14.11.1983
Neðri deild: 13. fundur, 106. löggjafarþing.
Sjá dálk 816 í B-deild Alþingistíðinda. (655)
Tilhögun þingfunda
Flm. (Hjörleifur Guttormsson):
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til l. um breyt. á lögum nr. 42 frá 23. mars 1983, um Landsvirkjun. Frv. þetta er flutt af mér og hv. þm. Kristínu Halldórsdóttur. Það er í tveimur greinum. 1. gr. er svohljóðandi:
„Við 13. gr. laganna bætist ný mgr., sem verði 4. mgr. og hljóði svo:
Verð á raforku samkvæmt orkusölusamningum til langs tíma við iðjuver þau, sem um er getið í 3. mgr. þessarar greinar, má ekki vera lægra en sem nemur 65% af verði á raforku til almenningsrafveitna samkvæmt gjaldskrá Landsvirkjunar á hverjum tíma.“
Þetta er efnislegt innihald frv. og kemur fram í 1. gr., en síðan fylgir ákvæði til bráðabirgða svohljóðandi: „Við endurskoðun gildandi samninga um orkusölu til langs tíma milli Landsvirkjunar og iðjufyrirtækja, sem nota meira en 100 millj. kwst. á ári, skal tekið mið af ákvæðum laga þessara. Slíkri endurskoðun varðandi raforkuverð skal lokið eigi síðar en 1. júlí 1984.“
Í athugasemdum við einstakar greinar frv. er vakin athygli á því, að miðað er við að nýtingartíminn hjá viðkomandi iðjuveri sé a.m.k. 8000 stundir á ári og afhendingarspenna 220 kv., en orkuverð til almenningsveitna samkvæmt frv. er miðað við 5000 stunda nýtingartíma á ári og 132 kv. afhendingarspennu.
Varðandi ákvæði til bráðabirgða segir í aths. þetta: „Í endurskoðun eru nú samningar, m.a. varðandi orkuverð milli íslenskra stjórnvalda og Alusuisse vegna Íslenska álfélagsins hf. og við Elkem A/s og japanska fyrirtækið Sumitomo vegna Íslenska járnblendifélagsins hf. Orðalag málsgreinarinnar: „skal tekið mið af ákvæðum laga þessara“ felur í sér þá stefnumörkun að við endurskoðun samninganna að því er raforkuverð varðar skuli að því stefnt að ná því lágmarkshlutfalli sem 1. gr. kveður á um.
Eðlilegt er að veita svigrúm til að ljúka þeim samningum eða til 1. júlí 1984. Er það talinn rúmur tími miðað við að samningaviðræður hafa staðið yfir um skeið, bæði vegna járnblendiverksmiðjunnar á Grundartanga og álversins í Straumsvík. Samkv. bráðabirgðasamkomulagi íslenskra stjórnvalda og Alusuisse er stefnt að því að ljúka endurskoðun samninga vegna ÍSAL fyrir 1. apríl n.k.“
Ég vil bæta því við varðandi þetta bráðabirgðaákvæði, að samningaviðræður við Elkem vegna Íslenska járnblendifétagsins hófust fyrir um ári samkvæmt ósk hins erlenda samstarfsaðila, Elkem, sem óskaði eftir því að íslenska ríkið féllist á það fyrir sitt leyti að leitað yrði samninga við japanskt fyrirtæki um að það keypti hluta af eignarhlut Elkem í Íslenska járnblendifélaginu. Iðnrn. féllst á þessa beiðni með bréfi 1. nóvember 1982 með þeim fyrirvara að ekki yrði hróflað við meirihlutaeignaraðild íslenska ríkisins í þessu fyrirtæki svo og að jafnhliða þessum samningaumleitunum yrðu teknir upp samningar um endurskoðun á samningum við Elkem vegna félagsins, bæði varðandi markaðssamning, tæknisamning og orkusölusamning. Á þetta sjónarmið var fallist og þegar á síðasta vetri fóru fram byrjunarviðræður um þessi atriði. Ég sé ástæðu til að nefna þetta hér vegna þess að að undanförnu hafa komið um það fréttir að yfir stæðu áframhaldandi viðræður um þessi efni við Elkem og hinn japanska áhugaaðila eins og þar væri um nýmæti að ræða, þar á meðal varðandi endurskoðun á orkusölusamningi, en svo er ekki. Þessi mál voru komin á rekspöl í fyrravetur.
En varðandi það frv. sem hér er mælt fyrir er gert ráð fyrir að lagatextinn samkv. 1. gr. verði felldur að 13. gr. gildandi laga um Landsvirkjun, en hún fjallar um afhendingu rafmagns og er svohljóðandi í gildandi lögum:
„Sama gjaldskrá skal gilda um afhendingu rafmagns til almenningsrafveitna á afhendingarstöðum Landsvirkjunar.
Stjórn Landsvirkjunar setur, að fenginni tillögu Þjóðhagsstofnunar, gjaldskrá fyrir Landsvirkjun. Í gjaldskrá skal raforkuverðið við það miðað að eðlilegur afrakstur fáist af því fjármagni sem á hverjum tíma er bundið í rekstri fyrirtækisins. Einnig skal að því stefnt að fyrirtækið skili nægilegum greiðsluafgangi til þess að það geti jafnan með eigin fjármagni og hæfilegum lántökum tryggt notendum sínum næga raforku.
Landsvirkjun gerir orkusölusamninga við atmenningsrafveitur og iðjuver innan þeirra marka sem segir í 2. gr. Til orkusölusamninga til langs tíma, við iðjuver sem nota meira en 100 millj. kwst. á ári, þarf Landsvirkjun leyfi ráðh. þess er fer með orkumál. Slíkir samningar mega ekki að dómi ráðh. valda hærra raforkuverði til almenningsrafveitna en ella hefði orðið.
Landsvirkjun gerir samrekstrarsamninga við aðra raforkuframleiðendur sem tengjast stofnlínukerfi fyrirtækisins.“
Þetta er 13. gr. í gildandi lögum og gert ráð fyrir að 1. gr. þessa frv. komi inn sem 4. málsgr. í 13. gr. laganna. Ástæðan fyrir því að frv. þetta er flutt er sá gífurlegi munur sem nú er hérlendis á raforkuverði til stóriðju annars vegar og almenningsveitna hins vegar, en hann hefur farið hraðvaxandi á undanförnum árum. Núv. ríkisstj. áformar að gera nýja orkusölusamninga við erlenda aðila jafnframt því sem unnið er að endur skoðun eldri samninga.
Það er ljóst að gildandi lagaákvæði hafa ekki tryggt eðlilega kostnaðarskiptingu á raforkuframleiðslu milli stórnotenda og almenningsveitna. Það hefur leitt til þess að almennir raforkunotendur, bæði heimill og atvinnurekstur, bera óeðlilega mikinn hluta af framleiðslukostnaði raforkunnar í landskerfinu. Því er nauðsynlegt að löggjafinn marki um það almenna stefnu, hver vera megi hámarksmunur á verði milli þessara viðskiptavina Landsvirkjunar.
Við stefnumörkun þessa frv. er stuðst við sérfræðilegt mat innlendra aðila og einnig höfð hliðsjón af því sem tíðkast erlendis hjá raforkuframleiðendum sem að meginhluta vinna orku með vatnsafli.
Varðandi innlenda þáttinn var fjallað um verðlagningu á raforku í tengslum við undirbúning að endurskoðun á raforkuverði til Íslenska átfélagsins hf. og var að því unnið af sérstökum starfshópi á vegum iðnrn. Hann skilaði skýrslu í júlí 1982, þar sem m.a. var fjallað um það atriði sem gerð er till. um með þessu frv. Í starfshópi þessum unnu sérfróðir aðilar: Frá iðnrn. Finnbogi Jónsson, deildarstjóri þá, en nú framkvæmdastjóri Iðnþróunarfélags Eyjafjarðar, Gunnlaugur Jónsson deildarstjóri hjá Orkustofnun, Jóhann Már Maríusson yfirverkfræðingur hjá Landsvirkjun og nú aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar og Kristján Jónsson rafmagnsveitustjóri ríkisins.
Meginniðurstaða þessara sérfræðinga og sameiginleg niðurstaða er sú, að „að öllu samanlögðu má reikna með því að stóriðjan (8000 stunda nýtingartími og 220 kv. afhendingarspenna) eigi að greiða orkuverð sem nemur a.m.k. 65% af heildsöluverði til almenningsveitna (5000 stunda nýtingartími og 132 kv. afhendingarspenna).“
Hér er þetta álit lagt til grundvallar varðandi það lágmarkshlutfall af verði til almenningsveitna sem stóriðjunotendum er ætlað að greiða, þó að vissulega megi færa rök fyrir því að sá munur eigi að vera minni í reynd.
Í áliti starfshópsins segir m.a. þetta:
„Þegar borið er saman raforkuverð til Ísal annars vegar og almenningsveitna hins vegar vekur athygli að mismunurinn á þessum verðum hefur farið stigvaxandi. Árið 1969 var heildsöluverð til almenningsveitna 81% hærra á kwst. en verðið til Ísal, en eins og fram kemur hér á eftir virðist eðlilegt að miða við að stóriðjan greiði verð sem er a.m.k. 65% af verði til almenningsveitna, þ.e. að almenningsveitur greiði um 50% hærra verð en stóriðjan. Árið 1981 greiddu almenningsveitur 313% hærra verð á kwst. en Ísal, og í maí 1982 greiddu almenningsveitur um 400% hærra verð.“
Þetta álit starfshópsins er rökstutt með tilvitnun í marga aðila, sem um þessi mál höfðu fjallað, og m.a. bent á að í gjaldskrá Landsvirkjunar frá maí 1982 er verð á raforku til almenningsveitna miðað við 5000 stunda nýtingartíma og 132 kv. afhendingarspennu, sem svarar 30.4 mill á kwst., en miðað við 8000 stunda nýtingartíma og 220 kv. spennu væri verðið til þeirra aðila sem keyptu orkuna á þeim kjörum 20.2 mill á kwst. Hlutfall raforkuverðs til stóriðju miðað við raforkuverð til almenningsveitna ætti því samkv. gjaldskrá Landsvirkjunar eins og hún var í maí 1982 að vera 66%, en þá var þetta hlutfall u.þ.b. 21%.
Vikið er að stöðu þessara mála í Noregi og þar kemur fram að í athugunum norska iðnrn., sem fram komu í sérstakri skýrslu á sínum tíma, var talið að kostnaðarverð til stóriðju væri um 85% af kostnaðarverði til almenningsveitna á þeim tíma.
Þá vekur það einnig athygli, að yfirverkfræðingur hjá Íslenska álfélaginu hf., Sigurður Briem, sem fjallaði um þessi efni á Orkuþingi 1981, komst að þeirri niðurstöðu miðað við ákveðnar forsendur að stóriðjan eigi að greiða um 60% af verði til almenningsveitna og þá gert ráð fyrir að raforkuverð til almennings verði hið sama hvort sem ráðist er í stóriðju eða ekki. Þetta var niðurstaða verkfræðings starfandi hjá ÍSAL og skeikar þar litlu í því hlutfalli sem hér er lagt til grundvallar sem lágmarkshlutfall.
Niðurstaða Orkustofnunar, sem farið hefur yfir þessi mál í tengslum við áætlanir um virkjunarframkvæmdir til aldamóta, var sú, að meðalkostnaðarverð til stóriðju var áætlað 68.5% af meðalkostnaðarverði til almenningsveitna miðað við 6% reiknivexti og litlu hærra eða 67.7% miðað við 8% reiknivexti.
Fyrir utan að fyrir liggja gild rök íslenskra sérfræðinga og sérfræðistofnana sem styðja þá stefnu sem hér er lagt til að upp verði tekin og lögfest eru rakin í grg. dæmi erlendis frá um hver sé talinn eðlilegur munur á raforkuverði annars vegar til almenningsveitna og hins vegar til stóriðju.
Það kemur fram ef litið er til Noregs að verðhlutfallið stóriðja: almenningsveitur hjá norsku ríkisrafveitunum á árinu 1982 samkv. gjaldskrá var um 88%. Miðað við orkusölusamninga til stóriðju, sem gerðir hafa verið frá árinu 1976 að telja og síðar, er þetta hlutfall um 82%. Þeir samningar gera ráð fyrir sem svarar 14.5 mill á kwst. til stóriðju og í ár hefur Stórþingið markað um það stefnu að framvegis skuli miða við grunnverð til stóriðju sem svari til 20 mill á kwst. með fullri verð- og kauptryggingu. Þá er meðtalinn orkuskattur og sérstakt orkuflutningsgjald.
Athyglisvert er að líta til þessara mála í Bandaríkjunum því hjá stórum orkuseljendum er þetta hlutfall yfir 100% hvorki meira né minna, en 147.6% hjá hinum stóra orkuframleiðenda BPA-veitunni sem byggir að meginhluta raforkuframleiðslu sína, eða 94% 1982, á vatnsafli og seldi um 82 teravattstundir af raforku á árinu 1982, þar af 18.5 teravattstundir til áliðnaðar. — Til samanburðar er rétt að nefna að heildarframleiðsla íslenska raforkukerfisins er tæpar 4 teravattstundir nú. — Þarna liggur fyrir að orkuverðið til stóriðju er mun hærra en verðið til almenningsveitna. Til áliðnaðar var það á þessum tíma, 1982, 19.3 mill á móti 13.1 mill til almenningsveitna. En í ár, 1983, hefur orkuverðið hækkað stórlega. Fyrst í 24.5 mill til áliðnaðar, en frá 1. nóv. að telja í 26.8 mill. — Það er aðeins lægra en sagt er í grg. Þá var ekki búið að taka lokaákvörðun um þessa Verðhækkun hjá BPA-veitunni. — Verðið til áliðnaðarins var sem sagt hækkað í 26.8 mill frá 1. nóvember og fellur niður sérstakur afsláttur sem veittur var á sölu svokallaðrar umframorku tímabundið í sumar til álveranna á 11.2 mill. Frá honum var horfið og kaupskylda á raforkunni hert frá því sem áður hafði verið.
Nú hefði maður kannske getað reiknað með að álverin vildu ekki kaupa orkuna á þessu verði, því mörg þeirra höfðu dregið úr framleiðstu sinni í sölukreppunni og hætt henni tímabundið, en nú, eftir að álmarkaðurinn hefur tekið stórlega við sér á þessu ári, hefur nýtingin á álverum aukist stórlega og þau hafa verið gangsett sem stöðvuð höfðu verið, og hafa álver verið gangsett núna að undanförnu sem skipta við BPA-veituna, þrátt fyrir verðhækkun upp í tæp 27 mill á kwst. Hér á Íslandi erum við á sama tíma að selja raforku til áliðnaðar á verði sem er undir 10 mill og erum með samning sem aðeins gefur 6.5 mill tæp fyrir kwst.
BPA-veitan er sú veita í Bandaríkjunum sem byggir öðrum fremur á vatnsafli. Önnur veita, TVA-orkuveitan, byggir meira framleiðslu á eldsneyti, en þar greiddu stórnotendur að meðaltali um 37 mill á síðasta ári fyrir kwst. og almenningsveitur jafnmikið. þannig að hlutfallið var um 100%. Álverin greiddu lægra en aðrir stórnotendur eða 36 mill fyrir kwst.
Þetta er dæmi erlendis frá. Nefna mætti Kanada í þessu sambandi. En sá hængur er á þar, að þar er um mjög fáa óskylda aðila að ræða í sambandi við stóriðju. Langflestir aðilar þar eru skyldir, þeir sem reka iðjuverin eiga jafnframt orkuverin og á það við um t.d. Elkem, en dæmi um óskylda aðila benda til þess að hlutfallið þar milli stóriðju og almenningsveitna sé á bilinu 80–90%.
Herra forseti. Um þetta mál mætti margt segja með tilliti til reynslunnar af orkusölu til stóriðju hérlendis og þeirra samninga sem þar hafa verið gerðir. Reynslan af þeim samningum bendir til þess að brýna nauðsyn beri til að lögfesta almenna reglu með þeim hætti sem hér er lagt til, og það er meginefni frv., þó kveðið sé á um hvernig með skuli farið í sambandi við þá samninga sem í gildi eru um orkusölu til langs tíma, eru nú í endurskoðun, og kveðið á um það með þeim hætti sem fram kemur í ákvæði til bráðabirgða.
Ég tel einnig vegna áforma núv. ríkisstj. um að herða fremur á en hitt í sambandi við orkusölu til erlendra aðila, og raunar virðist það vera eitt helsta lausnarorð núv. ríkisstj., í sambandi við atvinnuuppbyggingu í landinu, að þeim mun meiri nauðsyn sé á að slá því föstu með lagasetningu að ekki megi semja um raforkusölu til stóriðju undir ákveðnu lágmarkshlutfalli með tilliti til almenningsveitna. Því er um að ræða lágmarksneytendavernd með þeirri tillögu sem hér er lagt til að lögfest verði. Það er verið að vernda neytendurna í landinu og innlendan atvinnurekstur fyrir þróun af því tagi sem við höfum orðið vitni að á undanförnum árum.
Ég tel að íslenskum stjórnvöldum væri mikill stuðningur að því að hafa slíka lagasetningu til að ganga út frá, þó ég ítreki að hér er ekki verið að binda hlutfallið öðruvísi en sem lágmarkshlutfall. Æskilegt er að sjálfsögðu að bilið milli orkuverðsins til stóriðju og almenningsveitna sé minna en þetta lágmarkshlutfall gerir ráð fyrir og vænlegast í sambandi við þessi mál að fara þar eftir gjaldskrá, svo sem gert er í vaxandi mæli erlendis, í stað þess að vera að gera sérsamninga við stórnotendur.