31.01.1984
Sameinað þing: 40. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 2476 í B-deild Alþingistíðinda. (2158)
148. mál, áhrif nýrrar tækni á íslenska atvinnuvegi
Félmrh. (Alexander, Stefánsson):
Herra forseti. Svar mitt við fsp. á þskj. 207 frá hv. 11. þm. Reykv. er svohljóðandi:
Þann 9. nóv. 1983 skipaði ég starfshóp til að framkvæma könnun á áhrifum nýrrar tækni á íslenska atvinnuvegi í næstu framtíð. Eftirtaldir aðilar voru skipaðir í starfshópinn: Haukur Helgason skólastjóri og Hilmar Jónasson, formaður Verkalýðsfélags Rangæinga, eftir tilnefningu launþegasamtakanna, Magnús Gústafsson forstjóri og Þorsteinn Geirsson skrifstofustjóri eftir tilnefningu samtaka atvinnurekenda. Síðan skipaði ég án tilnefningar Ingvar Ásmundsson skólastjóra formann starfshópsins og Gylfa Kristinsson, fulltrúa í vinnumálaskrifstofu félmrn., ritara hópsins.
Aðdragandinn að skipan starfshópsins er sá, að á 104. löggjafarþingi Alþingis var lögð fram till. til þál. um stöðu, þróunarhorfur og stefnumótun í upplýsinga og tölvumálum. Flm. voru sjö þm. Framsfl. Þál. var samþykkt á Alþingi 20. apríl 1982. Með leyfi forseta er þál. svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að skipa nefnd er geri athugun á stöðu og þróunarhorfum í upplýsinga- og tölvumálum og á hvern hátt unnt er að stjórna þeirri þróun.
Jafnframt skal nefndin benda á kosti varðandi stefnumótun og opinbera ákvarðanatöku á fyrrgreindu sviði. Sérstaklega skal athuga hvernig vinnumarkaðurinn geti aðlagast tölvuvæðingunni án þess að atvinnuöryggi sé stefnt í hættu.“
Í kjölfar þessa létu ýmsir aðilar í ljós áhuga á að ríkisstj. hefði frumkvæði að því að fram færi könnun á hugsanlegum áhrifum aukinnar tölvuvæðingar og sjálfvirkni á íslenskt atvinnulíf. Núv. ríkisstj. fól félmrh. að kanna undirtektir helstu samtaka launafólks og atvinnurekenda og boðaði hann til fundar með aðilum 5. sept. s.l. Undirtektir samtakanna voru jákvæðar og í framhaldi af því hefur framangreindur starfshópur nú verið skipaður. Í honum eru tveir fulltrúar tilnefndir af launþegasamtökum og tveir eftir tilnefningu atvinnurekenda, enda er þess vænst að gott samstarf náist um framkvæmd könnunarinnar við aðila vinnumarkaðarins.
Í skipunarbréfi starfshópsins er nánar fjallað um verkefni hans. segir þar m.a. að hann skuli framkvæma könnun sem ætlað er að leiða í ljós, eftir því sem unnt er, líkleg áhrif þeirrar nýju tækni sem nú ryður sér til rúms á mannaflaþróun á vinnumarkaði, framleiðni og samkeppnishæfni núverandi atvinnugreina svo og stofnun og viðgang nýrra atvinnugreina.
Á þeim stutta tíma sem hópurinn hefur starfað hefur hann haldið níu reglulega fundi. Á þeim hefur m.a. verið samþykkt starfsáætlun. Miðast hún við það að hægt verði að leggja fram áfangaskýrslu með vorinu.
S.l. tíu ár hafa verið skipaðir starfshópar í nágrannalöndum okkar til að rannsaka hvaða áhrif hagnýting nýrrar tækni hefði á efnahagslíf og þróun vinnumarkaðar í hlutaðeigandi löndum. Sá hópur sem félmrn. skipaði í nóv. s.l. hefur aflað sér skýrslna eða útdrátta úr skýrslum frá Bandaríkjunum, Bretlandi, Kanada, Þýskalandi og Norðurlöndunum öllum. Enn fremur hefur starfshópurinn kynnt sér gögn frá ýmsum stofnunum sem hafa með efnahags- og atvinnumál að gera, t.d. frá ILO, Alþjóðavinnumálastofnuninni í Genf, og OECD, Efnahagssamvinnu- og þróunarstofnun Evrópu í París.
Þess má geta að dagana 6.–8. febr. n. k. gengst OECD fyrir umfangsmestu ráðstefnu um áhrif nýrrar tækni á atvinnulíf sem haldin hefur verið til þessa í heiminum. Mjög hefur verið vandað til ráðstefnunnar og hafa fjölmargir fræðimenn unnið að undirbúningi hennar um lengri eða skemmri tíma. Nú þegar hefur starfshópur félmrn. kynnt sér efni um 30 skýrslna sem hafa verið teknar saman vegna ráðstefnunnar og verða þar til umfjöllunar. Félmrn. hefur ákveðið að senda tvo fulltrúa á ráðstefnuna til að fylgjast með þeim umræðum sem þar verða.
Þótt of snemmt sé að fjalla um niðurstöður athugunar starfshópsins má almennt segja að kannanir hliðstæðra erlendra starfshópa hafi einkum beinst að því að leita svara við nokkrum grundvallarspurningum, t.d.: Hvaða þýðingu hefur rafeindatæknin í sambandi við samkeppnisaðstöðu á erlendum mörkuðum? Hvaða áhrif hefur þessi tækninýjung á atvinnustigið? Hvaða þættir ráða því hvort og hvenær atvinnugreinar taka nýja tækni í þjónustu sína? Hver er hlutur tækninnar í hagvextinum? Hverjar verða afleiðingar þess að láta undir höfuð leggjast að fjárfesta í nýrri tækni? Hafa tæknibreytingar áhrif á jafnrétti kynjanna á vinnumarkaðnum?
Það vandamál sem við Íslendingar stöndum frammi fyrir er að mannafli á vinnumarkaði eykst um 30 þús. manns næstu 20 árin. Við vitum að nokkrar atvinnugreinar geta ekki af ýmsum ástæðum tekið á móti þessu vinnuafli. Í öðrum má búast við að ný tækni geti jafnvel leitt til fækkunar starfsfólks, t.d. í fiskvinnslu og sjávarútvegi. Skv. áliti sérfræðinga mun iðnaðurinn ekki taka á móti jafnstórum hluta þessarar fjölgunar og áður hefur verið talið.
Af þessu leiðir að þjónusta og hvers kyns þjónustuiðnaður og nýiðnaður verði þær starfsgreinar sem í síauknum mæli munu taka á móti fjölguninni á vinnumarkaðnum og standa undir gjaldeyrisöfluninni. Í þessu sambandi koma til álita rannsóknir, sala tækniþekkingar t.d. á sviði sjávarútvegs og fiskvinnslu, milliríkjaviðskipti, sala á þjónustu við ferðamenn og margt fleira. Vel menntað vinnuafl er undirstaða allra þessara starfa og flestir eru sammála um að hún er mikilvægust í þessu máli. Því ber að leggja höfuðáherslu á góða undirstöðumenntun, þ.e. móðurmálskennslu, stærðfræði og ensku, auk þess mikla og almenna tæknimenntun.
Hvað varðar stjórnvöld atvinnumála þá þurfa þau að stuðla að sem snurðulausastri hagnýtingu nýrrar tækni í atvinnuvegum landsmanna. Í því sambandi verður að leggja mikla áherslu á góða samvinnu við aðila vinnumarkaðarins. Taka verður fullt tillit til afleiðinga á atvinnuþróun og atvinnuástand, umhverfismál, heilbrigðis- og hollustuhætti, náttúruauðlindir og margt fleira. Þeir sem hyggjast innleiða nýja tækni í atvinnurekstrinum verða að gera sér ljósar skyldur sínar við starfsmenn sína, gefa þeim hæfilegan aðlögunartíma og veita þeim tækifæri til þjálfunar eða endurmenntunar ef þörf er á.
Einnig þurfa stjórnvöld að endurskoða skipulag eftirmenntunar og endurmenntunar. Vegna þess að hér er um mikilvægt málefni að ræða legg ég áherslu á að starfshópurinn hraði störfum sínum. Mér er þó ljóst að verkefni hans eru það umfangsmikil að niðurstaða verður ekki hrist fram úr erminni ef svo má að orði komast.
Ég vil bæta því við að starfshópurinn hefur þegar haft samstarf við fjölmarga aðila hér í þjóðfélaginu og alls staðar hefur komið fram mjög jákvæður vilji til þess að taka höndum saman um að sinna þessu verkefni og gera þessa úttekt eins góða fyrir íslenskt atvinnulíf og efnahagslíf og tök eru á.