03.12.1984
Neðri deild: 19. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 1538 í B-deild Alþingistíðinda. (1007)

179. mál, atvinnuréttindi skipstjórnarmanna

Heilbr.- og trmrh. (Matthías Bjarnason):

Herra forseti. Ég leyfi mér hér með að mæla fyrir frv. til l. um atvinnuréttindi skipstjórnarmanna á íslenskum skipum.

Þann 26. júní 1978 skipaði samgrh. Halldór E. Sigurðsson nefnd til að endurskoða lög frá 13. maí 1966 um atvinnuréttindi vélstjóra á íslenskum skipum og lög frá 30. apríl 1973, um atvinnuréttindi skipstjórnarmanna á íslenskum skipum. Nefnd þessi lauk við að semja frv. til 1. um ofangreind efni sem lögð voru fram og samþykkt á síðasta Alþingi sem lög nr. 77 og 81 frá 1984.

Við 1. umr. um lagafrv. þessi í Nd. flutti ég svofellda yfirlýsingu:

„Það skal tekið fram við afgreiðslu frv. þessara að stéttarfélög skipstjórnarmanna og vélstjóra víða um landið óska eftir því að fá að koma fram með brtt. við lögin, sem lagðar verði fram eigi síðar en 15. okt. á þessu ári. Farmanna- og fiskimannasamband Íslands mun skipa nefnd í málið sem skila mun einu sameiginlegu áliti um þau ákvæði í lögum sem betur mættu fara.

Ég hef ákveðið að skipa nefnd nú í vor þar sem óskað verði eftir tilnefningu fulltrúa menntmrh., Stýrimanna- og Vélskólans í Reykjavík, Farmanna- og fiskimannasambands Íslands og útgerðaraðila til þess að gera tillögur um breytingu á þessum lögum þar sem m.a. verði stefnt að því að undanþágur verði ekki veittar þeim sem ekki hafa áður fengið undanþágur til skemmri eða lengri tíma.

Þeim mönnum, sem eftir breytingu laga þessara hafa ekki réttindi, verði gefinn kostur á menntun í sínum landshluta og þannig að því stefnt að undanþáguveitingum verði hætt sem fyrst.“

Í samræmi við þessa yfirlýsingu skipaði ég hinn 16. júlí 1984 nefnd til að skoða bæði þessi lög. Í nefndinni áttu sæti fulltrúar hagsmunaaðila, Sjómannaskólans og menntmrn. Formaður nefndarinnar var Magnús Jóhannesson deildarverkfræðingur hjá Siglingamálastofnun ríkisins. Nefndin skilaði í byrjun nóv. frv. því sem hér er lagt fram óbreytt.

Þegar nefndin hóf störf í byrjun sept. 1984 lágu fyrir ítarlegar tillögur um breytingar á gildandi lögum frá Farmanna- og fiskimannasambandi Íslands og skólastjóra Stýrimannaskólans í Reykjavík. Við samningu frv. var höfð til hliðsjónar alþjóðasamþykkt um atvinnuskírteini, þjálfun og vaktstöðu sæfarenda frá 1978, sem gildir fyrir farþegaskip og flutningaskip.

Efni þessa frv. skiptist í átta kafla.

Í I. kafla er almennt ákvæði um skilyrði fyrir útgáfu atvinnuskírteinis. Enn fremur eru skýrð þau meginhugtök sem notuð eru í frv.

II. kafli fjallar um fjölda skipstjórnarmanna. Þar er lagt til að gerðar verði tvær meginbreytingar frá gildandi lögum.

Í fyrsta lagi verði á flutningaskipum 1600 rúmlestir og minni krafist tveggja stýrimanna. Í gildandi lögum er miðað við 1500 rúmlestir.

Í öðru lagi er lagt til að á öðrum skipum, 30 rúmlestir og minni, verði a.m.k. einn stýrimaður ef samfelldur vinnutími er að jafnaði lengri en 15 klukkustundir.

III. kaflinn fjallar um nám og atvinnuréttindi stýrimanna, en IV. kafli um nám og atvinnuréttindi skipstjóra.

Lagt er til að 1. stig í Stýrimannaskólanum í Reykjavík og Vestmannaeyjum gefi réttindi til skipstjórnarstarfa á 200 rúmlesta fiskiskipum í innanlandssiglingum. Skv. eldri lögum veitir nám þetta réttindi til skipstjórnarstarfa á fiskiskipum allt að 120 rúmlestum, en skv. gildandi lögum er gert ráð fyrir að námið veiti allt að 240 rúmlesta réttindi frá og með 1. jan. 1985. Skv. frv. veitir 1. stig ekki réttindi á flutningaskip, farþegaskip og varðskip, en það er í samræmi við ákvæði eldri laga. Sú breyting er gerð frá gildandi lögum að þau réttindi sem áður miðuðust við 30 rúmlestir hækka ekki eins og gert var ráð fyrir í lögunum sem eiga að taka gildi 1. jan. 1985, ef þetta frv. verður þá ekki orðið að lögum sem ég þó vona.

Í 7. gr. eru gerðar nokkrar breytingar á tilhögun náms og prófa til 30 rúmlesta skipstjórnarréttinda. Nú verður nám þetta í umsjá menntmrn. sem fer þá með yfirstjórn allra menntunarmála skipstjórnarmanna. Lagt er til að kennsla verði tekin upp í grundvallaratriðum sjóhæfni og stöðugleika skipa fyrir próf þetta til viðbótar því námsefni sem fyrir er.

VI. kaflinn fjallar um atvinnuskírteini og eru ákvæði hans að mestu leyti óbreytt frá gildandi lögum. Þó er nýtt ákvæði í 17. gr. frv. sem fjallar um réttindi þeirra manna sem öðlast hafa skipstjórnarréttindi skv. lögum frá 1973 og fyrir gildistöku þeirra laga. Hefð er fyrir því að reynt sé að tryggja eins og kostur er að þeir sem hafa áunnið sér réttindi skv. eldri reglum glati þeim ekki þótt nýjar og breyttar reglur taki við. Réttlætanlegt þykir að eldri starfsréttindi taki til stærri skipa en er skv. lögum frá 1973 og er starfsreynsla þessara manna þar látin vega á móti aukinni skólamenntun.

Rétt er einnig að vekja athygli á 13. gr. frv. Breyting er gerð á greininni til samræmis við ákvæði alþjóðasamþykktarinnar um menntun og þjálfun áhafna sem ég gat um fyrr í máli mínu. Atvinnuskírteini verða gefin út tímabundið eða til fimm ára í senn, en slíkt ákvæði er ekki að finna í gildandi lögum. Skv. greininni skal samgrh. setja reglur um skilyrði til endurnýjunar atvinnuskírteina, svo sem um viðhald réttinda og heilsufar. Um viðhald réttinda eru t.d. gerðar eftirfarandi kröfur í fyrrgreindri alþjóðasamþykkt:

Atvinnuskírteini skal endurnýja til næstu fimm ára með því skilyrði að:

1. Viðkomandi hafi á undangengnum fimm árum verið 2. m.k. eitt á skipstjóri eða stýrimaður.

2. eða hafi innt af hendi jafngilt starf,

3. eða gengið undir próf eða námskeið sem er viðurkennt af yfirvöldum.

VII. kafli frv. fjallar um mönnunarnefnd og undanþágur. Miklar umræður hafa verið um undanþágur til skipstjórnarstarfa, svo og erfiðleika útgerðarmanna við að fá menn með fullnægjandi starfsréttindi í samræmi við gildandi lög. Þetta vandamál varðar fyrst og fremst fiskiskip.

Hér er tvennt lagt til til lausnar þessum vanda:

Í fyrsta lagi að þeim skipstjórnarmönnum sem hafa staðið á undanþágu í a.m.k. 24 mánuði til 1. janúar 1985 skuli næstu tvö skólaárin boðið upp á námskeið sem haldin verða í öllum landshlutum til öflunar takmarkaðara réttinda á fiskiskip. Ákvæði hér að lútandi er að finna í ákvæði til bráðabirgða. Þeir menn sem starfað hafa um lengri tíma á undanþágu hafa með því öðlast umtalsverða starfsreynslu og þekkingu þó svo að sú leið til öflunar réttinda sé ófær skv. gildandi lögum. Því er réttlætanlegt nú að koma til móts við þá skipstjórnarmenn er starfað hafa á undanþágu í langan tíma og tekið er tillit til þjálfunar og starfsreynslu með því að bjóða þeim upp á námskeið af þessu tagi.

Lagt er til að lengd styttri námskeiðanna, er veita skipstjórnarréttindi á fiskiskip og önnur skip allt að 800 rúmlestum í innanlandssiglingum, verði þrír mánuðir. Lengri námskeiðin, er veita skipstjórnarréttindi á fiskiskip og önnur skip í innanlandssiglingum allt að 200 rúmlestum, verði um fimm mánuðir sem hugsanlega mætti tvískipta. Námsskrá og kennslufyrirkomulag námskeiðanna verði ákveðið af menntmrn. í samráði við Stýrimannaskólann í Reykjavík, en framkvæmd námskeiðanna verði í höndum menntmrn.

Með ákvæði þessu er stefnt að því að leysa á raunhæfan hátt þann vanda er undanþágur til skipstjórnarstarfa hafa skapað á liðnum árum. Nauðsynlegt er að takist að tryggja fjármagn til námskeiðahalds í öllum landshlutum eftir því sem þörf krefur. Fjöldi skipstjórnarmanna, er starfað hafa á undanþágum árin 1983 og 1984, er á bilinu 330–400 menn hvort ár og eru um 80% þeirra starfandi á fiskiskipum sem eru minni en 200 rúmlestir, en námskeiðin munu gefa þessum mönnum tækifæri til að afla þeirra réttinda.

Verði frv. samþykkt mun samgrn. standa fyrir kynningu á námskeiðum um allt land.

Í öðru lagi er lagt til að heimilt verði að veita mönnum, sem eru 50 ára og eldri og starfað hafa mjög lengi, meira en tíu ár, á undanþágu, takmörkuð ótímabundin réttindi. Hér er um að ræða menn sem öðlast hafa mikla starfsreynslu og eru komnir á þann aldur að þeir munu tæpast setjast á skólabekk. Þessi réttindi miðast við störf á ákveðnu skipi sem viðkomandi starfar á. Ljóst er að hér er um mjög takmarkaðan hóp skipstjórnarmanna að ræða. Meginreglan yrði sú við útgáfu ótímabundinna takmarkaðra réttinda að viðkomandi fengi heimild til skipstjórnarstarfa á því skipi, er hann hefur starfað á, ótímabundið. Menn gætu því ekki notað þessi réttindi á önnur skip nema ef um væri að ræða skip hjá sömu útgerð af svipaðri stærð og gerð, t.d. ef skip er selt og annað fengið í þess stað.

Rétt er að vekja athygli á mönnunarnefnd sem skipuð skal samkv. 19. gr. frv. Hlutverk mönnunarnefndar er að ákveða frávik frá ákvæðum laganna, bæði til fjölgunar og fækkunar skipstjórnarmanna. Auk þess skal nefndin taka tillit til vinnuálags skipstjórnarmanna þegar hún fjallar um einstök mál. Með stofnun mönnunarnefndar er höfð hliðsjón af svipuðu fyrirkomulagi og er í Danmörku og Noregi.

Um undanþágur til starfa á tilteknu skipi eða gerð skipa er fjallað í 21. gr. frv. Undanþágur veitir fimm manna nefnd sem samgrn. skipar.

Þessar tvær nefndir eru sameiginlegar fyrir þetta frv. og frv. til l. um atvinnuréttindi vélfræðinga, vélstjóra og vélavarða á íslenskum skipum.

Heimilt er að ákveða með reglugerð sérstakt gjald fyrir veittar undanþágur sem undanþáguhafi greiðir og renna skal í sjóð sem ætlað er að veita lán og/eða styrki til þeirra undanþáguhafa sem fara í nám til öflunar starfsréttinda. Sambærilegt ákvæði er að finna í gildandi lögum. Framangreind reglugerð mun væntanlega öðlast gildi frá og með n.k. áramótum, ef þetta frv. verður samþykkt fyrir jól, og þá er þess vænst að sjóðurinn geti veitt mönnum styrki strax á hausti komanda sem á námskeið vilja fara. Þegar hafa samtök útvegsmanna samþykkt að verja 1 millj. kr. til að greiða fyrir þessari menntun.

Ég vil svo, herra forseti, að lokum segja að þessi mál voru ítarlega rædd fyrr á þessu ári og ég taldi þá nauðsynlegt að afgreiða frv. um atvinnuréttindi skipstjórnarmanna til þess að sú nefnd, sem fengi málið til frekari athugunar, hefði þar nokkra tímapressu, sem hefur komið á daginn. Þessi endurskoðun er nú samtals búin að vera frá 1978 og að henni hafa starfað fulltrúar hagsmunaaðila og menntastofnana, þó ekki með betri árangri en það að um þetta mál urðu miklar deilur hér í vor. Nú hefur náðst í þessari nefnd, þar sem þessir aðilar eiga allir aðild að, mjög ánægjulegt samkomulag, sem þetta frv. er sprottið af, og það er lagt hér fram af mér óbreytt frá hendi nefndarinnar. Ég vænti þess að hv. n., sem fær málið til meðferðar, reyni að hraða málinu því að umsagnir eru til frá því á þessu ári, en það er mjög mikilvægt að þetta frv. verði orðið að lögum um áramót og að nýtt form undanþága verði þá upptekið með þeim skilyrðum sem ég lýsti áðan.

Herra forseti. Ég legg til að að lokinni þessari umr. verði málinu vísað til 2. umr. og hv. samgn.