10.04.1984
Sameinað þing: 79. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 4594 í B-deild Alþingistíðinda. (3966)
299. mál, stefnumörkun í skólamálum
Flm. (Kristín H. Tryggvadóttir):
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir till. til þál. um stefnumörkun í skólamálum, sem ég flyt. Ég vil lesa hér till. með leyfi forseta:
„Alþingi ályktar að fela menntmrh. að skipa nú þegar 11 manna nefnd til að móta stefnu í málum grunnskólans og framhaldsskólans fram til aldamóta. Nefndin verði skipuð þannig:
a. Samtök kennara tilnefni fimm,
b. samtök foreldra tilnefni tvo,
c. Alþingi kjósi fjóra.
Menntmrh. skipi formann nefndarinnar. Í störfum sínum fjalli nefndin einkum um eftirtalda þætti: Innra starf skólans, skólahúsnæði, námsgögn og búnað skóla, skólasöfn, skólatíma, námsefni, menntun kennara, réttindi til kennslu, tengsl við atvinnulífið, samstarf við heimilin, skólaskipan (dreifbýli/þéttbýli); tengsl grunnskóla og framhaldsskóla. Nefndin hafi víðtækt umboð og geti m. a. skipað undirnefndir til að vinna að afmörkuðum þáttum. Kostnaður greiðist úr ríkissjóði.“ Og í grg. kemur fram:
„Tilgangurinn með skipun þeirrar nefndar sem þáltill. kveður á um er sá að hefja nú þegar stefnumótun til langs tíma varðandi meginþætti skólamála og leggja grunn að markvissum vinnubrögðum í þessum tilgangi. Sú skólastefna sem nú er ríkjandi mótaðist á árunum eftir 1960 og hefur verið að festast í löggjöf síðustu 10–15 árin. Nú stendur yfir endurskoðun grunnskólalaga en ný framhaldsskólalöggjöf hefur ekki enn verið samþykkt á Alþingi, en í anda hennar starfa þó margar menntastofnanir.
Það er augljóst mál að ekki er hægt að þróa og breyta stefnu í skólamálum nema á löngum tíma, enda ekki æskilegt. Stefnan í skólamálum þarf að vera ljós allri þjóðinni til að hægt sé að koma í veg fyrir sífellt hringl og öryggisleysi sem bitnar á nemendum, kennurum og foreldrum. Það er því nauðsynlegt að kanna nú þegar hvernig haga beri stefnumörkun fyrir síðasta tug aldarinnar og marka stefnu í kjölfar þeirrar athugunar og umræðu í þjóðfélaginu sem nauðsynleg er. Reynsla síðasta misseris sýnir mjög glögglega þörfina á að þingmenn, blaðamenn og allur almenningur hafi þekkingu og skilning á hvað gerist innan veggja skólans sem er ein umfangsmesta stofnun þjóðfélagsins og sú sem e. t. v. á stærstan þátt í að leggja grunn að hamingju og hagsæld einstaklingsins og þar með þjóðarinnar“.
Ég tel mjög brýnt að fram fari allsherjar stefnumörkun í skólamálum. Í athugun eru ýmsir af þessum liðum. Nefnd hefur þegar verið skipuð um samstarf við heimilin, önnur um tengsl við atvinnulífið, það hafa komið fram þáltill. um einsetinn skóla, um kennslugagnamiðstöðvar við hvert fræðsluumdæmi. En það virðist gleymast að þessir þættir eru aðeins hluti af heildinni. Hvernig á að leysa alla hina? Þegar einn og einn þáttur er þannig dreginn út riðlast allir hinir. Ég ætla þess vegna að fjalla hér aðeins um þessa þætti.
Ef ég ræði fyrst nefndarskipunina, þá er ákveðinn tilgangur með skipan 11 manna. Það er enginn einn aðili með meiri hluta í nefndinni, samtök kennara tilnefni fimm, foreldrar tvo og Alþingi fjóra þannig að það þarf alltaf tvo aðila til til að ná fram meiri hluta.
Innra starf skólans er hér auðvitað fyrst á blaði og raunar það þýðingarmesta; þ. e. kennsluaðferðirnar, stefnan. Við erum að tala um utanbókarlærdóm, að það verði að læra ákveðin atriði. Auðvitað er það nauðsynlegt. En hvernig er sú kennsluaðferð? Hvað gerir skólinn? Hann hlýðir yfir það sem nemendur læra heima. Skólinn hlýtur að verða að móta sína starfshætti á sem fjölbreyttastan hátt, þannig að hver nemandi geti unnið, numið eftir sinni getu og þroska og haft áhuga á því námsefni sem hann er að vinna með. Án áhuga fer ekkert nám fram.
Innan þessa þáttar, innra starfs skólans, má einnig nefna röðun í bekkjardeildir. Á að raða nemendum eftir getu, á að blanda, eins og kallað er? Hvers konar námsgögn, kennslutæki þurfum við þá? Hvers konar námsbækur þurfum við? Þetta þarf að ræða sem heild.
Kennari er í dag umsjónarmaður tveggja bekkjardeilda. Allt það starf sem því fylgir, samstarf við sálfræðinga, alla aðra sérfræðinga í skólanum, foreldra, heimilin og umönnun við alla nemendurna. Þessu tengist skólahúsnæði og þar með einsetinn skóli. Ef vilji er fyrir einsetnum skóla þá er vissulega orðið um að ræða einn kennara sem er umsjónarmaður með einum bekk.
Námsgögn og búnaður skóla. Í erindisbréfi kennara segir að þeir skuli sjá um að stólar og borð og lýsing og búnaður séu við hæfi hvers nemanda. En kennarinn hefur ekki fjármagnið. Hvað viljum við? Viljum við að kennarinn hafi eftirlit með þessu raunverulega eða ekki? Hentar t. d. sama stærð af stólum fyrir 12 ára nemanda og 7 ára — sem deila sömu stofu?
Kennslugagnamiðstöðvar, skólasöfn — þetta er að ýmsu leyti einn liður. Sem betur fer er verið að flytja till. til þingsályktunar um kennslugagnamiðstöðvar í öllum fræðsluumdæmum. Grunnskólalögin mörkuðu mjög sterkan vilja um að skólasafnið yrði eitt af meginhjálpartækjum skólans. En síðan hefur lítið verið gert í þeim málum nema hér í Reykjavík, þar sem sett var sérstök reglugerð um skólasöfn.
Skólatími — árlegur eða daglegur. Hvenær viljum við hafa börnin í skólanum? Hvenær er það æskilegast? Aftur snertir það einsetinn skóla. Auðvitað þarf að ræða þessi mál í samhengi.
Námsefnið — einkum hver á að fjalla um hvaða námsefni er kennt í skólunum. Grunnskólalög marka í 11 eða 12 þáttum hvað á að kenna, en síðan skuli menntmrn. ákveða að öðru leyti námsefnið. Síðan hafa verið samþykkt lög um ýmislegt sem kenna á utan grunnskólalaganna, t. d. um umferðarmál, bindindi, jafnréttismál. Síðan er það aukin Íslandssögukennsla — og kennsla í íslensku. Ég held því að það sé ekki seinna vænna að við mörkum okkur heildarstefnu um námsefnið. Af hverju á að taka í staðinn? Hvað á daglegur skólatími að vera langur? Hve mikið er hægt að leggja á skólann? Þessu tengist menntun kennara. Til að hún sé í samræmi við þær kröfur sem við gerum, hvernig á þá menntun kennara að vera? Þá er komið að liðnum réttindi til kennslu. Þjóðfélagið kallar á kennara: Þið eigið að vera góðir uppalendur, góðir fræðarar, þið eigið að vera skapgóðir, þið eigið að geta sinnt öllum börnum, þið eigið að geta kennt allt námsefni. En kröfurnar til atvinnuréttinda kennara sem kenna eru engar.
Ég var að skoða nýjar tölur í morgun um fjölda réttindalausra í kennslu í grunnskólum, en því miður tók ég þær ekki með, ég átti ekki von á að vera hér með framsögu í dag. Á því blaði kom þó m. a. í ljós að kennarar með gagnfræðapróf eða gamalt landspróf eru nærri 70. Við erum að kvarta yfir því sem gerist í skólanum, að ekki sé alls staðar allt eins og það á að vera. En ég held að það séu ekki margar starfsstéttir sem búa við það að hafa í reynd enga starfsmenntun. Þetta getur haft þær afleiðingar sem við sjáum raunar fyrir okkur, að einungis fólk í hálfu starfi getur sinnt kennslu. Þversagnirnar eru miklar. Og ég skil vel skólastjórann og aðra yfirmenn skóla að velja fólk í hálfu starfi — og auðvitað tala ég hér um konur sem eiga þá góðar fyrirvinnur og hafa efni á því að vera í hálfu starfi, því það eru einmitt þær sem hafa tíma til að sinna þessum málum eins og þarf að gera í dag samkvæmt þeim kröfum sem gerðar eru og það starf er svo sannarlega unnið sem fullt starf.
„Tengsl við atvinnulífið“ er í nefnd og ég ætla ekki að fjalla hér um það, einnig samstarf við heimilin. Skólaskipan, þ. e. viljum við heimavistir, heimanakstur, á forskóli og grunnskóli að vera saman, framhaldsskólinn sér, 9 ára skólaskylda o. s. frv. Tengsl grunnskóla og framhaldsskóla. Verið er að athuga samræmdu prófin og breytingar á þeim, en höfum við hugsað út í hér á Alþingi afleiðingar sem samræmdu prófin geta haft fyrir ýmsa? Sumir skólar hafa ekki kennara með réttindi, aðrir verða að búa við það að skipta um kennara á hverju einasta ári. Allir nemendur verða að taka samræmdu prófin, líka þeir sem ekkert geta á slíku prófi.
Ég skora á hv. þm. að huga vel að þessum málum. Ég held að það sé ekki seinna vænna að við mótum stefnu, allsherjarstefnu í skólamálum.
Ég mæli með að till. verði síðan vísað til allshn.