08.05.1984
Sameinað þing: 88. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 5541 í B-deild Alþingistíðinda. (4795)
335. mál, kísilmálmverksmiðja á Reyðarfirði
Iðnrh. (Sverrir Hermannsson):
Herra forseti. Ég vil þakka þeim sem tekið hafa undir með till. þessari og víkja örfáum orðum að þeim fsp. og athugasemdum sem fram hafa komið.
Ég tók fram í framsöguræðu minni að í viðræðum við eignaraðila hugsanlega hafi verið greint frá því að framleiðslukostnaður raforku frá nýjum virkjunum á Íslandi væri talinn 18–20 mill á kwst. og væri það grundvöllur raforkuverðs til verksmiðjunnar. Í öllum áætlunum arðsemisútreikninga er reiknað með 18 millum. Þetta er þess vegna lágmarkskostnaðurinn og auðvitað verður lögð á það höfuðáhersla að framleiðslukostnaði verði a. m. k. náð. Við höfum reynslu af eldri samningum og vonandi kemur sú reynsla okkur til góða nú.
Um hvernig því verði fyrir komið, hvort menn kjósa það ráð, vegna eðlis þessara verksmiðja í upphafi að þær eru yfirleitt reknar með halla, að um eitthvað lægra verði samið allra fyrstu árin og síðan mjög hækkandi er allt annað mál. En þegar til lengri tíma er litið hlýtur framleiðslukostnaðurinn að vera hið algjöra lágmark í orkusölusamningunum.
Ég geymi mér það að ræða járnblendiverksmiðjuna sem hv. 5. þm. Austurl. og hv. 11. þm. Reykv. viku einnig að. Við fáum bráðlega trúlega tækifæri til að ræða hina nýju samninga sem við höfum gert við Sumitomo í Japan og Elkem í Noregi. Um það er aðeins það að segja að þessi verksmiðja hefur verið okkur þung í skauti. Þeir útreikningar sem upphaflega voru gerðir og áætlanir stóðust ekki. Hins vegar er náttúrlega til lítils að harma stöðugt liðna tíð og gera ekkert annað. Það er engin ástæða til að klappa þann steininn núna, þegar við einmitt höfum náð því marki að allt bendir til þess að sú verksmiðja verði rekin með hagnaði í fyrsta skipti, muni verða arðbært fyrirtæki sem veitir fjölda manns atvinnu og aflar okkur ómældra gjaldeyristekna. Auðvitað lærum við af þeirri reynslu sem járnblendiverksmiðjan hefur orðið okkur. En núna sjáum við bjartari tíma fram undan vegna þess fyrirtækis líka.
Hv. 11. þm. Reykv. spyr eðlilega: Hvers vegna eigum við að taka áhættu af að reisa slíka verksmiðju? Það er einmitt að þessu leyti sem við erum sammála, að ég vil taka sem allra minnsta áhættu í þessu efni. Ég ætla ekki að hefja deilur við hv. 5. þm. Austurl. eða Alþb.-menn um þann grundvallarágreining sem er milli flokka okkar í þessu efni. Þar sem Alþb. kallar það hina íslensku stefnu að Íslendingar eigi slík fyrirtæki einir og út af fyrir sig og þeir hafi á því alla áhættu, þá er ég annarrar skoðunar, að við eigum að hætta sem minnstu til en hirða afraksturinn af sölu orkunnar og gjaldeyrinn vegna reksturs fyrirtækisins. Mér er fullkunnugt um ákvæði laga um kísilmálmverksmiðju á Reyðarfirði um að Íslendingar skuli eiga a. m. k. 51% í henni. Ég ætla að vona að ég beri gæfu til þess að bera fram brtt., lagabreytingu við þau lög, þar sem væri kveðið á um að minnka hlutdeild okkar svo sem eins og 50% eða svo.
Hv. 2. þm. Norðurl. v. talar um mikilvægi hinna virku yfirráða. Við skulum ræða þau atriði með hvaða hætti við getum átt aðild að þessu án þess að hætta fjármunum okkar um of. (Gripið fram í: Framsfl. skrifaði upp á þessar hugsjónir.) Framsfl.? Við leitum ekki til svardaga eða uppáskrifta hjá samstarfsflokki okkar. Við reynum að semja um hlutina eftir því sem best gerist. Menn hætta ekki til æru sinni í neinu efni, skilst mér. En ég kvíði því ekki að Framsfl. sé ekki tilbúinn til þess af og til að fallast á skynsamlega till., og eins í þessu falli.
Hv. 4. þm. Reykv. Birgir Ísl. Gunnarsson gat þess að að sjálfsögðu geta nöfn þessara fyrirtækja ekki orðið leyndarmál gagnvart hv. þm., þingnefndum eða þingflokkum. Þegar eftir því verður kallað, og hvort heldur sem er, þá verður þingflokkum afhentur listi yfir þessi fyrirtæki sem trúnaðarmál. Aðeins verða ekki gefnar upplýsingar í heyranda hljóði, eins og okkar fundir fara fram á.
Hv. 11. þm. Reykv. spurði hvaða breytingar hefðu átt sér stað sem gerðu þetta álitlegra fyrirtæki en þegar ég sat fyrir svörum trúlega um framhaldið á haustdögum. Það er frá því að segja að mikil breyting hefur orðið á. Það er hækkandi markaður á þessum afurðum, stofnkostnaður hefur verulega lækkað frá því sem upprunalega var ætlað og fleiri atriði koma til þessarar sögu.
Því er haldið fram að litið hafi verið fram hjá mengunarvörnum. Ég veit ekki hvaða mönnum koma slíkar upplýsingar. Það er eftir því sem ég best veit alrangt. Það er einmitt lögð höfuðáhersla á að mengunarvarnir séu með þeim hætti að engin hætta sé á mengun náttúru eða umhverfis. Ég skal ekkert um það dæma hvort Reyðarfjörður er öðrum kostum búinn í þessu efni en flestir aðrir staðir við sjávarsíðu á Íslandi. En þessar rannsóknir halda því fram. Og það verður engin stóriðjuverksmiðja reist á Íslandi þar sem er beinlínis hætta á mengun og náttúruspjöllum það er alveg áreiðanlegt, hvorki við Reyðarfjörð eða Eyjafjörð. Það er ekki ætlan manna, enda hefur þessum vörnum fleygt svo fram að engin hætta er á að til þessa dragi.
Það er mesti misskilningur hjá hv. þm. Sigríði Dúnu Kristmundsdóttur að þessi stefna í stóriðjumálum og virkjunarmálum hafi leitt okkur fram á heljarþröm í fjármálum. Það eru allt önnur atriði óspilunarsemi og óráðsíu sem því hafa ráðið á undanförnum árum. Kostnaður við hvert atvinnutækifæri við kísilmálmverksmiðjuna er hár. Kostnaður við byggingu verksmiðjunnar er áætlaður 2000 millj. kr. Ef við ætlum að ársverkin séu um 130, þá geta menn séð að þetta eru háar tölur, 15–16 millj. sjálfsagt, hvert atvinnutækifæri. Þetta er nú hugarreikningur, þannig að ég tek ekki ábyrgð á þessu, en hann er hár, við vitum að í þessum iðnaði er kostnaður við hvert atvinnutækifæri mjög hár, enda er það aðallega orkan sem knýr þessar miklu verksmiðjur og vinnulaun afar lítill hluti af reksturskostnaði þeirra.
Ég held að ég geti stytt mál mitt. Ég vil aðeins benda á að vitanlega, eins og ég tók fram í framsöguræðu minni, mun Alþingi hafa framvegis hönd í bagga með þessu máli af skiljanlegum ástæðum, þar sem ríkisstj. þarf að sækja til þess um heimildir til lántöku og fjármálaútvegunar yfirleitt. Þessi heimild sem gefin er hér er til handa allri ríkisstj., en ekki til handa iðnrh. einum, og ætti hv. 2. þm. Norðurl. v. að vera þeim mun meira í rónni þar sem þar koma fleiri til með heimildina í sínum höndum.
Nefnd mun að sjálfsögðu athuga hvort telja verður að mikil misvísun sé í þessari heimildarályktunartillögu og hljóðan laganna sjálfra, en eins og ég segi og legg áherslu á: vegna laganna og framkvæmdar málsins kemur málið auðvitað eftir hendinni fyrir hið háa Alþingi til ákvörðunar eftir því sem kaupin gerast á eyrinni um framkvæmdir og fjármuni til framkvæmda.