01.03.1984
Sameinað þing: 60. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 3314 í B-deild Alþingistíðinda. (2855)
Umræður utan dagskrár
Kjartan Jóhannsson:
Herra forseti. Hæstv. fjmrh. gerði að umræðuefni þær yfirlýsingar sem gengið hafa á víxl í blöðunum að undanförnu milli stjórnarsinna og þó sérstaklega ráðherranna og formanna flokkanna. Það fer ekki á milli mála að þessar yfirlýsingar hafa stangast á og þess vegna er nauðsynlegt og rétt að menn leiti svara við því hvað sé að marka af þessum yfirlýsingum, hvað það sé sem eigi að gilda. Alþingi á kröfu á því að vita hvað sé fram undan, þjóðin á kröfu á því að vita hvað sé fram undan, hver sé stefna ríkisstj. og hvert framhaldið verði.
Ég get tekið sem dæmi að hæstv. forsrh. tók svo til orða að með aðgerðum sínum hefði fjmrh. farið langt út fyrir sitt verksvið og að svona löguðu hefði hann aldrei kynnst í stjórnarsamstarfi. Nú vill svo til að forsrh. er verkstjóri í ríkisstj. Maður hlýtur að spyrja: Til hvaða aðgerða ætlar hann að grípa ef hann telur að hæstv. fjmrh. hafi farið langt út fyrir verksvið sitt? Eða getur hann unað því að svo fari fram í ríkisstj. að einstakir ráðh. fari að hans dómi langt út fyrir verksvið sitt og láti svo þar við sitja og gott heita? Hvað þýðir þessi yfirlýsing hæstv. forsrh.? Til hvaða aðgerða ætlar hann að grípa? Hvernig ætlar hann að sjá til þess að hver sé á sínu verksviði eftir því sem hæstv. forsrh. skilgreinir það?
Hæstv. forsrh. hefur líka sagt í blöðum: Svona lagað getur enginn einn ráðh. ákveðið. Nú hefur því verið andmælt hér í dag. Hver er skoðun þess ráðh., hæstv. sjútvrh., sem fer með forsrn. í dag, á þessu máli? Er hann sömu skoðunar og forsrh. um að svona lagað geti enginn einn ráðherra ákveðið, eða viðurkennir hann að vald af þessu tagi sé í höndum einstakra ráðh. eins og hér hefur verið sagt í dag? Við þessu væri líka gott að fá svör.
Ef það er skoðun ríkisstj. í heild að ráðh. hafi ekki valdsvið til að taka ákvarðanir af þessu tagi, er þá ákvörðunin ómark? Hvernig ætlar ríkisstj. að láta koma fram að þessi ákvörðun sé ómark? Þessa hljóta menn að spyrja þegar ráðh. gefa yfirlýsingar af því tagi sem ég hef rakið. Ekki dugar að gefa bara yfirlýsingar ef ekki kemur ljóst fram hvert sé hið raunverulega innihald þeirra og hvaða afleiðingar þær hafi.
Hæstv. samgrh. hefur sagt: Ég er andvígur þessum samningum. Hvernig ætlar hann að láta þann vilja sinn birtast? Hvaða ráð hefur hann til að hnekkja þessum samningum ef hann er andvígur þeim? Fróðlegt væri að fá að vita hvaða ráð hæstv. samgrh. hefur undir rifjum sínum til að standa við þessa yfirlýsingu sína. Eða á yfirlýsingin að vera innantóm og bara lýsa viðhorfum mannsins og síðan sé þar með búið og basta? Við höfum svo sem heyrt áður að yfirlýsingar væru ómark, að þær væru innantómar. Það er eitt af því sem er að í okkar þjóðfélagi.
En það er nú svo, hæstv. forseti, að þær yfirlýsingar sem hafa gengið seinustu dagana hafa átt sér nokkurn aðdraganda. Ég get ekki stillt mig um að vekja athygli hv. þings á því að hæstv. forsrh. hefur lýst því yfir í þessu yfirlýsingaflóði að í rauninni sé ekkert að marka fjmrh., hann ætti að lifa eftir því sem hann er að segja. En það vill svo til að hæstv. fjmrh. hefur sagt nokkurn veginn nákvæmlega það sama um hæstv. forsrh., að hann ætti að hugsa meira um að fara eftir því sem hann segir.
Hvað felst í þessum yfirlýsingum? Í þessum yfirlýsingum felst það að hæstv. forsrh. og hæstv. fjmrh. eru í fjölmiðlum að lýsa hvor annan ómerkinga. Þeir eru að lýsa því yfir að ekki sé að marka það sem hvor um sig segir. Þetta eru býsna alvarlegar ásakanir. Hvernig geta þeir menn setið saman í ríkisstj. og starfað saman sem bera hvor annan þeim sökum að ekki sé að marka það sem þeir segja? Ég hefði reyndar gjarnan viljað heyra álit annarra ráðh. í ríkisstj. á því hvort forsrh. tali fyrir munn ríkisstj. í heild þegar hann lýsir því yfir að ekki sé að marka fjmrh. Eða hvort hæstv. fjmrh. sé talsmaður sjálfstfl. í ríkisstj. að því er varðar viðhorfið til forsrh. Það væri fróðlegt að fá svör við því.
Í þeim yfirlýsingum sem hafa gengið seinustu daga hefur hæstv. fjmrh. reyndar einnig tekið svo til orða að hann hafi ekki getað fengið neinn botn í það hjá hæstv. forsrh. hvernig ætti að fjármagna þann félagsmálapakka sem var samþykktur að honum fjarverandi. Nú eru liðnir allmargir dagar síðan þessi ákvörðun var tekin og það er meira en mál til komið að ríkisstj. geri þinginu grein fyrir því hvernig hún ætli að mæta þessum útgjöldum. Ég held að flestir þm. hafi verið sammála um að þessar félagslegu aðgerðir væru að ýmsu leyti góðra gjalda verðar og gætu hjálpað ýmsum þeim sem verst eru staddir í þjóðfélaginu. En hinni spurningunni er ósvarað hvernig eigi að mæta þessum útgjöldum ríkissjóðs.
Nú veit ég ekki hvort mér dugar að spyrja hæstv. fjmrh. úr því að hann hefur verið að spyrja hæstv. forsrh. og ekki fengið botn í málið með því. Ég veit ekki hvort ég á að spyrja hæstv. starfandi fjmrh. þegar ákvörðunin var tekin, hæstv. samgrh. Matthías Bjarnason, hvort hann hafi þau svör á reiðum höndum. Hæstv. forsrh. dugar víst ekki að spyrja í dag því að hann er fjarverandi. Hæstv. starfandi forsrh., hæstv. sjútvrh., gæti hugsanlega látið uppi álit sitt á þessu máli.
Sannleikurinn er sá að eins og þessi yfirlýsingagleði gengur fyrir sig er ekki ljóst að ríkisstj. hafi neina eina ákveðna stefnu. Helst er svo að sjá að ríkisstj. hafi jafnmargar stefnur og ráðh. eru margir. Þess vegna standa hv. alþm. hér í þessum stól og neyðast til að spyrja ekki einhvern einstakan ráðh. út úr í hans málaflokki heldur verða þeir helst að spyrja ráðh. alla um álit þeirra á þessu máli og síðan verður að sjá til hver samnefnarinn verður og hvort einhver meiri hluti er fyrir einhverri sérstakri stefnu í ríkisstj. eða ekki. Þetta er það ástand sem við búum við.
Í öðrum löndum hefði það ekki verið talið til fyrirmyndar að yfirlýsingar gengju á víxl með þeim hætti sem þær hafa gert hér á Íslandi. Ég er ansi hræddur um að í öðrum löndum flokkaðist sumt af þessu undir sirkus þar sem ein yfirlýsingin er gefin í dag og önnur á morgun. Minnt var á það áðan í sambandi við félagsmálapakkann að hæstv. forsrh. og jafnvel aðrir talsmenn stjórnarinnar, þ. á m. formaður Sjálfstfl., hv. þm. Þorsteinn Pálsson, hefðu byrjað á því að tala um að öll verkalýðsfélögin þyrftu nú að samþykkja svo samkomulagið hafi pakkagildi. Síðan var það orðið að sem flest af þeim þyrftu að samþykkja og loks var það orðið meiri hlutinn. Þannig hrundu yfirlýsingarnar frá degi til dags.
Þegar ráðherrar gefa yfirlýsingar er ætlast til að þær séu marktækar. En við höfum vanist því hér á Íslandi að undanförnu að það sem ráðherrar segja sé einmitt ekki að marka og það standi ekki frá degi til dags.
Í framhaldi af þessu, herra forseti, get ég ekki stillt mig um að rifja upp yfirlýsingar formanns Sjálfstfl., Þorsteins Pálssonar. Hann sagði í fyrstu að honum litist svo á að hér væri um opinn víxil að ræða og þá var hann að tala um samkomulag hæstv. fjmrh. og Dagsbrúnar. Hann sagðist vona að hér væri um misskilning að ræða og málið væri ekki eins alvarlegt og það liti út fyrir. Hann sagði að þetta hefði komið sér á óvart, einkum og sér í lagi vegna þess að hæstv. fjmrh. hefði lýst andstöðu við samninga ASÍ og VSÍ og sýnt af sér aðhald í fjármálum. Þetta voru ummæli formanns Sjálfstfl. um ráðh. Sjálfstfl., hæstv. fjmrh. Albert Guðmundsson, í Stykkishólmi kvöldið sem hann frétti af þessum samningi. Vel að merkja, hann sagði m.a. að hann vonaði að þetta væri ekki eins alvarlegt og það liti út fyrir.
Daginn eftir, í gær, kemur ný yfirlýsing frá formanni Sjálfstfl. Þá lítur hann þetta mjög alvarlegum augum, það kom í útvarpinu í gær. Hann sagði að þetta væri mjög alvarlegt mál og Sjálfstfl. mundi taka strangt á þessu. Ég spyr af gefnu tilefni: Er málið alvarlegt í dag eða er von um að það verði ekki alvarlegt í dag eftir ræðu hæstv. fjmrh.? Það væri fróðlegt að vita viðhorf Sjálfstfl. til þess í dag hversu alvarlegt málið sé.
En þessar yfirlýsingar Sjálfstfl. gera auðvitað kröfu til hans um að hann svari ákveðnum spurningum. Ef hann ætlar að taka strangt á þessu máli, hvað þýðir það? Þýðir það að hæstv. fjmrh. eigi að fara eða vera eða fær hann „gult spjald“ eins og gerist í fótboltanum? Fær hann alvarlega áminningu með alvarlegum augum? Þessari spurningu á þjóðin heimtingu á að fá svar við. Verður hann eða fer hann eða fær hann bara gult spjald? Menn eiga ekki að leika sér að svona yfirlýsingum. Það er alvörumál þegar stærsti stjórnmálaflokkur landsins gefur yfirlýsingu af því tagi sem gefin var í gær.
Í þessu umsagnaflóði sagði hæstv. sjútvrh. að hann ætlaðist til þess af Sjálfstfl. að hann stæði við stefnu ríkisstj. Ég spyr: Hvaða stefnu? Hvaða stefnu ríkisstj.? Var ekki hæstv. fjmrh. með digrar yfirlýsingar um að hann ætlaði að standa við stefnu ríkisstj. í launamálum, sem var 4% launahækkun yfir árið? Síðan fékk hann bágt fyrir þegar honum þótti það ekki alveg nógu gott hjá ríkisstj. að ákveða eitthvað annað. Hver er stefna ríkisstj.? Hver er stefna ríkisstj. í ríkisfjármálum? Óuppgert dæmi sem engum hefur verið gerð grein fyrir og hæstv. fjmrh. kvartar undan því að hæstv. forsrh. geti ekki gefið sér neinar leiðbeiningar sem hann getur fengið botn í. Hver er þá stefna ríkisstj. í ríkisfjármálum? Hvaða stefnu er verið að tala um að standa við? Og vel að merkja: Sagði ekki hæstv. fjmrh. að hann stæði alltaf við sitt? Hvað var það sem hæstv. fjmrh. ætlaði að standa við ef það var ekki þetta markmið í launamálum? Var það eitthvert markmið í ríkisfjármálum? Hvað þýðir yfirlýsingin um að hann ætlaði að standa við eitthvað og hvað var það sem hann ætlaði að standa við? Kannske er ráðh. í ríkisstj. vorkunn, hvaða titil svo sem þeir bera, að lifa við þetta ástand. En ég vorkenni þjóðinni samt meira.
Úr því að við erum að tala um vorkunnsemi væri kannske fróðlegt að heyra frá hæstv. fjmrh. hvernig honum liði þessa stundina að því er varðar viðhorfið til annarra ráðh. Það er ekkert langt síðan hann lét þess getið í blöðum að þær yfirlýsingar, sem tveir af ráðherrunum, þ.e. hæstv. forsrh. og iðnrh. ef ég man rétt, höfðu uppi í launamálum, gætu ekki þýtt neitt annað en að þeir væru að hrekja sig úr ríkisstj. Finnst hæstv. fjmrh. að þær yfirlýsingar, sem hann fær að heyra frá samráðherrum sínum núna, bæði í eigin flokki og í öðrum flokkum, séu af þessu tagi? Ég hefði gjarnan viljað heyra það frá hæstv. fjmrh.
Ég hef hér rakið fáeinar af þeim yfirlýsingum sem hafa verið gefnar. Það sem ég tel að þjóðin eigi kröfu á að fá að vita er hvað er að marka af þessum yfirlýsingum. Hversu mikið af þessum yfirlýsingum er ómark? Er það að marka þegar forsrh. talar um að ráðh. fari út fyrir verksvið sitt? Hefur það einhverjar afleiðingar að ráðh. fari út fyrir verksvið sitt eða er þetta rangt hjá forsrh. og verður dregið til baka á morgun? Hvað þýðir yfirlýsingin frá formanni Sjálfstfl. í gær og hvað þýða þær yfirlýsingar aðrar sem ég hef hér rakið? Og síðast en ekki síst: Hver er stefna ríkisstj. í þessu máli?
Það er í rauninni eitt sem þjóðin á kröfu á og það er að fá að vita hvað er að marka og hvað er fram undan og hvað ríkisstj. ætlast fyrir og hvað Sjálfstfl. ætlast fyrir í þeim málum sem hér eru tekin til umfjöllunar.