28.03.1985
Sameinað þing: 66. fundur, 107. löggjafarþing.
Sjá dálk 3961 í B-deild Alþingistíðinda. (3296)
311. mál, sölu- og markaðsmál
Ólafur Ragnar Grímsson:
Herra forseti. Mér finnast þær tvær ræður, sem þeir þm. Sjálfstfl., hv. þm. Guðmundur H. Garðarsson og hv. þm. Árni Johnsen, hafa flutt hér hafa staðfest það sem ég greindi frá hér í minni ræðu. Í herbúðum Sjálfstfl. er ástandið í núverandi kerfi talið harla gott. Um það var ágæt ræða hv. þm. Guðmundar H. Garðarssonar gott dæmi, enda hefur maðurinn atvinnu af því að útskýra og réttlæta þetta kerfi. (Gripið fram í.) Það er ekkert launungarmál og virðingarvert og þm. þarf ekkert að skammast sín fyrir það. — Á hinn bóginn er það sjónarmið, sem kom fram í ræðu hv. þm. Árna Johnsen, að þetta væri langtímaviðfangsefni og þessu væri alls ekki ætlað að skila neinum árangri fljótlega, heldur væru menn að horfa hér til lengri tíma. M. ö. o.: niðurstaðan er nákvæmlega sú, sem ég var að lýsa í fyrri ræðu minni að hefði orðið af öllum þessum umræðum á undanförnum tíu árum eða svo, að menn snúa sér ekki að verkefnunum og vandanum hér og nú, heldur búa sér til einhverjar afsakanir fyrir því að þetta sé langtímaverkefni og beri að skoðast vandlega. Ég tel aftur á móti að verkefnið sé í raun og veru mjög einfalt og hægt að ráða bót á höfuðvandanum nú þegar.
Ég vil fyrst segja það við hv. þm. Guðmund H. Garðarsson að ég ætla ekki í neinn mannjöfnuð við hann um þekkingu á núverandi útflutningskerfi. Ég veit mætavel að hann hefur mun meiri þekkingu og reynslu af því kerfi en ég ef ekki flestir þeir sem hér eru inni. Það er alveg ljóst.
Í öðru lagi var ég ekki að draga úr því að Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna, Sambandið og aðrir stórir aðilar á þessu sviði hefðu unnið merkilegt og gott verk, þvert á móti. Ég sagði að þeir hefðu unnið merkilegt og gott verk. Ég dró heldur alls ekkert úr því að þar væru ágætir og vel menntaðir menn. Það eru þeir vissulega. En það var tvennt sem ég gagnrýndi í starfsemi þessara stóru aðila og starfsemi hins opinbera á þessu sviði. Ég tel að þessi tvö atriði séu kjarninn í vandanum. Fyrra atriðið er það að í landinu er mikill fjöldi, nokkrir tugir, jafnvel 100–200 manns, sem hefur nú þegar lokið grunnmenntun, hefur starfsþjálfun, bóknám og tungumálakunnáttu, til að geta nýtt sér til ávinnings fyrir okkar þjóðarbú dýrmæta reynslu af markaðsstarfi erlendis.
Það er einfaldlega þannig að þessa reynslu geta Íslendingar ekki öðlast nú nema í gegnum hina stóru markaðsaðila sem nú þegar starfa í landinu eða þá að hið opinbera að einhverju leyti greiði fyrir vegna þess að það fer enginn einn maður á eigin kostnað út í lönd til að reyna að afla sér þessarar reynslu nema í undantekningartilvikum. Það sem hefur skort væri það að gerður væri samningur milli utanrrn. og viðskrn. og þessara stóru aðila um að árlega tækju þessi fyrirtæki inn 10 eða 20 menn sem ekki væru háðir Sambandinu, SH eða öðrum útflutningsaðilum, með allri virðingu fyrir þeim, heldur væru þarna fyrst og fremst í læri með það að markmiði að þeir gætu gengið út úr þessum fyrirtækjum að verkinu loknu og nýtt sér þekkingu sína, jafnvel til samkeppni við þessa aðila.
Þetta hefur ekki verið gert og virðist ekki vera neinn vilji til þess að gera þetta né vilji af hálfu flm. til að þrýsta á að þetta sé gert. Það er ekki nema dagsverk að ganga frá svona samkomulagi. Það liggja nú þegar fyrir í kerfinu nægilegar hugmyndir um það. Norðmenn, Danir og aðrar nágrannaþjóðir okkar hafa rekið svona kerfi um áraraðir. Þetta er fyrra atriðið. stóru útflutningsaðilarnir hér á landi hafa ekki haft áhuga á að taka menn í læri með þessum hætti. Þeir hafa viljað sitja að því að stýra þessu einir. Það er vandamálið.
Síðan má halda áfram að mennta fólk inn í skólakerfið, eins og sú till. sem hér er fjallað um gerir ráð fyrir. Það er ekkert á móti því eins og ég sagði áðan. En það munu líða mörg ár þar til það skilar einhverjum marktækum árangri og mun aldrei skila því nema menn leysi þennan hnút fyrst.
Hitt atriðið er að menn leggi niður þær hömlur sem stjórnkerfið og stóru útflutningsaðilarnir hafa lagt á það að nýir aðilar geti komið inn í þessa útflutningsstarfsemi. Það væri hægt að rekja hér á Alþingi mörg dæmi um það að ráðuneytisvaldi hefur verið beitt til að hindra nýja aðila í útflutningsstarfsemi með einum eða öðrum hætti. Það er hægt að rekja dæmi um að bankakerfið hefur verið notað til að koma í veg fyrir það. Það skortir líka á að menn fái fjármagn til að gera ýmsar tilraunir, eins og hv. þm. Garðar Sigurðsson svo réttilega lýsti áðan, með nýjar útflutningsgreinar, nýja vöru og nýja útflutningsstarfsemi.
Það hefur ríkt ákveðið samtryggingarkerfi á þessu sviði gegn nýjum aðilum. Fyrr en menn rjúfa það kerfi með einum eða öðrum hætti þýðir ósköp lítið að vera að mennta margt fólk til viðbótar við það ágæta fólk sem nú þegar hefur menntun og reynslu á þessu sviði. Menn hafa ekki verið tilbúnir til að opna þetta svið og gildir það um menn í öllum flokkum. Það eru til menn í mínum flokki sem vilja varðveita þetta kerfi og telja það mjög gott og gætu flutt nánast alla þá ræðu sem hv. þm. Guðmundur H. Garðarsson flutti áðan. Niðurstaðan af hans ræðu var eiginlega sú að ekkert væri hægt að gera sem stóru aðilarnir gera ekki nú þegar. (Gripið fram í.) Það var nánast niðurstaðan. Þm. fór í gegnum þetta lið fyrir lið. Landbúnaðurinn var 2%. Það eru smámunir. Stóriðjunni kæmum við hvergi nálægt. Svo væru iðnaðarvörur og þar hefði að vísu ýmislegt verið gert en það hefði litlu breytt. Svo væri fiskurinn og þar væri lýsi og mjöl og þar væri eiginlega ekkert hægt að gera. Svo væru Sovétríkin og allir vissu hvernig þau væru. Svo væri frysti fiskurinn og þar væri allt harla gott. Þetta var í raun og veru lýsingin, og hún var ágæt, á núverandi kerfi.
Núverandi kerfi hefur vissulega skilað þessu þjóðfélagi miklum arði og auði. En við lifum bara í heimi sem kallar á það að menn búi til ný markaðstækifæri, sem kallar á það að menn beiti þekkingu sinni á mörkuðum til að búa til nýja útflutningsvöru eða matreiða eldri útflutningsvöru með nýjum umbúðum og nýrri markaðssetningu, eins og hv. þm. Garðar Sigurðsson nefndi, á nýjan hátt.
En við Íslendingar höfum hins vegar allt of mikið byggt okkar útflutningsstarfsemi á því að það sem við framleiddum væri nógu gott ofan í útlendinginn. Ef hann vildi ekki taka við því væri það slæmt fyrir hann. Það hefur verið kenningin. Hvað þá heldur að við færum út í að skapa ný útflutningstækifæri.
Við skulum taka Sambandið sem dæmi, en það er einn stærsti útflutningsaðilinn á Íslandi. Það er alveg ljóst að Sambandið ætlar að halda inn á nýjar útflutningsbrautir. Við vorum að ræða um Íslandslax í gær eða fyrradag. Sambandið er komið með sérstaka sjóði og sérstaka menn til að sinna nýjum greinum, halda þessu öllu áfram innan hringsins.
Nú er ég mikill samvinnumaður, starfa á því sviði og vil samvinnuhreyfingunni sem slíkri allt gott. Ég tel hins vegar að miðað við núverandi uppbyggingu á Sambandinu — og ég geri mikinn mun á samvinnuhreyfingunni og þeirri fyrirtækjasamsteypu sem er Sambandið annars vegar — sé veruleg hætta á því að þetta verði til þess að þrengja enn frekar möguleika Íslendinga í útflutningsstarfsemi og það sé að koma ný tegund af stjórnendum innan Sambandsins sem hafi fyrst og fremst það að markmiði að halda möguleikunum innan sinna eigin vébanda hvað þetta snertir. (Gripið fram í.) Menn munu sjá að Erlendur verður hátíð hjá sumum sem þar eru að koma við sögu.
Það sem er í vændum, hv. þm. Guðmundur H. Garðarsson sem er mikill áhugamaður um Sambandið, er það að þeir, sem þrátt fyrir ýmsa galla ólust upp við það innan samvinnuhreyfingarinnar að þurfa að hafa samskipti við fólkið, þurfa að reka samvinnuhreyfinguna sem félagslega hreyfingu sem væri þó háð einhverjum lýðræðislegum vilja, eru að víkja fyrir ungum teknókrötum sem eru að setjast í þessar valdastöður, telja sig ekki bundna við neitt lýðræðislegt vald heldur séu bara komnir þarna til að stjórna „big business“ án þess nánast að spyrja kóng eða prest um það hvernig þeir fara að því. Þar helgar tilgangurinn fiest meðul, — ég segi ekki öll, heldur flest meðul.
Þetta tel ég vera mikla hættu fyrir samvinnuhreyfinguna. Þessir menn líta fyrst og fremst á það sem sitt markmið að byggja upp stóran, lokaðan hring sem starfar á sem flestum sviðum, heldur inn á nýjar brautir, notar fjármagnið eins og honum sýnist, færir sjóði úr einum kaffibaunapokanum yfir í annan án þess að spyrja nokkurn um leyfi, færir fjármagn frá einum armi fyrirtækisins yfir í annan án þess að spyrja nokkurn um leyfi og býr til Íslandslaxfyrirtækið sem aldrei hefur verið borið upp innan samvinnúhreyfingarinnar. Það hefur enginn verið spurður um það innan samvinnuhreyfingarinnar hvort hann vildi Íslandslaxfyrirtækið. Það hefur hvergi verið borið upp á lýðræðislegum vettvangi innan hreyfingarinnar. Það er búið til á forstjórakontórnum. Maður les allt í einu um það í blöðunum að það séu komnir einhverjir fjárfestingarsjóðir með nýjum kontóristum í Sambandinu sem hafi það að verkefni að dæla nýjum peningum inn á ýmsar greinar á þessu sviði og hafi það sem meginmarkmið að búa til nýjan atvinnurekstur innan Sambandsins sem aldrei er borinn upp á hinum lýðræðislega vettvangi samvinnuhreyfingarinnar.
Þetta er ekki umræðuefni hér. Ég bið því forseta afsökunar á þessum útúrdúr, en hann helgaðist frekar af frammíköllum í salnum. Ég vil þess vegna endurtaka að skv. minni reynslu á þessu sviði og þeirri skýrslu, sem ég gat um áðan að ég átti þátt í fyrir löngu, eru tveir hnútar í þessu máli sem verður að leysa fyrst. Það er annars vegar að knýja stóru aðilana til að taka árlega 10, 20, 30 menn í læri í útflutningsstarfsemi án nokkurra skuldbindinga um að þeir séu háðir þessum stóru aðilum eða þurfi að vinna hjá þeim á eftir, heldur sé það fjárfesting fyrir þjóðina til að koma upp þekkingu á þessu sviði. Hins vegar gangi menn í það að draga úr þeim hindrunum sem hafa verið á því að nýir aðilar gætu fengið að spreyta sig í útflutningsstarfsemi. Þetta tvennt er meginvandamálið. Um leið er ágætt að vinna að því langtímamarkmiði sem 1. flm. þessarar till. var að víkja að áðan, ég dreg ekkert úr því. En eins og hann sagði áðan er það langtímamarkmið.
Að lokum þetta, herra forseti: Ég held að reynsla allra þeirra sem fást við markaðsöflun sé sú að lykilatriði í henni sé kunnátta í þeim tungumálum sem ríkja á þeim mörkuðum sem menn ætla sér að vinna. Menn komast mjög lítið áfram í þessum viðskiptaheimi nema menn hafi beinan aðgang í krafti tungumálakunnáttu að því fólki sem menn ætla að flytja vöruna til og á að kaupa vöruna. Þar held ég að við Íslendingar rekum í dag og höfum rekið lengi mjög ranga menntastefnu. Við höfum lagt höfuðáherslu á ensku. Hún er góð svo langt sem hún nær. En í okkar heimi eru stór og öflug viðskiptasvæði þar sem spænska og önnur tungumál eru miklu vísari vegur til að ná árangri en enska. Við höfum vanrækt bæði á viðskiptasviðinu og í menntakerfinu að stuðla að því að þeir, sem hér starfa í viðskiptalífinu, útflutningsgreinum og í skólakerfinu og vilja starfa á þessu sviði, fengju kunnáttu í ýmsum þeim tungumálum sem eru lykilatriði til að ná árangri á þessu sviði.
Við höfum haft hér nokkuð þrönga heimssýn til okkar markaðsmála. Það eru stór svæði í heiminum, við getum nefnt Suður-Ameríku t. d., sem við höfum tilhneigingu til að líta á sem hálfgerð vandræðasvæði, vanþróuð svæði. Til Suður-Ameríku seljum við kannske úrgangsfisk og mjöl við og við en teljum að það bjóði ekki upp á mikla möguleika. Engu að síður er ljóst að í þeim heimshluta eru mörg ríki sem nú þegar hvað þá heldur eftir svona tíu ár þegar þau verða komin yfir þá erfiðleika sem þau eiga nú við að stríða — bjóða upp á einhverja fjölþættustu markaðsmöguleika sem um getur í heiminum. Einnig má nefna ýmis lönd í Asíu í þessu sambandi. Það væri mjög æskilegt að fim. og aðrir, sem vilja beita sér fyrir því að skóla- og menntakerfið taki mið af þörfum okkar á þessu sviði, hugi að þessum tungumálaþætti. Það er ágætt að kunna Norðurlandamál, hv. 1. flm., hvort sem því er líkt við brennivín eða kók og það getur verið ágætt að kunna ensku líka. (Gripið fram í: Það var koníak.) Koníak og kók, ég bið forláts á að kunna ekki þessa frægu tilvitnun. Það er þó einu sinni þannig að það eru mörg önnur tungumál sem eru lykilatriði ef menn ætla sér að ná langt í þeim alþjóðlega viðskiptaheimi sem við búum við í dag.
Að lokum þetta, herra forseti. Ég hef alls ekki gefist upp í þessari baráttu. Það er mikill misskilningur. Ástæðan fyrir því að ég barðist ekki mikið fyrir þessari skýrslu var kannske of mikil hollusta við skólakerfið á þeim tíma. Ég hafði unnið mitt verk, ég hafði skilað skýrslunni til þess rn. sem bað mig að vinna verkið og ég vildi gefa því eðlilegan tíma til að fjalla um það. Ég taldi ekki að ég gæti, þó að ég væri höfundur skýrslunnar, farið að birta hana fyrst þeir, sem skýrslan var unnin fyrir, vildu það ekki. Það má vera að það hafi verið of mikill barnaskapur af minni hálfu og ég hefði átt að vera djarfari í þeim efnum og gefa kerfinu langt nef, birta skýrsluna engu að síður. En niðurstaða mín var önnur á sínum tíma. Ég hef hins vegar hvar sem ég hef haft möguleika til reynt að vekja athygli á því hver væru tvö höfuðvandamálin á þessu sviði að mínum dómi og það var af þeirri ástæðu sem ég tók þátt í þessari umr. Ef ég væri hættur að berjast, hv. 1. flm. Árni Johnsen, fyrir þessum málstað hefði verið mjög auðvelt að sitja rólegur í sæti sínu, fara svo og fá sér kaffi og lofa flm. þessarar till. að láta hana deyja drottni sínum hér í þinginu án þess að nokkur hefði áhuga á að tala um hana.