04.04.1984
Neðri deild: 70. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 4480 í B-deild Alþingistíðinda. (3810)
269. mál, erfðafjárskattur
Guðrún Helgadóttir:
Herra forseti. Það er mjög til baga að við skulum vera að fjalla um svo stóran lagabálk hér svo síðla kvölds þar sem einungis örfáir þm. eru viðstaddir. Ég vil af því gefna tilefni geta þess að það er ákaflega erfitt að átta sig á röð mála á dagskrá. Þetta er svo til nýtt mál, 269. mál þingsins, og er 14. mál á dagskrá í dag. Ég átti því alls ekki von á að það yrði tekið til umr. nú og er því miður ekki nógu vel undirbúin undir það mál sem ég hyggst hér flytja.
En þar sem ég á sæti í n. sem kemur til með að fjalla um þetta mál hlýt ég að spyrja ráðh. nokkurra spurninga í sambandi við þetta stóra mál. Það er þá fyrst að tekjur af erfðafjárskatti renna eins og kunnugt er í erfðafjársjóð sem skv. lögum um málefni fatlaðra rennur aftur í Framkvæmdasjóð fatlaðra. Það kemur mér nokkuð á óvart að hér skuli í ítarlegri grg. ekki vera tekið fram hvað þetta verður stórt tekjutap. Ég vil nú ekki orða það eins og ráðh. hæstv. gerði áðan — tekjutap fyrir ríkissjóð, sagði hann. Þetta er eingöngu tekjutap fyrir Framkvæmdasjóð fatlaðra. Nú hefur hann þegar verið skorinn verulega niður. Ég hlýt því að spyrja: Hvernig á að bæta Framkvæmdasjóði fatlaðra það tekjutap sem hér er um að ræða, sem mér heyrðist vera talað um að væri 11 millj.? Það er ljóst að sú uppbygging sem hafin var í málefnum fatlaðra úti um allt land kemur til með að stöðvast meira og minna á næsta ári vegna þess hve mjög hefur verið skorið af sjóðnum.
Þessi aths. mín þykir mér þarfnast svars. En ég vil taka það fram að það þýðir ekki endilega að ég sé andvíg málinu sjálfu. Ég held hins vegar að það sé varasamt að leggja svo mikið mál fram án þess að fyrir því sé gerð mjög ítarleg grein. Ég vil sérstaklega benda á að mér þykir menn stundum dálítið léttúðugir í lagasmíð hér í þinginu á þann hátt að það er lítið litið til annarra laga.
Það atriði sem hér er nýmæli er í 2. gr. þar sem sambýlismaður nýtur í raun sömu fríðinda og maki, þó því aðeins að vísu að erfðaskrá liggi fyrir. Nú er ég ekki heldur andvíg því. Ég tel það svo sem til bóta. En ég vil einungis vekja á því athygli að hugtakið sambýlismaður/sambýliskona og sambýlisformið hefur vafist æðimikið fyrir löggjöfum annarra þjóða og í íslenskum lögum er mikið ósamræmi milli lagabálka um hvernig tryggja skuli rétt þessa fólks. Ég vil aðeins taka dæmi.
Í almannatryggingalögunum nýtur sambýlismaður slysabóta, mig minnir að þar segi: enda hafi sambúðin varað í tvö ár og/eða þau eigi barn saman. Þannig hljóðar það. Það er sem sagt skilyrði þegar um sambýlismann eða sambýlismaka er að ræða. Nokkrir lífeyrissjóðir greiða alls ekki lífeyri til sambýlisfólks vegna þess að í lögunum stendur „maka“ og það þýðir að fólk hafi verið í hjónabandi, búið í lögverndaðri sambúð. Ég held að við stöndum frammi fyrir þessu: Eigum við að lögvernda sambúð sem fólk vill ekki sjálft lögvernda?
Danska þingið setti á stofn fyrir nokkrum árum nefnd lærðustu lagaprófessora í Danmörku til að fjalla um þessi mál. Mikill meiri hluti nefndarinnar voru konur, bæði af þinginu og aðrar löglærðar konur, því að hér þótti um miklar réttindabætur kvenna að ræða. Nefndin skoðaði þessi mál mjög ítarlega og komst að þeirri niðurstöðu að það væri ákaflega erfitt að tryggja ólögverndaðri sambúð sama rétt og lögverndaðri. Fólk ætti einfaldlega kost á að velja hvort það vildi búa í lögverndaðri sambúð eða ólögverndaðri.
Ég er aðeins að vekja athygli hæstv. ráðh. á þessu. Ég held að það sé orðið dálítið vafasamt hvað mikið ósamræmi er í þessum sambýlisréttindum milli hinna ýmsu lagabálka, og ég tel að rétt væri að líta aðeins til annarra lagabálka sem fjalla um þetta sama. Ég hef áður minnst á það að hér skortir alvarlega á hinu háa Alþingi fagmenn sem framkvæma slíka lagaskoðun þegar ný frv. eru lögð fram. Embættismenn í ráðuneytum, sem vinna oft slík frv., eða einhverjar nefndir sem það er falið gera ekki alltaf mjög mikið af því að líta til samræmis í hinni íslensku löggjöf, en það held ég að sé mjög nauðsynlegt.
Ég vil taka það fram að þetta eru aðeins þenkingar. Ég hef alls ekki myndað mér ákveðna skoðun á þessum réttindamálum sambúðarfólks. Hv. þm. Jóhanna Sigurðardóttir hefur reifað þau mál nokkuð og talið rétt að slík réttindi nytu lögverndar. Það má vel vera að svo sé. En ég held að það sé dálítið langt í það að við getum myndað okkur ákveðna skoðun um það. Ég vil vekja athygli á því að nú hefur verið farið fram á að erfðalögin sjálf yrðu endurskoðuð. Prófessor Ármann Snævarr sagði okkur í allshn. fyrr í vetur að það væri miðað að því að þeirri endurskoðun lyki nú í haust. Þá gæti verið dálítil spurning hvort þetta frv. hefði ekki átt að bíða haustsins, þegar erfðalögin kæmu endurskoðuð fram. Ég er ekki að halda neinu fram, hæstv. ráðh., ég er aðeins að varpa fram þessum spurningum.
Ég get ekki komist hjá því að vekja athygli á 38. máli þingsins, sem ég hef sjálf flutt ásamt hv. þm. Birgi Ísl. Gunnarssyni, Kristínu Kvaran, Guðrúnu Agnarsdóttur og Jóni Baldvin Hannibalssyni, þar sem sú breyting er lögð til á erfðalögunum að eftirlifandi maki hafi ævinlega rétt til að halda heimili sínu utan við skipti en þarfnist ekki leyfis barna sinna til að fá að sitja í óskiptu búi.
Ég hef getið þess áður, að t. d. í Danmörku er sama hvað búið er stórt, maki hefur ævinlega rétt til að sitja í óskiptu búi. Ekki bara heimili sínu, heldur gildir það sama þó að um sé að ræða stórfyrirtæki eða miklar eignir. Ég held að þessi litla brtt., sem er þó verulega mikilvæg og skiptir fólki ákaflega miklu máli, enda hefur ekki farið fram hjá okkur flm. að það er áhugi á þessu máli úti í þjóðfélaginu, ég held að hún leysti verulegan vanda ef hún yrði samþykkt. Nú er ég ekki vonlaus um það, allshn. er ekki andvíg frv. á nokkurn hátt þó að menn hafi auðvitað viljað skoða það mjög vandlega. Ég vænti þess að það verði næsta mál sem nefndin tekur fyrir.
Ég skal nú ekki vera að tefja tímann. Ég hlaut að minnast á þessi mál. Sérstaklega vil ég biðja hæstv. ráðh. að skýra eitt fyrir okkur, hvernig hann hugsar sér að fjármagna þessar verulegu réttarbætur þeirra þegna þjóðfélagsins, sem hafa þurft að greiða háar upphæðir í erfðafjárskatt en með því fjármagnað verulegan hluta af stofnunum fyrir fatlaða, hvernig hann hugsar sér að bæta Framkvæmdasjóði fatlaðra þennan tekjumissi.