27.03.1984
Sameinað þing: 71. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 4218 í B-deild Alþingistíðinda. (3590)
184. mál, friðarfræðsla
Kristín S. Kvaran:
Virðulegi forseti. Þessi till. þarf í rauninni ekki fleiri meðmælendur en hún hefur þegar fengið. En það eru nokkur atriði sem mig langar sérstaklega til að taka til umr. hér og þá aðallega hvað varðar yngstu börnin, sem getið er um í þessari till., eða börnin á dagvistunarheimilunum.
Ég verð að segja að mér finnst með ólíkindum hve mikið hefur verið reynt til þess að skrumskæla, hártoga og afmynda þá annars svo mjög góðu till. sem hér liggur fyrir. Mér finnst það alveg með ólíkindum. Það sem mér finnst að þurfi fyrst og fremst að gera er að hefja þessa umr. upp yfir flokkspólitískar erjur og þrætur.
Áður en ég byrja á því sem ég ætla aðallega að ræða hér langar mig til að taka upp þráðinn þar sem hv. þm. Árni Johnsen sagði nokkur orð í sambandi við yngri börnin. Mér skildist helst að það ætti að fara að meðhöndla ungabörn og saklausar sálir, ef ég hef náð þessu rétt eftir honum, saklausar og seinna í máli hans óþroskaðar sálir, og hann hefur áhyggjur af því að það eigi að fara að skýra hina flæktu stöðu pólitíkur fyrir smábörnum. Ég vil benda hv. þm. á að lesa yfir markmið friðarfræðslu. Það lítur ekki út fyrir að hann hafi lesið það í grg. Ég get ekki af orðum hans hingað til séð að hann hafi lesið það yfir svo að ég er að hugsa um að lesa þau hér. Það er ábyggilega búið að gera það í þessari umr., en ég er að hugsa um það, af því að hv. þm. stendur hér, að lesa markmiðin upp.
„1) Að skilja þýðingu og hlutverk friðar og rækta hæfileika til að leita friðar í samskiptum einstaklinga, hópa og þjóða.
2) Að glæða ábyrgðartilfinningu fyrir eigin ákvörðunum og gerðum.
3) Að þroska skilning á því hve einstaklingar, hópar og þjóðir eru háð hvert öðru.
4) Að skilja eðli og orsakir deilna og athuga, skilja, meta og nýta aðferðir til að leysa deilur.
5) Að þekkja ýmsa líffræðilega og félagslega þætti sem hafa áhrif á mannlega hegðun.
6) Að rækta skilning á réttlæti og velferð með og meðal einstaklinga og þjóðfélaga.
7) Að glæða virðingu og ábyrgðartilfinningu einstaklinga fyrir:
i) frelsi einstaklingsins og mannréttindum
ii) menningarlegum fjölbreytileika
iii) umhverfinu
iv) samvinnu bæði innan bekkjarins og utan
v) hugsun sem skírskotar til viðmiðunar við heiminn, þjóðaeiningu, bæjarsamfélag eða smærri hópa.
8) Að þróa sjálfsvitund, skilning á öðrum og þá hæfileika sem nauðsynlegir eru til að gera einstaklingum kleift að taka virkan þátt í að mynda réttlát og friðsamleg tengsl við aðra.
9) Að þróa kennsluaðferðir sem byggjast á samvinnu og hlutdeild í samræmi við það sem að ofan greinir.“ Ég sé að hv. þm. hefur horfið af hólmi. — Jæja, kemur hann aftur. Ég var að vonast til þess að hann mundi hlusta á þennan upplestur vegna þess að ég gat ekki merkt að hann hefði lesið grg. hingað til. (ÁJ: Það er nóg fyrir mig að lesa einu sinni.) Það virðist ekki vera.
Þar fyrir utan mátti nánast skilja orð hans þannig að það sem einna helst bæri að vinna að í áttina til friðarfræðslu væri að halda innihaldi Biblíunnar hátt á loft. Hinn góði boðskapur Biblíunnar hefur hingað til því miður ekki nægt til þess að friður hafi verið í heiðri hafður og því miður er enga von að eygja í þá átt að málin þróist svo f náinni framtíð.
Hv. þm. Árni Johnsen hafði, að því er virtist, miklar áhyggjur af því að það ætti að fara inn á þá braut að halda t. d. ráðstefnur með, að því er mig minnir, 3–5 ára börnum og kenna þeim eitthvað óskiljanlegt eða innprenta þeim, og hann hefur miklar áhyggjur af því að viðkvæm barnssálin verði ekki látin í friði og vill leyfa þeim að vera í friði sem börnum.
Ég bendi honum á að það er ekki svo hægt um vik að leyfa blessaðri barnssálinni að vera í friði fyrir ógnum umheimsins, jafnvel þó að svo maður gjarnan vildi vernda þau fyrir því. Jafnt og þétt dynja yfir í öllum fjölmiðlum bæði myndrænt og frásagnir frá hinum blóðugustu styrjöldum og upphlaupum, að ekki sé talað um bíómyndir sem eru í sjónvarpi, sem nú er til á nærfellt hverju einasta heimili eða þá í vídeói, sem virðist vera orðið mjög algengt líka. Þar eru sjálfsagt hinar og þessar myndir teknar á leigu til þess að horfa á kvöld og næturstundir. Jafnvel eru foreldrar ekki heima þegar þær eru sýndar. Þó þekki ég ekki mikið til slíks að öðru leyti en því sem ég hef heyrt.
Í mörgum tilfellum eru börnin ein þegar þau horfa á fréttir eða slíkar myndir. Annaðhvort eru þau ein eða jafnvel með öðrum jafnófróðum sér og enginn nálægt til þess að skýra út málið eða til þess að ráða börnum frá því að sjá slíkar myndir, sem oft hæfa þeim ekki. Þetta endar oft með martröð og hugarangri, ótta og kvíða sem nagar þau. Hv. þm. Ólafur Þ. Þórðarson gat um áðan hve ótti og kvíði væri upplagður til að angra fólk um aldur og ævi.
Það þarf að auka þekkingu og skilning til þess að koma í veg fyrir ótta og kvíða, koma í veg fyrir það hugarangur sem hvílir svo þungt á mörgum ungum börnum og unglingum í dag. Það er vegna þess að þau skilja ekki hvað um er að vera, skilja ekki hverjar afleiðingar þetta getur haft, jafnvel fyrir þau sjálf, sem þau verða svona hrædd.
Mig langar, með leyfi virðulegs forseta, til að geta hér um starfsdaga um uppeldi til friðar sem haldnir voru í Osló dagana 8. og 9. nóv. s. l. Þessir starfsdagar voru haldnir á vegum fóstrufélaga á Norðurlöndum og þar var yfirskriftin í þetta skipti: Uppeldi til friðar.
Fyrri daginn voru haldin framsöguerindi frá Norðurlöndunum fimm. Kirsten Neidermann frá Svíþjóð flutti fyrsta erindið. Þar lagði hún út af bók; sem getur í lauslegri þýðingu heitið Umheimurinn í forskólanum, Världen i forskolan, sem gefin er út af menntastofnun opinberra starfsmanna í Svíþjóð og er samþykkt af menntmrn. þar. Í bókinni er tekið á ýmsum málum í umheiminum. Þar eru kynntar ríkar og fátækar þjóðir, þjóðarframleiðsla og menning. Bókinni er m. a. ætlað að kynna börnum þá sem eru „öðruvísi“, efla siðgæðisþroska og jafnrétti þjóða á milli.
Stig Broström frá Danmörku flutti einnig framsöguerindi og var erindið tvískipt: Það var annars vegar um það hvernig vinna mætti að friði með ytri aðgerðum á dagvistarheimilum og hins vegar hvernig börn upplifðu stríð og frið og hvernig hægt væri að sinna því innan dagvistarheimilanna.
M. a. skýrði hann frá því hvernig börn túlka stríð og frið í teikningum. Þriggja ára börnin gerðu sér litla grein fyrir þessum hugtökum. Þó kom fram í stríðsmyndum þeirra sól sem grét. Fjögurra ára stúlkur, sem tóku þátt í tilrauninni, neituðu að teikna stríð, þær teiknuðu bara fallegt og friðsælt umhverfi, en drengirnir hermenn með byssur. Hjá eldri drengjunum var myndefnið fjölbreyttara. Þeir teiknuðu stríð, vígvélar, sprengjur og flugvélar. Aftur á móti áttu þeir erfiðara með að teikna frið. Þar var algeng hugmynd brotnar byssur. Myndir eldri stúlknanna af stríði voru aftur á móti stirðar og líflausar, dáin blóm, grátandi börn og fáni sem hafði verið dreginn niður. Þeim gekk mun betur að gæða friðarmyndirnar lífi, brosandi fólk, falleg börn og fáni sem blakti í blænum. Þannig var eðlismunur á teikningum drengja og stúlkna.
Er þá hægt að hugsa sér að það geti verið töluverður eðlismunur á því hvernig þessi börn hugsa og hvernig þau skynja hlutina. Það er eingöngu nær oftast uppeldinu að kenna eða þakka eða hvað við vildum nú hafa það. Vil ég þá benda á eina leikfangabúð, sem er hér við Laugaveginn og stendur þannig að auðvelt er að sjá það sem í glugganum er. Þar er öðrum megin svokallað stúlknadót. Þar eru dúkkur, hjúkrunardót, læknisdót og annað slíkt. Hinum megin er drengjadótið svokallaða. Þegar gengið er inn í búðina er spurt: Er það fyrir dreng eða er það fyrir stúlku? Drengjamegin eru þá byssur og allt þar að lútandi, cowboyhattar og búningar.
Svo að ég haldi áfram að ræða um starfsdagana um uppeldi til friðar. Hjá stúlkunum var friður upphaflegur og stríðið eitthvað sem braut gegn honum. Hjá drengjunum var friðurinn það ástand sem komst á þegar stríðið var búið. Auk þess má geta þess að Broström ræddi um gildi virks friðarstarfs á dagvistarheimilum, svo sem friðarsöngva, friðarhátíð fyrir börn, friðargöngur og fleira.
Einnig flutti þarna erindi Ulla Karlsson frá Finnlandi. Hún lagði fram starfsáætlun um friðaruppeldi, sem samþykkt var af hinu opinbera í Finnlandi 19. nóv. s. l., en það er útfærsla á siðgæðisuppeldi úr heildarmarkmiðum dagvistarheimilanna.
Ég ætla að fara fljótt yfir sögu og geta um að það kom fram á þessum dögum að Mai Sørby, formaður Oslódeildar norska fóstrufélagsins, sagði að innan stjórnar fóstrudeildar Norsk lærerlag hefði friðaruppeldi ekki verið rætt. Það var rakin þróunin á Íslandi og hvernig friðarumræða ætti sér stað hér í dag. Einnig var sagt frá þátttöku íslenskra fóstra í friðaraðgerðum.
Í samantekt af bókinni Umheimurinn í forskólanum þá finnst mér athyglisvert að þar var sýnt fram á orsakir styrjalda og bent á hvernig hægt er að taka á málunum á barnaheimilum. Ég er ekkert að segja að við eigum endilega að apa allt eftir Svíum, alls ekki, en þar má þó hugsanlega fá hugmyndir um hvernig hægt er að útfæra þetta í heildarmarkmiðum fyrir dagvistarheimili.
Ég held að það sé númer eitt að við megum ekki sofna á verðinum. Umræðan hlýtur að þurfa að halda áfram frá og með deginum í dag. Það er skylda okkar að kenna börnum að leysa vandamál án ofbeldis. Það hlýtur alltaf að vera rangt að deyða, jafnvel til að koma í veg fyrir kúgun, því að ofbeldi hefur alltaf leitt af sér ofbeldi. Við verðum að trúa á hið góða í hverjum einstaklingi.