29.03.1984
Sameinað þing: 72. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 4291 í B-deild Alþingistíðinda. (3670)
184. mál, friðarfræðsla
Steingrímur J. Sigfússon:
Herra forseti. Ég hafði nú eiginlega ekki hugsað mér að taka þátt í þessari umr. Hér er flutt þáltill. af mörgum þm. úr öllum flokkum og satt best að segja hafði maður ekki vænst þess að mál af þessu tagi fengi þá andstöðu sem hér hefur orðið raun á. Hún er óvænt a. m. k. fyrir mig og mér illskiljanleg, þessi andstaða ákveðinna hv. þm. við þessa till. En vegna þess að hún hefur komið fram vildi ég ekki láta þessari umr. ljúka svo að ég kæmi ekki hér upp og lýsti eindregnum stuðningi mínum við þessa till. Og sem ég er nú kominn í þennan hv. ræðustól ætla ég aðeins að lengja mál mitt og fjalla ofurlítið um það sem mér finnst vera kjarni þess máls sem hér er til umr.
Ég held að í stórum dráttum megi skipta þeim kostum sem við eigum völ á í tvennt. Við eigum um tvær leiðir að velja í megindráttum. Það er annars vegar leið vopnanna og leið hótananna, sem hefur verið kölluð gagnkvæm hótun eða gagnkvæm fæling, milli hinna tveggja stóru vígbúnaðarblokka í heiminum. Þetta mætti kalla eins konar hernaðarlega lausn, ef lausn er hægt að nefna það, á ástandinu í heiminum. Hins vegar eigum við þá leið að gera samkomulag eða setja með okkur grið, að afvopnast á grundvelli samkomulags. Þessa leið mætti kalla friðsamlega leið eða friðsamlega lausn.
Nú er það þannig, sem betur fer vil ég segja, að flest deilumál í heiminum í dag eru leyst með þessari síðari aðferð. Friðsamleg lausn dellumála fer sem betur fer fram vítt og breitt um heiminn í ýmsum málum aftur og aftur, enda byggjum við alls staðar við stríð og alls staðar við logandi ófrið ef þessu væri ekki svo farið þrátt fyrir allt. Benda má á það að t. d. við Íslendingar og aðrar Norðurlandaþjóðir eigum okkur langa hefð í því að leysa okkar deilumál á friðsamlegan hátt. Það má taka dæmin úr sögu okkar eigin þjóðar. Það má nefna hvernig kristin trú var tekin upp á Íslandi og því afstýrt að menn berðust, vegna þess að menn sömdu um hlutina og leystu þá á friðsamlegan hátt. Það má auðvitað taka dæmi um hið gagnstæða einnig úr okkar þjóðarsögu. Tímabil eins og Sturlungaöldin er kannske ágætt til þess. Úr sögu Norðurlanda má nefna þegar sambandið milli Noregs og Svíþjóðar var leyst upp árið 1905, þegar Íslendingar og Danir leystu sín mál, lausnin á deilunni um Álandseyjar milli Svíþjóðar og Finnlands í kringum 1920 og þegar Noregur og Danmörk leystu síðar deiluna um Grænland sín á milli á friðsamlegan hátt.
Svona gæti ég auðvitað lengi haldið áfram að rökstyðja það að við eigum um þessa leið að velja og hún hefur iðulega verið farin í samskiptum þjóða, í samskiptum kynstofna og í samskiptum einstaklinga, sem betur fer. Segja má að hún sé hin venjulega regla í daglegu lífi hvers og eins. En á þessu hefur orðið misbrestur, einkum og sér í lagi á milli þeirra stórvelda sem í gegnum tíðina hafa keppt um yfirráð í heiminum. Þar hefur orðið hvað alvarlegastur misbrestur á því að þessi leið væri farin.
Það vakti athygli mína þegar hv. þm. Jón Baldvin Hannibalsson fór mjög lofsamlegum orðum um breska heimsveldið og taldi, og það er sjálfsagt að nokkru leyti rétt hjá honum, að frelsisbarátta Indverja hefði ekki fengið að njóta sín sem skyldi ef ekki hefði verið sú staða í breska heimsveldinu þá sem raun bar vitni. En við skulum nú aðeins, hv. þm. Jón Baldvin, áður en við förum að falla að fótum minningarinnar um breska heimsveldið og lofa það minnast þess hvernig framferði þess sama heimsveldis var vítt og breytt um heiminn á undanförnum öldum og hvers vegna það var eins og raun ber vitni og sagan segir okkur. Það var vegna þess að breska heimsveldið fór sínu fram. Og hvernig gat það það? Í krafti vopnanna. Það réði á höfunum, eins og ég veit að hinn sögufróði þm. Jón Baldvin Hannibalsson veit vel, og það er ekki allt fallegt sem breska heimsveldið aðhafðist í krafti sinna vopna. Ekki urðu vopnin, sem breska heimsveldið réði yfir, mikil blessun þeirri þjóð sem byggði eyjuna Tasmaníu t. d. Hvar er hún stödd í dag, hv. þm. Jón Baldvin Hannibalsson? Hún er hvergi. Henni var útrýmt með vopnum. Það er sú blessun vopnanna sem þessi þjóð í Suðurhöfum upplifði og hafði hún þó ekki gert á hlut nokkurs manns í 30–40 þús. ár eftir því sem mannfræðin segir okkur. Þannig fór með þá þjóð, sem Tasmaníu byggði, að hún var tekin af lífi með vopnum. Reyndar segir sagan að einum manni hafi verið þyrmt og hann hafi verið hafður til sýnis á torginu í nokkur ár til þess að hvíta herraþjóðin gleymdi því ekki hvernig frumbyggjarnir litu út. Þannig er blessun vopnanna eins og hún birtist þeirri þjóð sem þarna bjó. Ég gæti spurt hvernig bandarískum indíánum reyndust vopnin. Hvar er frelsi þeirrar þjóðar sem átti nú að tryggja með vopnum? Farið út í veður og vind. Það er vegna þess að það kom sterk þjóð, sem átti betri vopn, og í krafti þeirra sigraði hún, drap, kúgaði, tók löndin af þeim þjóðum sem byggðu þessa heimsálfu og fór sínu fram. Vopnin eru því ekki einhlít aðferð til að tryggja friðinn, öðru nær. (Gripið fram í.) Þess vegna undrar mig nokkuð mótbyr sem þessi till. fær sem maður hefði haldið að væri sjálfsögð. Ég hefði haldið að það hlyti að vera eðlilegur hluti af heilbrigðu gildismati hvers manns að leita bæri eftir því að leysa vandamál á friðsamlegan hátt ef þess væri nokkur kostur. Og í mínum huga er það einfaldlega það sem þessi till. snýst um. Að lögð verði á það áhersla í uppeldi ungs fólks að leita beri friðsamlegra leiða til að leysa vandamál. Þannig snýr þetta við mér og ég sé ekki í fljótu bragði hvernig nokkur maður getur haft á móti því að ungu fólki sé kennt slíkt.
Ég verð að segja það eins og er að sumar þær ræður sem hér eru fluttar af hv. þm. vekja eiginlega furðu manns. Þeir setja á langar ræður um ólíklegustu og óskyldustu mál og þylja jafnvel ljóð og eru komnir vítt og breitt út um heiminn til að finna rök gegn þessari till. Og það eru yfirleitt þeir sem hafa mælt gegn till. sem leita svo vítt til fanga.
Ég hlustaði einu sinni á Nóbelsskáldið okkar, það eina hingað til, Halldór Laxness, lýsa því á friðarsamkomu hvernig það hefði verið hér á árum áður að vera að boða friðinn. Menn hefðu verið hundeltir og stimplaðir einhverjir misindismenn, gott ef ekki glæpamenn. Mér er spurn: Er þetta virkilega svona enn þann dag í dag? Er það virkilega þannig að þeir sem leyfa sér að flytja hér þingmál, þar sem einfaldlega er farið fram á að gildi friðsamlegra lausna á vandamálum og deilumálum sé boðað og kennt í skólum landsins, séu stimplaðir og úthrópaðir sem glæpamenn? Sú spurning vaknar hjá manni.
Ég segi það við þá ágætu karlmenn, sem hér hafa sömuleiðis sett á nokkuð sérkennilegar ræður um þátt kvenna í því að boða friðinn, að ég fagna hverjum liðsmanni sem er að leita að friði, hvers kyns sem hann er. Ég tel ekki nokkra ástæðu til að agnúast við því þó að konur sýni sérstakt frumkvæði í þessum efnum, öðru nær. Auðvitað hlýtur hver réttsýnn maður að fagna því og vera yfir sig ánægður með það að konur, úr hvaða stétt og hvaðan sem þær koma, skuli standa upp og segja: Nú er nóg komið. Nú viljum við leita nýrra leiða í leit okkar að friði. Eftir þær ræður sem ég hef heyrt ákveðinn karlpening flytja úr þessum stóli, t. d. hv. þm. Jón Baldvin Hannibalsson og Halldór Blöndal, verð ég að segja það eins og er að frekar vænti ég friðnum þess liðsinnis sem gagnar úr hópi flestra þeirra kvenna sem ég þekki en þeirra manna sem flytja slíkar ræður.
Ég held að það sé svo einfaldur sannleikur hvað vopnin sjálf eru hættuleg friðnum, hvað tilvera vopnanna, í hvaða mynd sem hún birtist okkur og í hvaða höndum sem þau eru, er í eðli sínu hættuleg friðnum að það eigi ekki að þurfa í raun og veru að rökræða um það, hvorki hér né annars staðar. Ég spyr bara: Hvort telja menn að krökkum sem sinnast muni reiða betur af annars vegar ef þeir hafa ekkert nema berar hendurnar til að útkljá sín deilumál eða hins vegar ef þeir hafa hnífa? Fyrir mér er þetta svona einfaldur sannleikur, að tilvist sjálfra vopnanna er hættuleg friðnum. (Gripið fram í: Á þá að fjarlægja grjótið líka?) Þeim mun alvarlegri sem vopnin eru hv. þm. (Gripið fram í: Það er hægt að drepa menn með þeim.) Það er alveg rétt. Þetta ber vott um svo skarpa og skýra hugsun að það er ánægjulegt að fá þessa ábendingu inn í þessa umr. Ég er yfir mig glaður. (Gripið fram í: Hvað um hnífa?) Þetta er alveg hárrétt athugað hjá hv. þm. Ólafi Þ. Þórðarsyni. (Gripið fram í: Verða búrhnífarnir bannaðir?) Vopnin eru misjafnlega hættuleg. En þau eru öll hættuleg. Þau eru í sjálfu sér öll hættuleg. Segja má að hvert það tæki sem er þess eðlis að með því er hægt að skaða og valda verulegu tjóni á lífi og heilsu annars manns sé hættulegt. En á því er auðvitað gífurlegur munur hvort um er að ræða litla, létta steinvölu í höndunum á barni eða kjarnorkusprengju eða leisergeislabyssu í höndunum á fullorðnum manni sem hefur hæfni og þjálfun til að beita slíkum vopnum. Þetta veit ég að þm. skilja þegar þeim hefur verið á það bent af jafngreindum manni og Ólafi Þ. Þórðarsyni — og hafa kannske einhverjir gert það fyrr.
En ég verð að segja að það hryggir mig nokkuð að menn skuli koma hér upp hver á fætur öðrum og lýsa andstöðu sinni við svona till. Það má vel vera að finna megi formi hennar og framsetningu eitthvað til foráttu, hún sé ekki jafnfullkomin að ytri sem innri gerð og æskilegt væri. En á það í raun og veru ekki við um flest mannanna verk og er það ekki viljinn á bak við þessa till. sem mestu máli skiptir? Getum við þá ekki sameinast um það að laga hana þannig til að hún verði okkur öllum þóknanleg, ef við getum sameinast einfaldlega um viljann sem að baki henni liggur, sem ég skil vera þann, eins og ég hef margsagt hér í þessari ræðu, að boða ungu fólki og uppvaxandi þegnum þessa lands gildi þess að leysa deilumál á friðsamlegan hátt? Það er a. m. k. minn skilningur á þessari till. Og á grundvelli hans styð ég hana heils hugar, herra forseti. Ég hef lokið máli mínu.