29.02.1984
Efri deild: 56. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 3273 í B-deild Alþingistíðinda. (2809)

212. mál, skógrækt

Landbrh. (Jón Helgason):

Hæstv. forseti. Á þskj. 377 er frv. til l. um breytingu á lögum um skógrækt nr. 3 6. mars 1955. Saga skipulegrar skógræktar á Íslandi nær nú yfir 85 ár. Upphaf skógræktar er atmennt miðað við árið 1899, en það ár fékk Daninn Karl Gruyter leyfi landsstjórnarinnar til að koma upp trjáreit á Þingvöllum. Reitur þessi sem er í brekkunum austan Almannagjár skammt frá Öxarárfossi, minnir okkur nú á starf frumherja skógræktar hér á landi.

Með samþykkt laga nr. 54 22. nóv. 1907, um skógrækt og varnir gegn uppblæstri lands, var af hálfu hins opinbera hafið skipulegt starf að skógræktarmálum. Markmið þess starfs hafa jafnan verið þau hin sömu og lýst var í 1. gr. áðurnefndra laga, en þar sagði: Skógrækt skal hefja með því markmiði að friða og bæta skóga þá og skógarleifar, sem enn eru hér á landi, rækta nýja skóga og leiðbeina landsmönnum í meðferð skógar og gróðursetningu. Að þessu verkefni hafa skógræktarstjóri og Skógrækt ríkisins unnið, en hlutur skógræktarfélaga og einstaklinga er einnig stór.

Þeir þættir skógræktarstarfsins sem mest áhersla hefur verið lögð á eru verndun skógarleifa og ræktun nýrra skóga til að bæta og fegra landið. Reynslan hefur líka sýnt að á ýmsum svæðum landsins má rækta skóg til viðarframleiðslu. Horfa menn þar m.a. til þess árangurs sem náðst hefur í Fljótsdal í Norður-Múlasýslu, en á árinu 1969 veitti Alþingi 500 þús. kr. fjárveitingu til framkvæmda við sérstaka áætlun um skógrækt á bújörðum þar. Skógræktargirðingar skv. Fljótsdalsáætlun eru nú á 12 jörðum og ná yfir um 450 hektara. Fyrst var plantað þarna 1970 og hafa hæstu lerkitrén þegar náð 5 metra hæð. Mikill og vaxandi áhugi er nú fyrir því meðal forvígismanna skógræktarmála að hafist verði handa um enn frekari skógrækt í þeim tilgangi að koma upp nytjaskógum á bújörðum og leggja þannig grunninn að nýrri búgrein hér á landi. Er fyrirhugað að unnið verði að slíkri ræktun með skipulegum hætti og á grundvelli sérstakra áætlana um nytjaskóga. Með ræktun nytjaskóga er verið að leggja í sjóð fyrir framtíðina. Slík fjárfesting fer oftast ekki að skila tekjum fyrr en eftir 25–30 ár. Er því talið nauðsynlegt og eðlilegt að hið opinbera stuðli að því að þessi nýja búgrein geti orðið að raunveruleika hér á landi. Því er þetta frv. flutt.

Með frv. er lagt til að inn í skógræktarlögin komi nýr kafli, IV. kafli undir fyrirsögninni „Um ræktun nytjaskóga á bújörðum“. Meginatriði frv. eru þessi:

1. Ríkissjóður styrkir ræktun nytjaskóga á bújörðum í þeim héruðum landsins þar sem skógræktarskilyrði eru vænleg eftir því sem fé er veitt til á fjárlögum hverju sinni.

2. Styrkur ríkissjóðs má nema allt að 80% stofnkostnaðar við undirbúning skógræktar landsins.

3. Sett eru ýmis skilyrði fyrir styrkveitingunni, svo sem að gerð hafi verið skógræktaráætlun fyrir viðkomandi svæði og fyrir liggi samningur milli Skógræktar ríkisins og viðkomandi bónda um skógræktarlandið og framkvæmdir.

4. Settar eru reglur um meðferð skógræktarlandsins, aðilaskipti að réttindum yfir því og umráð Skógræktar ríkisins sé út af brugðið. Er þessum ákvæðum ætlað að tryggja að framlög ríkisins til ræktunar nytjaskóga nýtist til þess verkefnis. Ræktun nytjaskógar tekur langan tíma og því er nauðsynlegt að frá upphafi séu til staðar skýrar og ótvíræðar reglur um það land sem ráðstafað hefur verið til staðar skógræktar.

5. Skv. frv. skal nefnd heimamanna vera Skógrækt ríkisins til aðstoðar við undirbúning og framkvæmd skógræktaráætlunar, en yfirumsjón með ræktun nytjaskóga verður í höndum Skógræktar ríkisins. Tekið er fram að Alþingi skuli árlega skipta því fé sem veitt er til ræktunar nytjaskóga milli hinna einstöku skógræktaráætlana.

Eins og áður sagði er frv. þessu ætlað að vera grundvöllur nýrrar búgreinar hér á landi. En þessi búgrein verður ekki stunduð hvar sem er á landinu. Náttúrleg skilyrði til skógræktar á Íslandi eru mjög misjöfn eftir landshlutum svo og svæðum innan landa. Skv. frv. er það skilyrði styrkveitingar að skógræktarskilyrði séu vænleg í viðkomandi héraði og verður við gerð skógræktaráætlana að leggja mat á það atriði.

Í grg. frv. eru nefnd fimm svæði sem vænlegust þykja til skógræktar með viðarframleiðslu að markmiði, en önnur svæði kunna þar einnig að koma til greina. Gerð sérstakra skógræktaráætlana skv. frv. á að tryggja að framlög til ræktunar nytjaskóga verði veitt til þeirra staða þar sem árangur af skógræktinni er sem öruggastur hvað varðar náttúrleg skilyrði og veðurfar.

Erlendis hefur víða verið farin sú leið á þeim stöðum þar sem skilyrði til skógræktar eru áþekk því sem hér gerist að hið opinbera hefur með sérstökum framlögum styrkt menn til að koma upp skógi. Horfa menn þá ekki síst til þeirra jákvæðu áhrifa sem skógræktin hefur á umhverfi sitt og þess að langur tími muni líða þar til skógræktin fer að skila viðkomandi skógareigendum tekjum. Í flestum tilvikum er ræktandinn að leggja í sjóð fyrir komandi kynslóðir. Hann friðar land sitt og leggur í kostnað við skógræktina og umhirðu skógarins. Í þessu frv. er lagt til að ríkið veiti sérstök framlög er geti numið allt að 80% af stofnkostnaði við ræktun nytjaskóga. Frá Norður-Noregi og Norður-Svíþjóð höfum við dæmi um að slík framlög nemi allt að 90%.

Eins og fram kemur í fskj. 1 með frv. er kostnaður við að koma upp nytjaskógi umtalsverður. Þar eru plöntukaup stærsti kostnaðarliðurinn eða rúm 50% af stofnkostnaði. Sú hlutfallstala frv. að framlag ríkisins geti numið allt að 80% af stofnkostnaði er við það miðuð að ræktendur þurfi ekki sjálfir að leggja fram verulegt eigið fé í upphafi, heldur geti þeir með eigin vinnuframlagi að mestu greitt sinn hlut. Mikilvægt er líka að bændur og starfslið þeirra í sveitum vinni að skógræktarstarfinu undir handleiðslu kunnáttumanna og þekking á þessari nýju búgrein breiðist út í sveitunum og verði grundvöllur aukinna atvinnutækifæra þar. En ræktandinn verður sjálfur að annast viðhald og hirðingu skógarins og girðingar eftir að plöntun er lokið og bera kostnað af því.

Þá er rétt að undirstrika að frv. gerir ekki ráð fyrir sjálfvirku framlagi ríkisins til nytjaskóga, heldur þarf Alþingi hverju sinni við afgreiðslu fjárlaga að ákveða hversu miklu fé verði varið til þessa málaflokks.

Ég rek hér ekki efni einstakra ákvæða frv. en vil þó vekja sérstaka athygli á þeim ákvæðum þess sem lúta að meðferð á því landi sem ráðstafað hefur verið til ræktunar nytjaskóga. Í sumum tilvikum eru þetta ströng ákvæði og leggja kvaðir á skógræktarlandið og eiganda þess. Slíkt er hins vegar nauðsynlegt með tilliti til þess langa tíma sem ræktun nytjaskóga tekur og framlags samfélagsins sem heildar við upphaf ræktunarinnar.

Sinni eigandi skógræktarlandsins ekki skyldum sínum varðandi hirðingu og viðhald er Skógrækt ríkisins skv. frv. heimilt að gera nauðsynlegar aðgerðir á kostnað landeiganda. Sé um ítrekaðar vanefndir að ræða eða brotið er gegn ákvæðum laga um meðferð skógræktarlands getur Skógrækt ríkisins valið á milli þess að endurkrefja landeiganda um hinn upphaflega styrk eða leysa til sín skógræktarlandið, að fengnu samþykki tilgreindra aðila.

Þá hefur Skógrækt ríkisins jafnan forkaupsrétt að skógræktarlandinu næst á eftir lögboðnum forkaupsréttarhöfum, þ.e. ábúanda og sveitarstjórn, en forkaupsréttur verður þó ekki virkur þegar jörðinni í heild er ráðstafað til þeirra skyldmenna sem tilgreind eru í 1. tl. 26. gr. jarðalaga nr. 65 31. maí 1976. Í frv. eru einnig sérstakar reglur um ákvörðun kaupverðs þegar forkaupsrétti eða innkaupsrétti er beitt og er þá tekið tillit til framlags ríkisins í upphafi.

Þá er í frv. lagt til að 20. gr. skógræktarlaganna frá 1955 verði felld niður, en skv. henni er heimilt að styrkja ræktun barrskóga á jörðum og jarðaskikum. Þó að tilgangur þeirrar ræktunar hafi ekki eingöngu verið beinar fjárhagslegar nytjar er talið eðlilegra að fella þá heimild niður samfara upptöku ákvæða um ræktun nytjaskóga. Einnig er lagt til að 23. gr. skógræktarlaganna verði breytt í þá veru að orða greinina sem heimild, miðað við það fé sem veitt er til þessa verkefnis á fjárlögum hverju sinni.

Fyrir nokkrum árum var hafist handa við að endurskoða skógræktarlögin frá 1953 í heild. Nefnd sú sem unnið hefur að því verkefni hefur ekki lokið störfum. Ég taldi hins vegar ekki rétt að láta lagasetningu um ræktun nytjaskóga á bújörðum bíða hugsanlegar endurskoðunar skógræktarlaganna í heild.

Ég nefndi hér fyrr að áhugi bænda og Skógræktarinnar á því að hefjast handa um ræktun nytjaskóga er mikill. Þannig hafa 40 bændur í Eyjafirði lýst sig reiðubúna til að hefja slíka skógrækt á 900 hekturum lands. Hópur bænda í Árnessýslu er einnig tilbúinn til að hefjast handa og í Suður-Þingeyjarsýslu og Borgarfirði hefur verið unnið að könnun á möguleikum ræktunar nytjaskóga. Á öllum þessum stöðum hafa búnaðarsamböndin og skógræktarfélögin unnið að málinu í samráði við Skógrækt ríkisins. Alþingi hefur líka þegar í verki sýnt áhuga sinn á framgangi þessa máls með 500 þús. kr. framlagi til ræktunar nytjaskóga við afgreiðslu fjárlaga fyrir árið 1984. Það er því mikilvægt að þetta frv. hljóti afgreiðslu á þessu þingi svo að unnt verði að hefjast handa á komandi vori. Vil ég því biðja þá nefnd sem fær þetta til meðferðar að reyna að vinna þannig að meðferð málsins að slíkt megi takast.

Ég vil svo leggja til að að lokinni þessari umr. verði frv. vísað til 2. umr. og hv. landbn.