25.04.1984
Efri deild: 84. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 4846 í B-deild Alþingistíðinda. (4257)
321. mál, járnblendiverksmiðja í Hvalfirði
Ragnar Arnalds:
Virðulegi forseti. Hv. þm. Eiður Guðnason virðist telja það einhvern kjarna þessa máls að önnur og stærri fjárfestingarmistök hafi verið gerð en þessi mistök, að byggja Grundartangaverksmiðjuna. Krafla sé kórónan í mistökunum og Grundartangi fölni í þeim samanburði. Vissulega skal ég taka fulla ábyrgð á mig fyrir að hafa tekið þátt í ákvörðunum um Kröfluvirkjun þótt ekki væri ég samþykkur því að hefja byggingu Grundartangaverksmiðjunnar. En um Alþfl., sem hv. þm. er fulltrúi fyrir, verður það að segjast í fullri hreinskilni að á þeim flokki annars vegar og Alþb. hins vegar er sá munur að Alþfl. ber ábyrgð á hvoru tveggja. Hann ber fulla ábyrgð á hinum miklu fjárfestingarmistökum sem áttu sér stað með byggingu Grundartangaverksmiðjunnar og hann tók líka fulla ábyrgð á sig við samþykkt frv. um byggingu Kröfluvirkjunar sem hann stóð að eins og allir aðrir flokkar hér í þinginu þótt hann snéri seinna við blaðinu eftir að gos var komið upp á svæðinu og eftir að illa horfði um byggingu þessarar verksmiðju vegna náttúruhamfara. Þá skipti Alþfl. um skoðun í Kröflumálinu og upphóf andstöðu gegn því fyrirtæki.
Ef hv. þm. getur fært fram einhverja aðra vitnisburði í þessu sambandi væri ákaflega gott að hann kæmi hér upp aftur og upplýsti hvort ekki sé rétt munað hjá mér að Alþfl. greiddi atkv. með byggingu Kröfluvirkjunar þegar það frv. var afgreitt á Alþingi veturinn 1974. Ég veit að svo var, en mér þætti ótrúlegt ef þm. ætlaði að reyna að breyta sögunni hvað það varðar.
Staðreyndin er sú að eftir að gos kom upp við Kröflu urðu margir ágætir menn mjög spakir og vitrir, að vísu eftir á, eins og stundum vill verða. Þessir spekingar bentu á að það hefði verið hið mesta óráð að byggja raforkuver á eldgígsbarmi. En því miður var það svo að þeir ásamt öllum öðrum tóku þessa áhættu vegna þess að hinir færustu vísindamenn töldu að þetta væri óhætt og þetta væri skynsamlegur kostur. Það var um tvennt að ræða þarna norður frá, annaðhvort að byggja orkuverið í Námaskarði eða uppi í Kröfludalnum og það var alveg ótvírætt að vísindamenn og náttúrufræðingar töldu skynsamlegra að velja Kröflusvæðið. Það var þeirra ráðlegging og þeirri ráðleggingu var tekið.
Svo er það aftur kafli úr þessari löngu sögu norður við Kröflu, sem sjálfsagt er ekki ástæða til að orðlengja öllu frekar um, að þau miklu mistök voru gerð að hlýða ráðum þessara spekinga, sem urðu svona spakir eftir á, með því að stöðva allar frekari orkuöflunaraðgerðir um margra ára skeið. Það hefur síðan orðið til að þessi virkjun er enn ekki rekin með fullum afköstum, auk þess sem aldrei hefur verið gengið í það að afla henni eðlilegra langtímalána eins og öðrum slíkum fjárfestingum á orkusviði. Þannig er afborgana- og vaxtabyrði af þessu fyrirtæki mjög mikil en tekjur of litlar.
Hins vegar er það mín skoðun að ef gengið væri í það að ljúka við þessa virkjun gæti þetta orðið eitt af ágætari fyrirtækjum hér á landi. Víst er að þarna vorum við að þreifa okkur áfram á sviði þar sem mikil framtíð bíður okkar. Það var mikill lærdómur sem fékkst með byggingu Kröfluvirkjunar og sá lærdómur er mikils virði fyrir þjóðina og á eftir að koma sér vel. Þar er tækniþekking á ferðinni sem ekki hefði fengist nema nokkru væri kostað til.
Ég kom bara með þennan útúrdúr til að minna á að Alþfl. ber ekkert minni ábyrgð á byggingu Kröfluvirkjunar en aðrir flokkar þótt forustumenn flokksins hefðu geð í sér á sínum tíma til þess að snúa við bakinu þegar erfiðleikarnir dundu yfir og skella allri skuldinni á þáverandi valdhafa sem áttu að stjórna þessu fyrirtæki. Ég var þá í stjórnarandstöðu en hafði ekki geð í mér til þess að nota mér þá erfiðleika sem þá komu upp til árása á þáverandi iðnrh. eða aðra forustumenn sem mesta ábyrgð báru í þessu. En Alþfl. notaði sér erfiðleikana af miklum krafti og miklu hugviti og með prýðilegum árangri. Það er rétt.
Hv. þm. vék að því áðan að það væri einkennilegt að Alþb. skyldi eftir andstöðu sína við byggingu járnblendiverksmiðju í Hvalfirði fara að beita sér fyrir byggingu kísilmálmverksmiðju á Reyðarfirði því það væri, eins og hv. þm. orðaði það, nær samskonar fyrirtæki, í öllu falli mjög líkt og vildi telja þetta einhvers konar tvöfeldni, óskiljanlega afstöðu Alþb., að vera á móti Hvalfjarðarverksmiðjunni en með verksmiðju á Reyðarfirði. Þetta er argasta einföldun staðreynda sem ástæðulaust er að dvelja lengi við. Hér er um gjörólíka framleiðslu að ræða og gjörólíka uppbyggingu. Afurðin sem framleiða á á Reyðarfirði er allt önnur en sú sem framleidd er í Hvalfirði. Verðlag á þessum tveimur afurðum hefur verið mjög ólíkt á undanförnum krepputímum og sem betur fer hefur verið ólíkt bjartara yfir sölu á kísilmálmi en á járnblendi.
Auk þess er um að ræða mun minni verksmiðju á Reyðarfirði og þar af leiðandi fyrirtæki sem við Íslendingar eigum miklu auðveldara með að stjórna og ráða yfir án þess að tekin sé stórkostleg áhætta. Járnblendiverksmiðjan í Hvalfirði er verksmiðja af allt annarri stærðargráðu.
Þar við bætist að ráð hefur verið fyrir því gert að kísilmálmverksmiðjan á Reyðarfirði greiddi viðunandi verð fyrir þá orku sem hún kaupir, sem er auðvitað allt annað og gjörólíkt því sem gildir um verksmiðjuna í Hvalfirði. Miðað við það verðlag, sem hefur verið á kísilmálmi jafnvel á krepputímum, hefur rekstrargrundvöllur fyrir fyrirtækið virst viðunandi.
Alþb. tók afstöðu í járnblendiverksmiðjumálinu út frá málefninu. Ef orkuverðið hefði verið viðunandi, ef rekstrargrundvöllur hefði virst vera mjög jákvæður, jafnvel á krepputímum, ef aðrir þeir ókostir, sem blöstu við varðandi verksmiðjuna í Hvalfirði, hefðu ekki verið fyrir hendi hefðum við að sjálfsögðu fylgt því að slík verksmiðja væri byggð. En hún var bara með þeim ókostum gerð að við hlutum að snúast gegn henni.
Við teljum að áformin um byggingu verksmiðju á Reyðarfirði séu töluvert annars eðlis. Ekki er um sömu ókosti að ræða varðandi byggingu þeirrar verksmiðju og er varðandi Hvalfjarðarverksmiðjuna. Svo einfalt er það. Það er með öllu fráleitt af hv. þm. Eiði Guðnasyni að koma svo hér í ræðustól og segja við hv. þm., nánast eins og þeir hafi ekki allt of mikið innanborðs uppi í kollinum, að þetta séu eiginlega samskonar verksmiðjur og óskiljanlegt að menn séu á móti annarri en með hinni þegar fyrir liggur að allar aðstæður varðandi þessi tvö fyrirtæki eru gjörólíkar.