21.02.1985
Sameinað þing: 52. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 3095 í B-deild Alþingistíðinda. (2587)
103. mál, veiðileyfastjórn á fiskveiðum
Flm. (Kjartan Jóhannsson):
Herra forseti. Flestir munu sammála um það að einhver afdrifaríkasti þátturinn í stjórn efnahagsmála væri hvernig tækist til um stjórn fiskveiðanna, ekki einungis að því er varðar hvert ár út af fyrir sig, ekki í bráð heldur einnig í lengd, vegna þess að framkvæmd fiskveiðistefnunnar á hverjum tíma hefur ófyrirsjáanlegar afleiðingar mörg ár fram á við, mörg ár fram í tímann.
Það ætti að vera óþarfi að rifja upp það sem fyrir okkur hefur komið varðandi stjórn fiskveiðanna. Hrun í síldarstofni, hrun í loðnustofni og svo hvernig gengið var á þorskstofninn á árunum 1981–1983, þannig að óhjákvæmilegt þótti að innleiða kvótakerfi fyrir árið 1984 og síðan að endurnýja það fyrir yfirstandandi ár með nokkrum breytingum.
Við höfum í sjálfu sér reynt ýmsar stjórnunaraðferðir. Við tókum snemma upp kvóta að því er varðaði síldveiðar og rækjuveiðar og síðar í loðnunni. Við bjuggum við skrapdagakerfi í þorskveiðunum um nokkurra ára skeið og nú síðast var tekið upp almennt kvótakerfi fyrir allar bolfiskveiðar, magnkvóta nær eingöngu til að byrja með, en síðan að því er varðar árið 1985 viðbótarákvæði um svonefndan sóknarkvóta.
Þegar núverandi kvótakerfi var upp tekið voru m.a. þau rök færð fram að kvótakerfið mundi auka gæði aflans. Því hefur verið haldið fram að einmitt á því sviði, varðandi gæði aflans, hafi náðst árangur. En spurningin er: Með hvaða hætti hefur sá árangur náðst? Þegar leitað er svara við því setur að manni efasemdir um hvort það kerfi sem við búum við hafi borið þann árangur í því að auka aflagæðin sem menn hafi ætlast til. Því er óhikað haldið fram að gæði aflans hafi aukist vegna þess að menn bæði hendi smáfiski í langtum ríkara mæli en áður og reyndar lélegum fiski líka. Þessu er óhikað haldið fram, nefnilega því að núverandi kvótakerfi hafi haft þær afleiðingar að fiski sé hent í langtum ríkara mæli en áður. Af því leiðir að sjálfsögðu að veiðarnar eru miklu meiri en kvótinn gefur til kynna. Óneitanlega er þetta alvarlegur galli eða þverbrestur á því kerfi sem við búum við.
Menn þurfa hins vegar í sjálfu sér ekki að láta sér koma á óvart að viðbrögðin geti verið þau að henda fiski í ríkara mæli, hvort heldur er vegna smæðar eða vegna þess að hann er lélegur, vegna þess að sjálfsbjargarviðleitnin í greininni hlýtur ævinlega að vera rík.
En spurningin hlýtur að vakna: Hversu miklu meiri eru veiðarnar í rauninni en það aflamagn sem á land berst? Sagt var líka um núverandi kerfi að það mundi verða til þess að draga úr tilkostnaði. Í þessu sambandi hljóta menn að spyrja hvort verulegur árangur hafi náðst að því leyti. Einn árangurinn var talinn verða sá að skipum yrði lagt í eitthvað ríkara mæli en áður. Ég veit að það hefur gerst hjá Bæjarútgerð Reykjavíkur í einhverjum mæli. En hefur náðst sá árangur sem að var stefnt?
Það er einnig ljóst að núverandi kvótakerfi er mjög stirt í meðförum. Eins og það var framkvæmt á árinu 1984 og eins og meginreglan virðist eiga að vera árið 1985 er um eins konar arfleifð að ræða frá fyrri tíma. Aflahámarkið, sem menn eiga að miða sig við, er miðað við afla eins og hann var hjá viðkomandi skipum á fyrri tíma eða á undanförnum þremur árum. Ég held að það sé alveg ljóst að svona kerfi getur ekki staðist til lengdar.
En af því sem ég hef rakið ættu menn að sjá að nauðsynlegt er að menn hafi opin augu, ekki einungis gagnvart því stjórnunarfyrirkomulagi sem valið hefur verið núna, heldur almennt að því er varðar stjórnarfyrirkomulag fiskveiða. Og jafnvel þó menn kjósi að vera með svonefnd kvótakerfi þá geta þau verið mjög mismunandi. Við höfum ýmis afbrigði úr reynslu okkar sjálfra og aðrar þjóðir hafa líka búið við kvótakerfi í einhverjum mæli sem eru afbrigði af öðru tagi en því sem við höfum reynt. Þess vegna er ástæða til að rannsaka mjög gaumgæfilega þau mismunandi afbrigði sem til eru af kvótakerfum og öðrum stjórnunaraðgerðum og meta kosti og galla.
Menn hljóta að spyrja: Hvernig er það kerfi sem tryggir sem best samræmi milli veiða og landaðs magns, þ.e. að sem minnstu sé fleygt? Hvernig er það kerfi sem tryggir sem mest samræmi milli veiða og vinnslu, svo oft sem það hefur borið á góma hér í þingsölum og reyndar í almennri umræðu? Hvernig er það kerfi sem tryggir gæði öðru frekar og lækkar tilkostnað en lætur jafnframt þann sem stendur sig vel njóta árangursins? Því að eitt af því sem hefur verið gagnrýnt réttilega í núverandi kerfi er að þeir sem standi sig vel fái lítils að njóta.
Ég sagði áðan að þegar núverandi kerfi var tekið upp hefði verið sagt í umr. um það að eitt af því sem menn vildu ná fram væri að stefna að sem minnstum tilkostnaði en áður hafi veiðarnar einkennst af því að menn veiddu sem mest, að magnið væri sem mest. En ef miklu er fleygt, eins og ég hef gert að umtalsefni að menn tali óhikað um, meiru fleygt en áður, þá er ekki verið að lækka tilkostnaðinn heldur að auka hann, vegna þess að ef það eykst sem fleygt er eykst tilkostnaður þjóðarbúsins að því leytinu að það birtist í minni aflabrögðum síðar hjá flotanum í heild. Þessi atriði öll hljóta menn að vilja taka til skoðunar.
Það er m.a. út frá þessum sjónarmiðum sem sú till. til þál. er flutt sem ég mæli hér fyrir. Hún hefur verið flutt í svipuðu formi tvisvar sinnum áður, var reyndar í fyrsta skipti flutt áður en til svonefnds kvótakerfis kom. Texti hennar hljóðar þannig.
„Alþingi ályktar að kjósa sjö manna nefnd til þess að gera í samráði við sjómenn, útvegsmenn og fiskvinnsluaðila úttekt á leiðum við veiðileyfastjórn á fiskveiðum og leggja á þær mat með tilliti til þess að full og hagkvæm nýting fáist á íslenskum fiskimiðum og hagstæðustu útgerðarstaðir fái að njóta sín. Hlutverk nefndarinnar verði að gera ítarlega athugun á mismunandi fyrirkomulagi veiðileyfastjórnar og meta líklega kosti í samráði við ofangreinda hagsmunaaðila í sjávarútvegi og aðra þá sem nefndin telur rétt að kveðja til ráðuneytis.
Nefndin skal skila tillögum sínum og greinargerðum til Alþingis og samtaka sjómanna, útvegsmanna og fiskvinnsluaðila.
Nefndinni er heimilt að ráða til sín sérfræðinga eftir því sem þörf er talin á.
Kostnaður við störf nefndarinnar greiðist úr ríkissjóði.“
Meginhugsunin að baki þessari þáltill., eins og hún var flutt upphaflega og eins og hún er endurflutt núna, er sú að hér sé um svo mikilvægan málaflokk að ræða að það sé eðlilegt og rétt að fram fari ítarleg athugun á mismunandi leiðum að því er veiðileyfastjórn og fyrirkomulag fiskveiðanna varðar. Skiptir þá engu þó að hér verði árlega á Alþingi að taka ákvarðanir um þetta efni. Hjá því verður vafalaust ekki komist. En hér er talað um að gera nauðsynlega úttekt, vinna vísindalega vinnu, upplýsa hvaða leiðir koma til greina, reyna að meta kosti þeirra og galla. Árangur af slíku starfi á ekki bara að vera til eins árs, heldur til lengri tíma. Þarna yrði vettvangur skoðanaskipta um þetta efni, vettvangur þar sem menn reyndu að vega og meta við aðrar aðstæður en þær sem menn búa við á ári hverju þegar þeir standa frammi fyrir því að þurfa endilega að taka ákvörðun og afgreiða málið. Þarna gæfist tækifæri til að vega málin og meta í öðruvísi andrúmslofti og við betri aðstæður.
Herra forseti. Ég skal ekki fjölyrða öllu frekar um þessa till., ég vísa til grg. En svo mikið er ljóst að Íslendingar eiga mikið undir góðri fiskveiðistjórn og þess vegna verður að teljast fyllsta ástæða til að þessi mál séu athuguð og könnuð gaumgæfilega. Og það er af þeim sökum sem þessi þáltill. er flutt.
Herra forseti. Að loknum fyrri hluta umr. legg ég til að till. verði vísað til atvmn.