14.12.1984
Neðri deild: 25. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 2004 í B-deild Alþingistíðinda. (1442)
187. mál, tekjuskattur og eignarskattur
Svavar Gestsson:
Herra forseti. Ég hygg að það sé nokkuð sjaldgæft í framsöguræðum hæstv. ráðh. hér á Alþingi að þeir noti tækifærið til að gera sérstaka grein fyrir stefnumálum síns eigin flokks þegar um er að ræða samsteypustjórnir, en það var það sem hæstv. fjmrh. gerði áðan og notaði svo tækifærið til að veitast að öðrum stjórnmálaviðhorfum í landinu og sem eiga fulltrúa á hv. Alþingi. Þetta er nokkuð athyglisvert á sama tíma og hæstv. fjmrh. fer fram á það við okkur að það verði reynt að greiða fyrir þessu máli svo sem kostur er á þeim fáu dögum sem eftir eru af þinghaldinu til jóla.
Ég vil sérstaklega víkja að þeim orðum hæstv. fjmrh., þó að það væri ástæða til að ræða hans mál ítarlega, þar sem hann talaði um að það væri sérstakt keppikefli ákveðinna stjórnmálaafla í landinu að auka það sem hann kallar ríkisumsvif. Hvað eru ríkisumsvif? Þau eru margvísleg, en m.a. og að meginhluta til er þar um að ræða svokallaða félagslega þjónustu, þ.e. að útgjöld til heilbrigðis- og tryggingamála og útgjöld til menntamála eru uppistaðan í útgjöldum ríkisins. Krafa um minnkandi ríkisumsvif er þess vegna krafa um skerta þjónustu í þessum greinum og það er það sem Sjálfstfl. leggur höfuðáherslu á í raun, þ.e. að skera niður félagslega þjónustu bæði í heilbrigðis-, trygginga- og menntamálum, eins og kemur fram í tíð núv. ríkisstj. Þess vegna hefur samneysla minnkað í hennar tíð frá því að hún tók við.
Það er hins vegar fróðlegt að virða fyrir sér ríkisútgjöld á föstu verðlagi eins og gert er í áliti minni hl. fjvn., sem er dagsett 11. des. 1984 og hefur verið dreift hér sem þskj. 283. Þar kemur það fram að ríkisútgjöld á föstu verðlagi munu aukast verulega milli áranna 1984 og 1985. Í nál. minni hl. fjvn. segir:
„Hækkun heildarútgjalda ríkissjóðs á næsta ári umfram almenna verðhækkun jafngildir liðlega 1.2 milljörðum kr. sem er meira en þrefalt hærri upphæð en áætlað er að verja til byggingar grunnskóla, til hafnarframkvæmda, dagvistarheimila, íþróttamannvirkja, sjúkrahúsa og heilsugæslustöðva á árinu 1985.“
Það er m.ö.o. þannig að ríkisútgjöld eru meiri á föstu verðlagi á árinu 1985 en á árinu 1984 skv. því fjárlagafrv. sem nú liggur fyrir. Og það er býsna fróðlegt að átta sig á þeirri staðreynd að á sama tíma og hæstv. fjmrh. kemur upp í ræðustólinn og belgir sig út með það að aðrir flokkar séu sérstaklega að tína fram aukningu ríkisútgjalda kemur í ljós að heildarútgjöldin eru þetta há. En auðvitað er fyrst og fremst ágreiningur um skiptingu þessara útgjalda.
Kostir tekjuskatts eru að mínu mati fyrst og fremst tveir. Í fyrsta lagi á að vera hægt að leggja tekjuskatt á eftir efnum og ástæðum, þ.e. mestan skatt á þá sem mestar tekjur hafa og minnstan á þá sem minnstar tekjur hafa. Þannig á tekjuskattur að geta stuðlað að jöfnun lífskjara í landinu á hverjum tíma. Hann á að flytja fjármuni frá þeim sem mikið hafa til þeirra sem þurfa á stuðningi að halda við sérstakar aðstæður, eins og sjúkdóma eða þvíumlíkt.
Annar kostur tekjuskattsins er sá að álagning hans er ljósari fyrir skattgreiðandann en t.d. neysluskattar. Menn gera sér betur grein fyrir því hvað þeir eru að borga til samneyslunnar þegar þeir fá skattseðilinn sinn heim á ári hverju eftir að álagningu er lokið.
Þetta eru tveir meginkostir tekjuskatta og vafalaust meginástæðan til þess að menn hafa lagt á það áherslu að reyna að laga þetta kerfi hér á landi sem annars staðar.
En þá komum við að göllunum á tekjuskattinum. Og gallarnir eru fyrst og fremst á því almenna efnahagskerfi, sem við búum við, sem verður ekki breytt með góðu móti og ég er ekki viss um að allir hafi áhuga á að breyta því. Það er það kerfi þar sem þúsundir framteljenda telja fram sínar eigin tekjur sjálfir og geta einnig í sumum tilvikum samið um það við þá sem hjá þeim vinna hvernig tekjurnar eru taldar fram. Þetta gerir það að verkum að tekjuskattskerfið kemur misjafnt út. Fastlaunamenn, opinberir starfsmenn t.d., borga skilyrðislaust skatta af öllum sínum tekjum. Flestir almennir launamenn gera það einnig. En hinn hópurinn er geysilega stór sem hefur aðstöðu til að ráða því sjálfur hvernig tekjur hans eru taldar fram á hverjum tíma. Þetta hefur orðið til þess að það er mikil óánægja með skattakerfið hér á landi. Það er misrétti og menn eru argir yfir því að þurfa að borga skatta meðan aðrir sleppa, a.m.k. þeir sem virðast hafa mjög stórfelldar tekjur og eignir, lifa í vellystingum praktuglega og búa við önnur kjör en þeir sem greiða skattana. Hrikalegasta dæmið um þetta sem við höfum séð á undanförnum mánuðum er úthlutun á svokölluðum Stigahlíðarlóðum í Reykjavík, þar sem ákveðnir einstaklingar gátu boðið stórar upphæðir í þessar lóðir á sama tíma og það lá fyrir að sömu einstaklingar höfðu það sem kallað er eða var vinnukonuútsvar, greiddu mjög lítið til samneyslunnar. Ég hygg að þetta Stigahlíðarævintýri, sem sýndi þó aðeins brot af staðreyndum málsins, hafi orðið til þess að ýta mjög undir þá hreyfingu í landinu að tekjuskattsálagningin væri óhæf með öllu. Og ég er sannfærður um að sú umr. var ekki síst ástæða til þess að það var rætt um það í fullri alvöru núna í haust, m.a. af forustumönnum verkalýðshreyfingarinnar, að nauðsynlegt væri að fara svokallaða skattalækkunarleið í kjarasamningum.
Þetta eru meginástæðurnar til þess að menn velta því fyrir sér hvort ekki er rétt að lækka tekjuskatt. Ég segi fyrir mig að ég var ekki í þeim hópi. Ég var í þeim hópi sem taldi að það ætti að reyna að laga tekjuskattskerfið. Ég lagði áherslu á það, eins og margir aðrir, að það ætti að bæta skattaeftirlit og ég legg auðvitað áherslu á það enn þá, en ég er þeirrar skoðunar að jafnvel margfalt skattaeftirlit muni ekki leysa þann vanda sem við stöndum frammi fyrir í sambandi við okkar tekjuskattskerfi. Og ég vara við því að það verði tekið upp allsherjarlögreglukerfi hér á landi í þessum efnum þar sem menn verði meira og minna hundeltir af opinberum aðilum.
Hins vegar held ég að eftirlit með skattgreiðslum og tekjum manna sé affarasælast þannig að opinber gögn eins og t.d. fjölmiðlar beiti sér fyrir því að benda á þá mismunun sem kemur fram í skattlagningu og jafnframt verði opnað fyrir það að skattayfirvöld eigi að taka tillit til ábendinga sem t.d. koma fram í blöðum eða annars staðar á opinberum vettvangi um undarlegar skattgreiðslur manna, þá fari skattayfirvöld á staðinn til að kanna málið. Þeir sem hafa hreint mjöl í pokanum hafa auðvitað ekki neinu að kvíða, ættu miklu frekar að fagna því að yfir þeirra mál yrði farið og ættu þá gjarnan að eiga kost á opinberri ókeypis leiðréttingu hafi þeir verið hafðir fyrir rangri sök. Ég held að slíkt félagslegt aðhald í skattamálum sé mikið affarasælla en eitthvert gífurlegt eftirlitsbákn þó að ég geri ekki lítið úr því að þarna þarf að fylgjast vel með og betur en gert hefur verið.
Eitt af því sem veldur mismunun í skattamálum er sú gífurlega mismunun sem á sér stað á milli fyrirtækja og einstaklinga. Einstaklingsfyrirtæki geta fært á rekstur alls konar almenna rekstrarliði sem venjulega falla undir rekstrarkostnað heimila. Þess vegna held ég að einn megingalli skattalöggjafarinnar hér á landi núna sé fólginn í því að þeir sem kunna, þeir sem vita, þeir sem þekkja kerfið, geta notfært sér smugurnar út og suður meðan almenningur, sem áttar sig ekki á þessum pappírum, á í rauninni engan annan kost en að greiða skatta að fullu af öllu því sem hann hefur á milli handanna. Ég held að þessar smugur, sem alltaf er verið að búa til fyrir fyrirtækin, séu kannske ein meginástæðan fyrir þeirri miklu óánægju sem er með tekjuskattana hér á landi. Ég er ekki að tala hér fyrir sérstakri skattpíningu fyrirtækja út af fyrir sig, en ég er að tala um að það á ekki að vera að búa til auðveldar undankomuleiðir fyrir fyrirtæki við greiðslu skatta eins og gert hefur verið á undanförnum árum.
Þegar menn eru komnir að þeirri niðurstöðu að það eigi að lækka tekjuskatta einstaklinga hljóta menn að spyrja: Hvað á að gera í staðinn? Á að skera niður ríkisútgjöld og draga úr samneyslu? Mitt svar er nei. Það á ekki að draga úr samneyslu. Þá vil ég væntanlega afla annarra skatta í staðinn fyrir lægri tekjuskatt. Hvaða skattar eru það? Núv. ríkisstj. og sjálfstfl. hafa lagt áherslu á að í staðinn ættu að koma almennir neysluskattar. Ég held að það sé í rauninni mjög varasamt vegna þess að almennir neysluskattar leggjast af miklum þunga á þær vörur sem eru brýnustu nauðsynjar heimilanna í landinu. Í þessum efnum bendi ég t.d. á frv. ríkisstj. á þskj. 252 um virðisaukaskatt þar sem gert er ráð fyrir 18–19% hækkun á verði matvæla sem enginn kemst hjá því að kaupa. Ég er þess vegna ekki þeirrar skoðunar að það eigi að flytja lækkun tekjuskattsins yfir í óbeina skatta, þ.e. söluskattinn eða virðisaukaskattinn. Ég er þeirrar skoðunar að þessa lækkun tekjuskatta ætti almennt að færa yfir á eignarskatta. Ég vil láta það koma fram í þessari umr. að ég er sammála þeim áherslum sem fram koma í till. Alþfl. um eignarskattsauka sem lögð hefur verið fram hér á þinginu. Ég held að slíkir skattar séu heppilegri og skynsamlegri en óbeinir skattar og tekjuskattar. Þetta vildi ég láta koma fram, herra forseti, almennt um skattamál.
Varðandi frv. sem hér liggur fyrir bendi ég á að það var samhljóða afgreitt í hv. Ed. og mun ég fyrir mitt leyti beita mér fyrir því að við höfum hér sömu afstöðu, Alþb.-menn, og þar var um að ræða. En hér er ekki um að ræða nettóskattalækkun. Þetta er frv. um skattaskipti. Í staðinn fyrir lækkun tekjuskattsins á að koma stóraukin skattlagning á áfengi og tóbak sem er auðvitað skattlagning út af fyrir sig og menn geta haft ýmsar skoðanir á þeirri skattlagningu. Ég er þeirrar skoðunar að verð á þeim vörum megi gjarnan vera mjög hátt, en þar fær ríkissjóður í sinn hlut verulegan hluta af þeirri skattalækkun sem felst í tekjuskattsbreytingunni.
Í annan stað hefur ríkisstj. lagt til að fara út á þá vafasömu braut, að ekki sé meira sagt, að hækka enn þá einu sinni söluskattinn, jafnóréttlátur og hann er og jafngallað og söluskattskerfið í landinu er. Í þessu sambandi vil ég leyfa mér, herra forseti, vegna þess að frv. um hækkun söluskatts fékk hér mjög litla umræðu, að vekja athygli á því að þar er gert ráð fyrir hálfu prósenti í svokallaðan söluskattsauka. Hvað þýðir það? Það þýðir að farið er inn á þá braut að koma enn frekar í veg fyrir að Jöfnunarsjóður sveitarfélaga fái hlutdeild í söluskattstekjunum.
Nú er þetta ekki ný braut eða frumleg sem hæstv. fjmrh. er hér með till. um. M.a. hefur sá sem hér stendur átt aðild að slíkri ákvörðun söluskatts. Það er hins vegar nýlunda að á sama tíma og lagt er til að hækka söluskatt um hálft prósentustig gerist það að í fjárlögum er byggt á þeirri forsendu að tekjur Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga á árinu 1985 verði skertar verulega eða um nokkra tugi milljóna króna og er það í annað sinn í sögunni sem Jöfnunarsjóður sveitarfélaga er skertur. Í fyrsta skipti var það á árinu 1984 með lögum um ráðstafanir í ríkisfjármálum og greinilegt er að það á að halda áfram á sömu braut á árinu 1985.
Ég hlýt að harma hvað Samband ísl. sveitarfélaga hefur tekið linleg.a á þessu máli, að mínu mati, vegna þess að hér er um að ræða sjóð sem er nákvæmlega jafnmikilvægur sem tekjur fyrir sveitarfélögin og útsvörin eða fasteignagjöldin. Og ég hlýt að nota þetta tækifæri til að spyrja hæstv. fjmrh. hvort hann sé tilbúinn að beita sér fyrir því að Jöfnunarsjóður sveitarfélaga fái eðlilegan aðgang að þessu hálfa söluskattsprósenti, þannig að hér verði ekki um að ræða svokallaðan söluskattsauka, heldur gangi hluti af þessu til Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga sem nú er ætlunin að skerða sérstaklega með þeim afleiðingum fyrir fjárhag sveitarfélaganna sem slíkt hlýtur óhjákvæmilega að hafa.
Þessar almennu aths., herra forseti, vildi ég láta fylgja þessu frv. við 1. umr. af minni hálfu. Að öðru leyti vísa ég til þeirra umr. sem fram hafa farið um skattamál hér síðustu daga í hv. Nd. og bendi einnig á að ég á sæti í hv. fjh.- og viðskn. Nd. þar sem kostur verður á því að fjalla um þetta frv. sérstaklega.