraðsmóti framsóknarmanna í Skagafirði um svipað leyti að þessi brbl. væru gerð fyrir útgerðina. Og mér heyrðist á hv. 7. þm. Reykv., Guðmundi J. Guðmundssyni, hér áðan að hann hefði verið svipaðrar skoðunar og menntmrh. á því, þegar hann talaði um að lögin hefðu fyrst og fremst verið sett vegna útflutningsatvinnuveganna. Nú vita náttúrlega allir menn að svo var ekki. Aðvörun Seðlabankans til ríkisstj. í tengslum við þessi brbl. var einmitt sú, að þáttur útgerðarinnar hefði gleymst. Ríkisstj. gerði sér ekki grein fyrir því, að sá mikli kostnaðarauki sem verðfall krónunnar hafði valdið umfram fiskverðshækkun hlaut að leiða til þess að útgerðin stöðvaðist fyrr en síðar. Það var af þessum sökum sem útgerðarmenn kusu að leggja skipum sínum í septemberbyrjun s. l. og því lauk svo með því, eins og við munum allir, að ríkisstj. féllst á að hækka fiskverðið aukalega jafnframt því sem upp var tekinn sá háttur að greiða olíuna sérstaklega niður úr ríkissjóði. Það var sumpart gert með því að gera upptækan Tryggingarsjóð fiskiskipa og sumpart með því að stofna sérstakan sjóð, sem engar tekjur hafði, og var honum veitt heimild til hárrar lántöku og hefur ekki fengist upplýst síðan hvar eigi eða hvernig eigi að afla fjár til þess að greiða þetta lán. Þessi olíusjóður, sem stofnaður var í því skyni að taka veruleg lán, 30 millj. ef ég man rétt, er tekjulaus og ekki hefur fengist upplýst, þó komið sé fram í febrúarmánuð, með hvaða hætti eigi að endurgreiða þetta fé.
Þessar aðgerðir, að falsa gengið með þessum hætti, greiða úr ríkissjóði niður rekstrarkostnað sjávarútvegsins, höfðu svo þær afleiðingar að iðnaðurinn varð fyrir mjög verulegum skakkaföllum á síðustu fjórum mánuðum s. l. árs. Þessa hefur mjög orðið vart í margvíslegum samkeppnisiðnaði, svo að ég taki sælgætisiðnaðinn sérstaklega og ýmsan matariðnað, og það var ekki síst í sambandi við öl og gosdrykki, sem eiga í harðri samkeppni við erlenda aðila. Það sem studdi ennfremur að þessu var að hæstv. iðnrh. samþykkti að inn í brbl. yrðu teknar nokkrar vörur sem eru hráefni í matvælaiðnaðinum, notaðar í matvælaiðnaðinum. Á þessar vörur var tekið upp 32% vörugjald frá 23. ágúst s. l. til febrúarloka, sem að vísu er nú gert ráð fyrir að lækki í 24%. Þarna var um algerlega nýjar vörur að ræða, sem auðvitað ollu auknum greiðsluvanda hjá iðnfyrirtækjunum, einkanlega sá hluti þessara vara sem notaður er í maltöl og pilsnergerð, þar sem ölgerðirnar eru allt að hálfu ári eða sex mánuði að framleiða þessar vörur, brugga maltölið og pilsnerinn, þangað til þær eru hæfar til að fara á markaðinn. Þessi langa framleiðslurás veldur ýmsum fyrirtækjum verulegum erfiðleikum, óhagræði, og kallar á aukið rekstrarfjármagn. Þessar nýju vörur eða hráefni, sem þannig var tekið inn til óhagræðis fyrir iðnaðinn, á við um annan matvælaiðnað, t. d. niðursuðuiðnað, súpu- og grautarframleiðslu og annað því um líkt. Það er að sjálfsögðu óþolandi að slíkt handahóf og kák sé viðhaft í lagasetningu, en Alþingi getur illa komið í veg fyrir það þegar ráðherrarnir hlaupa til á sumarnóttu, eftir að skyggja tekur að vísu og kasta þessu frá sér að óathuguðu máli.
Af þessum ástæðum hef ég ásamt hv. 3. þm. Reykv. ákveðið að flytja brtt, við 7. gr. frv., c-lið, að eftirtalin tollskrárnúmer falli niður: 17.01.23, 17.02.04, 17.04.02, 18.06.02, 19.02.02, 21.04.02, 21.04.09, 21.05.19, 21.07.01, 33.04.01. Vil ég mælast til þess að hæstv. forseti leiti afbrigða fyrir því að þessi brtt. megi koma fram og læt ég hann um það hvort hann telji rétt að afbrigðanna sé leitað þegar í stað. Það væri prófsteinn á hvort þm. hlíta aga hans að vera í húsinu ef atkvgr. færi nú fram eða hvort svo kunni að fara að það séu einungis þessir fáu þm. sem hér eru inni ásamt starfsfólki hússins, sem ekki hefur farið í mat.
Nú vitum við að menn opna varla svo blöð að ekki sé á það minnst að fyrirtæki ýmis íhugi stöðvun, fólki hafi verið sagt upp, leitað sé hallærislána, byggðarlög stynji undan öryggisleysi í atvinnumálum og þar fram eftir götunum. Ég er hér með Morgunblaðið s. l. föstudag. Ég sá það af tilviljun á borðinu hjá mér. Þar er talað um 51 þús. atvinnuleysisdaga í janúarmánuði og hefur fjölgað um 20 þús. frá í des. Mér skilst að þetta séu þrisvar sinnum fleiri atvinnuleysisdagar en í meðalári. Þetta lýsir nú því hvernig komið er í atvinnulífinu.
Hv. 7. þm. Reykv., Guðmundur J. Guðmundsson, talaði mikið áðan um lágu launin og skal ég víkja að því nánar á eftir, þegar við ræðum um kaupmáttinn og verðbólguna. Hann talaði þá um að gallinn væri sá, að 4% gengju upp í gegnum öll laun, sama prósentuhækkun, og það ylli erfiðleikum þegar verið væri að tala um að bæta lífskjör hinna verst settu. — Nú var hæstv. iðnrh. hér inni fyrir stundu, herra forseti, og ég ætlaði að grípa tækifærið og ræða við hann sérstaklega. Nú sé ég að hann er farinn út líka. En það skiptir ekki máli, og ekki ætla ég að biðja um að í hann sé náð. (Forseti: Þetta var misskilningur.)
Nú höfum við talað um það, og mig minnir að Framkvæmdastofnun hafi sent frá sér ýmis gögn um það, að erfitt sé að búast við því að hér sé hægt að halda uppi sómasamlegum lífskjörum og atvinnuöryggi til frambúðar nema eitthvað sé gert fyrir iðnaðinn. Um þetta hefur verið talað alllengi. Nú væri ekki ófróðlegt að fá og gera á því nokkra úttekt hvernig staðan í iðnaðinum væri um þessar mundir. Ég geri ráð fyrir að hæstv. iðnrh. muni kannske tala um að gengið hafi verið fellt svo og svo mikið í byrjun des., svo hafi gengið verið fellt aftur í byrjun janúarmánaðar, svo hafi gengið sigið svo og svo mikið og svo verði haldið áfram að fella gengið á þessu ári eins og í fyrra. Það er auðvitað alveg rétt, að staða iðnaðarins í bili er að því leyti betri en hún hefur verið lengst af, svo að ég tali nú ekki um árið 1981 og síðustu mánuði s. l. árs, að gengisskráningin það sem af er þessu ári hefur ekki verið jafnmikið út í hött með hliðsjón af afkomu iðnaðarins og löngum áður. Á hinn bóginn veldur miklum erfiðleikum erfið greiðslustaða iðnaðarins. uppsafnað tap á undanförnum misserum, sú mikla verðbólga sem við eigum við að glíma núna. Ætli Seðlabankinn hafi ekki talað um að verðbólgan hafi í árslok verið komin upp í 60% og stefni í 70–75% um þessar mundir. Og þá er spurningin: Hvernig eiga iðnfyrirtækin að geta fjármagnað þessa miklu hækkun á rekstrarkostnaðinum sem verið hefur? Það er sú spurning sem við stöndum frammi fyrir. Og það mál er engan veginn leyst.
Í sumum tilvikum veldur það auðvitað auknum erfiðleikum, sérstaklega hjá þeim fyrirtækjum sem eru að reyna að bæta rekstur sinn og aðlaga sig nýjum markaðsaðstæðum, að frv. til lánsfjárlaga fyrir þetta ár, lánsfjáráætlunin, er ekki komin fram, þannig að Iðnlánasjóður er máttlaus eins og nú standa sakir, og ekki getur verið um það að ræða að Byggðasjóður veiti fyrirgreiðslu til iðnaðarins. Þetta veldur auðvitað því, að iðnaðurinn á í verulegum erfiðleikum. Núna í janúarmánuði kom ég í fjölmörg iðnaðarfyrirtæki norður á Akureyri og því er ekki að leyna að mjög víða var kvíði yfir því hversu mikill dauði væri fram undan varðandi framleiðsluna. Nýjar pantanir höfðu látið á sér standa og í sumum fyrirtækjum, sem kannske unnu 20–30 manns hjá fyrir einu eða tveim árum, voru ekki eftir nema 7 eða 8 menn. Gallinn við þetta óvissuástand er auðvitað sá, að þeir sem missa atvinnuna fyrst er unga fólkið, það sem er á bestum aldri. Í mörgum tilvikum hefur þetta þau áhrif, að þetta unga fólk treystir sér ekki til annars en flytjast búferlum.
Nú er aftur vont að hafa ekki hæstv. forsrh. hér inni vegna þess að þessi mál voru sérstaklega rædd á sameiginlegum fundi sem alþm., bæjarfulltrúar og atvinnumálanefnd Akureyrar áttu í ágústmánuði, en þeim fundi lauk með því að hæstv. forsrh. var skrifað bréf þar sem varað var við þeim uggvænlegu horfum sem fram undan virtust í atvinnumálunum og þá sérstaklega í byggingariðnaðinum. Ég tók þetta mál sérstaklega upp í sambandi við 3. umr. fjárlaga, þar sem hæstv. forsrh. hafði ekki svarað bréfinu þótt fjórir mánuðir væru liðnir frá því að það var skrifað. Nú er mér ekki kunnugt um að hæstv. forsrh. hafi svarað því enn og hefði verið í leiðinni kannske viðkunnanlegt að spyrja hann til þess að maður hafi hann ekki fyrir rangri sök. Vel má vera að hann hafi svarað bréfinu í síðustu viku eða svo, mér er ekki kunnugt um það, en síðast þegar ég vissi hafði hann ekki svarað þessu bréfi.
Það kom líka fram í sambandi við afgreiðslu fjárlaga, að um mjög verulegan samdrátt hlýtur að verða að ræða á Akureyri varðandi byggingarframkvæmdir, ef ekki eru því rýmri heimildir í lánsfjárlögum en maður hafði áður búist við. Einkanlega á þetta við um íbúðabyggingarnar þó. Farið var út í það í árslok að hefja byggingu á verkamannabústað sem raunar tilheyrði árinu í ár, þannig að við því er að búast að íbúðabyggingar dragist enn mjög verulega saman á þessu ári, enda er fjárhagur Húsnæðismálastofnunar ríkisins og Byggingarsjóðs með þeim hætti að naumast er við því að búast að miklu Grettistaki sé lyft.
Í þessu sambandi er raunar óhjákvæmilegt að rifja það upp, að nokkrum dögum eftir að brbl. voru sett talaði hæstv. félmrh. Svavar Gestsson sérstaklega um það í Þjóðviljanum að brýna nauðsyn bæri nú til að auka lán til húsbygginga. Það kom á hinn bóginn fram við afgreiðslu fjárlaga að vilji stóð ekki til að standa við stóru orðin. Nú er svo komið, að ég hygg, þar sem verðbólgan er komin yfir 70%, að húsnæðislán í hinu venjulega húsnæðislánakerfi ná varla 10%, hvað þá heldur meir, þótt markmið laganna hafi verið að þau næmu um 18%, ef ég man rétt, af byggingarkostnaði staðalíbúðar. Ég veit að hæstv. forseta er þetta allt kunnugt, svo að það er kannske ekki ástæða til að fara frekar út í þá sálma.
Ég var hér að ræða nokkuð um að það var annað höfuðmarkmið þessara laga að treysta undirstöðu atvinnulífsins með aðgerðum til að auka framleiðni og framleiðslugetu þjóðarbúsins og tryggja þannig öllum landsmönnum næga atvinnu. Engum blandast hugur um að ríkisstj. hefur fullkomlega mistekist að ná þessu markmiði. Á þessu ári er fyrirsjáanlegt að þjóðarframleiðslan dregst mjög verulega saman. Iðnaðurinn hefur enga vaxtarmöguleika við núverandi aðstæður og um nýjar atvinnugreinar er ekki að ræða. Að vísu örlar á því enn, þó skrýtið sé, að einstaka maður taki sig fram um að reyna að byggja upp eitthvað nýtt, en þeir eiga að sjálfsögðu mjög erfitt um vik, jafnmikillar þröngsýni og gætt hefur á sumum sviðum varðandi uppbyggingu nýrra fyrirtækja og nýrra atvinnutækifæra.
Hæstv. félmrh. talaði um það um svipað leyti og lögin voru sett, að nauðsynlegt væri að setja saman, ef ég man rétt, fjögurra ára eða a. m. k. tveggja ára neyðaráætlun til að koma okkur upp úr ósómanum sem hann hefði leitt okkur í. Um svipað leyti talaði hann um, að ef áfram yrði hjakkað í sama farinu varðandi erlenda skuldasöfnun o. s. frv. yrði þess ekki langt að bíða að ástandið yrði hér svipað og í póllandi. Þetta er nú ekki fögur lýsing. Ekki efast ég um að hæstv. félmrh. viti vel hvernig ástandið er í Póllandi og ekki vil ég ætla honum að hann langi í raun og veru til að sama ástandið skapist hér á landi. Þó skulum við ekki gleyma því, að bæði hæstv. félmrh. og hæstv. iðnrh. eru lærðir í áróðursfræðum í Austur-Þýskalandi og það liggur líka fyrir að sú var kenning Lenins, og hefur verið fylgt dyggilega eftir af ýmsum lærisveinum hans, að auðveldasta leiðin til að brjóta niður borgaralegt samfélag í lýðræðisríkjum sé einmitt að byrja á því að brjóta niður efnahaginn og brjóta niður verðgildi krónunnar.
Það er kannske fróðlegt, herra forseti, að rifja upp í þessu samhengi hvað nýkrónan er raunverulega orðin, sem svo mjög var státað af. Ég man ekki betur en einhver ráðh. hafi einmitt haft orð á því í þessum stól, að íslenska krónan væri orðin stærsta krónan á Norðurlöndum og var að sjálfsögðu mjög ánægður yfir því. Við svipað tækifæri fór hann mjög mörgum orðum um hversu siðspillandi það væri og í rauninni óheilbrigt fyrir þjóðfélagið ef gengið væri látið síga. Miklu betra væri að fella það sjaldan, en umfram allt ekki að láta það síga. Hann bar fyrir sig afskaplega gegnan mann, þegar hann hélt þessu fram, og skal ég ekki fara nánar út í það.
Ef ég man rétt, ég finn þetta nú ekki í fljótu bragði, þó minnir mig að það sé rétt, þarf nú 2,41 kr. á móti 1 nýkrónu eins og þegar hún var stærst á Norðurlöndum. Mig minnir að það sé 2,41 kr., svo að vel hefur þeim nú tekist. — Ég biðst afsökunar. Það skakkar verulegu. Hér stendur, með leyfi hæstv. forseta:
„Um áramótin var verðmæti nýju krónunnar aðeins um 42% þess sem var við gjaldmiðilsbreytinguna fyrir tveim árum, ef miðað er við breytingu lánskjaravísitölu. Þarf því að greiða með 2,38 kr. nú fyrir það sem kostaði 1. kr. þá.“
Mig minnti að það væri 2,41, en það er sem sagt 2,38. Það má vera að hún hafi minnkað þetta síðan. Það er ekki gott að segja.
En þannig hefur þeim tekist að brjóta niður gjaldmiðilinn svona smátt og smátt. Þó er það þriðja meginmarkmið ríkisstj. með þessum brbl. að verja lægstu laun eins og unnt er. Hv. þm. Guðmundur J. Guðmundsson hefur farið um það mörgum orðum hversu miklir erfiðleikar hafi verið á því undanfarin ár að standa á lægstu laununum og sagði m. a., með leyfi hæstv. forseta:
„Ég held áfram baráttu minni gegn því að lág laun séu til í landinu“, sagði hv. þm. Hann minnti mjög á spænskan riddara, Don Quixote, þegar hann sagði þessi orð.
Ég fór áðan nokkrum orðum um samanburðinn á efnahagsaðgerðunum nú og kjaraskerðingunni sem 1978 var kölluð kaupránslög. Það má auðvitað gera þennan samanburð með ýmsum hætti og leggja margvíslegan mælikvarða á það. Hitt held ég að öllum sé ljóst, sem það gera, að mjög ólíku er saman að jafna. Á þeim tíma hafði verkalýðshreyfingin til þess alla möguleika að hafa veruleg áhrif á með hvaða hætti láglaunabætur yrðu látnar í té og hvernig með öðrum hætti yrði staðið að því að reyna að koma verðbólgunni niður. Þá hélt verkalýðshreyfingin því fram, að það væri fjarri öllu lagi að segja að launin væru afgerandi þáttur varðandi verðbólguvöxtinn, fyrirtækin yrðu að aðlaga sig hærri launum og það væru fyrst og fremst of mikil fjárfesting, vond ríkisstjórn og auðvaldssjónarmið sem réðu því þá að grípa yrði til þess að skerða kaupgjaldsvísitöluna nokkuð. Nú var kaupgjaldsvísitalan, eins og ég sagði áðan, skert um 5% 1. mars 1978. Ég man ekki hvernig stóð á grunkaupshækkunum á þessum vetrarmánuðum. Ég man að í sólstöðusamningunum var samið um 28% grunnkaupshækkun strax og á næstu 11/2 ári frá sólstöðusamningum, á miðju sumri 1977 til 1. des. 1978, 11/2 ári síðar, námu grunnkaupshækkanirnar samtals 41%. Ég man ekki hvernig þetta skiptist, en mig hálfminnir að einhver grunnkaupshækkun hafi orðið 1. des. 1977. Skal ég þó ekki um það segja.
Þessi skerðing var m. ö. o. rétt milli 2 og 3%, ef samsvarandi verðbætur hefðu þá verið í gildi og eftir tilkomu Ólafslaga og eftir að verðbótaviðaukinn var lagður niður. Nú er það athyglisvert, að ef maður rekur þá kjaraskerðingu sem orðið hefur á þessu ári voru verðbætur á laun skertar um 2.19% 1. mars s. l. fyrir réttu ári. Það er rétt svipað og umframskerðingin nam 1978. Síðan hefur verðbótaskerðingin orðið 0.60% 1. júlí, 4.30% 1. sept., 2.08% vegna Ólafslaga 1. des. og 7.71% vegna brbl. Samanlagt er þetta 17% skerðing verðbóta á árinu. Þegar hv. Guðmundur J. Guðmundsson var að tíunda skerðingu verðbótanna 1978 talaði hann einmitt um það, að á því ári hefði kjaraskerðingin orðið 13 eða 18%. Þetta eru hans óbreyttu orð. Tók hann þó ekki með í reikninginn þær láglaunabætur, sem þá voru, og mat allt eins illa fyrir þau lög og honum var stætt á. Samt sem áður, þrátt fyrir allan þann útúrsnúning sem honum er mögulegt að koma við, kemur í ljós að skerðingin á s. l. ári er rétt svipuð og það sem hann taldi forkastanlegt á árinu 1978. Tók hann þó ekki með í reikninginn að reglulegar grunnkaupshækkanir komu á því ári og launin höfðu hækkað um 28% tæpu ári fyrr.
Ég skal ekki segja hvernig hagræðingar Alþýðusambands Íslands eða verkalýðsleiðtogar útskýra það fyrir sínum umbjóðendum, hvers vegna þeir taki því rólega og leggi raunar blessun sína yfir að verðbólgan skuli hlaupa upp í 70–75% næstu mánuði eftir að öll launakjör í landinu eru skerf um milli 9 og 10 %. Auðvitað var það forsendan fyrir því að almennt launafólk gat sætt sig við kjaraskerðinguna 1. des. að ríkisstj. gerði ráðstafanir í þá átt að nokkur árangur næðist í verðbólgumálum. Við skulum aðeins rifja upp hver var stefna ríkisstjórnar Gunnars Thoroddsens í þeim málum, ef ske kynni að hæstv. forseti hafi gleymt því. En um hjöðnun verðbólgu segir svo í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar dr. Gunnars Thoroddsens frá 8. febr. 1980, með leyfi hæstv. forseta, og það er fyrsta markmiðið sem sett er fram:
„Ríkisstj. mun vinna að hjöðnun verðbólgu, þannig að á árinu 1982 verði verðbólgan orðin svipuð og í helstu viðskiptalöndum Íslendinga.“
Nú liggur það fyrir, að í helstu viðskiptalöndum okkar hefur verðbólgan heldur minnkað á s. l. ári. Sú þróun hefur orðið á s. l. mánuðum að hún hefur lækkað úr 10.5% í 8% síðustu mánuðina á sama tíma og verðbólgan jókst hér á landi úr 40% í ársbyrjun 1982 í 60% í árslok og er komin upp í 70–75% nú á þessum dögum. Í því frv. sem hér er til umr. er fjórða meginmarkmiðið, með leyfi hæstv. forseta, sagt vera að veita viðnám gegn verðbólgu. Verðbólgan er orðin 70–75% svo það er í rauninni ekki undarlegt þótt hv. 8. landsk. þm. kalli þetta frv. fornleif sem engum komi að gagni.
Nú er ómögulegt að neita því, að hugurinn hlýtur að reika til þess hvort unnt hafi verið að komast hjá þeirri verðbólguholskeflu sem reið yfir þetta land á síðustu mánuðum s. l. árs. Við vitum öll að það eru ekki launin sem eru höfuðmeinið í okkar efnahagslífi. Sá rétti og slétti launamaður er ekkert ofhaldinn og það er enginn vafi á því að margar fjölskyldur þurfi á þessum síðustu og verstu tímum að leggja hart að sér til þess að endar nái saman, svo að ég sé ekki að tala um þetta vesalings unga fólk sem lætur sér detta í hug að það geti eignast íbúð eins og foreldrar þess. Það er náttúrlega svo fráleitt að halda að ungt fólk hafi sömu möguleika og það hafði áður en þessi ríkisstj. settist að völdum og það er náttúrlega ekki hægt að tala um möguleikana nú og þá í sömu andránni. En auðvitað hlýtur maður að velta því fyrir sér hvað raunverulega gerðist. Þessi ríkisstj. hélt þannig á málunum í mesta góðæri, sem yfir okkur hefur komið 1981, að hún bjó til falskt verðlag, falskan grundvöll fyrir þjóðfélagið. Hæstv. sjútvrh. lýsti því svo í áramótagrein í Tímanum í árslok 1981, að tekist hefði að halda verðbólgunni frá upphafi til loka árs í rumum 40% á kostnað atvinnuveganna, og þá fyrst og fremst útflutningsatvinnuveganna, og sagði að lengur yrði ekki haldið áfram á sömu braut. Síðan var það þó reynt fram eftir öllu ári 1982. Og eins og fram kemur í hinni svörtu skýrslu Seðlabankans reyndist sumarið 1982 mikið óheillasumar í margvíslegum skilningi. Eyðsluskuldir erlendis jukust dag frá degi, rekstrartöp söfnuðust upp hjá fyrirtækjunum, ekki aðeins í sjávarútvegi heldur líka í iðnaði, verslun, viðskiptum, þjónustufyrirtækjum, og verulegra erfiðleika fór að gæta, einkum hjá sauðfjárbændum, eins og ég veit að hæstv. forseti veit, sem kunnugur er á Austfjörðum. Það var m. ö. o. búið að koma efnahagsmálunum í þrot í ágústmánuði, þegar ríkisstj. loks mannaði sig upp í að reyna að gera ráðstafanir af einhverju tagi.
Það fyrsta sem ráðh. komu sér saman um var að skerða launin, ganga á umsamin laun. Það var það fyrsta sem varð að gera. Nú er það engan veginn nýtt og hefur verið gert hér margsinnis áður, að krukka í launin, það er ekkert nýtt, það hefur oft verið gert. Munurinn er bara sá, að í þetta skipti var það gert með þeim hætti að allt annað fékk að leika lausum hala. Við erum búnir að búa okkur til það kerfi hér á landi að gengisfelling, sem áður fyrr þýddi í raun að greiðslubyrði fyrirtækja, t. d. af hallalánum, varð léttari, þýðir nú að greiðslubyrðin eykst, lánskjaravísitalan fer á sprett og fjármagnskostnaðurinn verður þyngri en áður hjá fyrirtækjunum. Allt fær að leika lausum hala nema launin ein. Og hver var svo afleiðingin af því að launin voru ekki skert 1. sept. fremur en 1. des.? Afleiðingin var sú, að verðbólgan hrökk úr ca. 50% í 60–70%. Ný holskefla reið yfir þjóðina, ný gengisfelling, ný vaxtahækkun, aukin greiðslubyrði, meiri erfiðleikar, ekki aðeins hjá fyrirtækjunum heldur líka hjá fólkinu í landinu. Það er undir engum kringumstæðum hægt að verja það sjónarmið, úr því að á annað borð átti að fara að skerða kjörin, að gera það þá ekki strax 1. sept. Þá hefði kjaraskerðingin ekki þurft að vera jafnmikil og síðar til að gera sama gagn. Ég efast ekki um að helmingskjaraskerðing 1. sept. hefði með viðeigandi ráðstöfunum getað valdið því að verðbólgan hér á landi, þrátt fyrir margvíslega erfiðleika, þyrfti núna ekki að vera nema kannske 30–40, í mesta lagi 50%, miðað við að launafólk gæfi jafnmikið eftir og verkalýðshreyfingin væri með sama svefnþornið og hún er núna. En þessi leið var ekki farin. Og ég er raunar ekki eini maðurinn, sem hef haldið þessu fram. Hv. 3. þm. Austurl., sem minnir að því leyti á Gísla heitinn Guðmundsson alþm. að hann er spakur eins og Njáll, hefur haft orð á þessu sama í blöðum, að meginvilla ríkisstj. í sambandi við þessar efnahagsráðstafanir hafi verið sú að taka ekki nógu fast á nógu snemma og láta þær ekki vera nógu yfirgripsmiklar. Því miður er hætt við því að fórn launþeganna 1. des. verði þess vegna til einskis, þeir sitji eftir með sárt ennið. Formaður Dagsbrúnar talaði um það hér áðan í léttum dúr að nokkur skerðing á verðbótum 1978 væri tilfinnanlegri en nú, en við skulum bara rifja það upp, að á þeim tíma voru allar fjárskuldbindingar óverðtryggðar þannig að þau heimili eða þeir einstaklingar, sem höfðu stofnað til skulda vegna íbúðarhúsnæðis eða annars, urðu ekki eins illa úti og núna, þegar versnandi lífskjör þýða að greiðslubyrðin eykst frá mánuði til mánaðar, ekki síst hjá því fólki sem ekki hefur jafnmikla yfirvinnu og áður.
Nú held ég, herra forseti, að hann verði að kalla á varaforseta sinn, því að hann á að mæta á þingflokksfundi hálfníu. (Forseti: Forsetinn álítur mikilvægara að þetta mál sé krufið ögn betur til mergjar en að sitja þingflokksfundi.) Það má vera að hann þurfi að gera það. (Forseti: Forseti er til með að fresta umr., ef það er óskað sérstaklega eftir því af hv. ræðumanni. Svo þarf hann einnig þegar færi gefst að leita afbrigða fyrir skrifl. fluttri till. af hálfu hv. þm. Þessu ræður hv. þm.) Hv. þm. hafði hugsað sér að fara á þingflokksfund hálfníu, ef ég mætti ljúka ræðu minni síðar, því að hún er ekki líkt því búin. (Forseti: Það skal ég ekkert um segja, en ég er til með að fresta fundi nú um hríð, ef þess er óskað.) Til níu já. Ég mun þá gera hlé á ræðu minni, en halda henni áfram seinna. Er það heimilt? Forseti hafði ekki orð á því. Ætli ég megi gera hlé á ræðu minni og ljúka henni þegar deildin kemur aftur saman? (Forseti: Forseti getur ekki kveðið upp heinar ákvarðanir núna, en úrskurðar um framhald fundarins, þegar þar að kemur.) En ætli ég fái þá að ljúka ræðu minni, þegar málið kemur næst á dagskrá? (Forseti: Það verður vafalaust undir hv. deild sjálfri komið. ) Þetta eru svolítið undarlegar umr., herra forseti. Ég held að ég biðji um orðið um fundarsköp. (Forseti: Nú þegar?) Já. (Forseti: Þá lít ég svo á, að umr. um dagskrármálið sé frestað. En nú hefur hv. 7. landsk. þm. kvatt sér hljóðs um þingsköp og tekur nú til máls.)